Salta al contegnùo

Vicensa

Coordenae: 45°33′00″N 11°33′00″E
Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Vicensa

Cànbia el vałor in Wikidata
Pozision

Map

45°33′00″N 11°33′00″E

StatoItàłia
RejonVèneto
Provinsa Vicensa Cànbia el vałor in Wikidata
Cavedałe de
Vicensa
dipartimento del Bacchiglione (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Popołasion
Totałe109 823 (2023) Cànbia el vałor in Wikidata
Densità1 363,08 hab./km²
Zènaro
left 57 935 (%52,8) (%48,4) 53 178 Òmani
Demònemo vicentini, bereghi ,   Edit this at Wikidata
Zeografia
Parte de Vicensa Cànbia el vałor in Wikidata
Àrea80,57 km²[1] Cànbia el vałor in Wikidata
Altitùdene39 m Cànbia el vałor in Wikidata
Rente a
  Altaviła Vizentina
Longare
Doviłe
Monteviałe
Montezeło Conte Oto
Cuinto Vizentin
  Creaso
Caldogno
Costabisara
Arcugnan
Bolzan Vizentin
Tore de Cuartezoło Cànbia el vałor in Wikidata
Còdazi de identifegasion
Còdaze postałe36100 Cànbia el vałor in Wikidata
Còdaze de matricołasionVI Cànbia el vałor in Wikidata
Fuzo oràrio
Prefiso tełefònego0444 Cànbia el vałor in Wikidata
ID ISTAT024116 Cànbia el vałor in Wikidata
Còdaze catastałe de ItàliaL840 Cànbia el vałor in Wikidata
Premi
Sito webcomune.vicenza.it Cànbia el vałor in Wikidata
Facebook: 112167298809234 Facebook place: cittadivicenza X: cittadivicenza Youtube: UCpI34B6uxlS4LNwXDAaofng MusicBrainz: bd96ff73-4ebf-4989-b3bc-ca17463d3a73

Vicensa[2] (in AFI: /viˈʧensa/; in italian Vicenza) ła ze na sità e un comune italian de 109 290 abitanti, caołogo de l'omònema provincia in Vèneto. El so pozisionamento el ze inte el màrzene setentrionałe de ła Pianura Padana, drio i fiumi Bacajon e Retron e inte i pie dei monti Bèreghi.

La sità ła ze meta de turismo culturałe[3], par el so patrimònio artìstego ła ze stada declarada Patrimònio de l'umanità da l'UNESCO par łe numarévołe òpare architetòneghi de Andrea Paładio. Rełevante sentro industriałe fato da pìcenine e mèdie inpreze, el so tesudo produtivo el ze trainà dal setore metalmecànego, tèsiłe e òrafo, st'ùltemo el ze eło soło pì de un terso del totałe de łe esportasion.[4].

Zeografia fìzega

[canbia | canbia el còdaxe]

Vedesta panoràmega de Visensa dal piasałe de ła Vitòria de Monte Bèrego

Teritòrio

[canbia | canbia el còdaxe]

El teritòrio comunałe de Visensa se estende par 80,57 km2, intrà ła parte setentrionałe dei Cołi Bèreghi e ła parte orientałe dei Lesini, 50 km a est de Verona e 70 a ovest de Venezia, 40 a nord-ovest de Pàdoa, 60 a sud-ovest de Trevizo, 110 a sud de Bełun e 80 a nord de Rovigo.

La sità prezenta na parte meridionałe pianejante ponesta a na cota de 26 m s.l m. (zona de Borgo Casałe), ła parte del sentro stòrego che i se sviłupa intrà i 33–40 m s.l.m., intrà łe anse dei prinsipałi fiumi Bachiion, Retron e Astegheło e infin na parte cołinare (apartegnente al sistema de łe dorsałi setentrionałi dei Cołi Bèreghi) co un'altitudine masima de 183 m s.l.m. (corispondente al Monte Beła Guardia).

El teritòrio comunałe el detien no soło el nucleo urban, che i se el ze conosestevolmente espanso inte el corso del Novezento, ma anca de łe zon de canpagna in periferia e ła zona de Monte Bèrego, che domina ła sità da l'alto.

Sismołozia

[canbia | canbia el còdaxe]

Par cheło che revarda ła sismisità, el caołogo bèrego ze sta clasìfegà co ris-chio sìsmego de grado 3 su 4 o sia a ris-cio sìsmego baso (Ordenansa PCM 3274 del 20/03/2003).[5]

Idrografia

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca łe voze Istòrego dei fiumi de Vicensa e Ałuvion del Vèneto del 2010.
L'ałuvion del novenbre del 2010 inte na strada del sentro stòrego

El nàcleo stòrego de ła sità el nase inte ła confluensa del fiume Bacajon col so afluente Retron. Altri corsi de àcua de rełevansa a Vicensa i ze l'fiume Astegheło (che provegnendo da nord-est el se buta drento el Bacajon), el fiume Tezina (che el lanbise ła sità a est) e el torente Oroło (che el vien zo da nord e se el se buta anca sto cuà inte el Bacajon).

Inte el Medioevo sti corsi d'àcua i ga avesto na influensa decizionałe inte ła stòria, ła difeza e el desviłupo de ła sità.

Oltre che ai fiumi, Vicensa e ła zona verso nord de ła sità ła ze racuanto inpienada anca de de falda e de sortiva, tanto che, da sècołi, ła sità de Pàdoa e parte de ła so provincia ła precava àcua dal visentin e, traverso l'acuedoto ponesto inte ła zona de Novołedo de Viłaverla, ła porta inte el teritòrio patavin.

Małauguradamente, par via de ła inportante urbanizasion gavesta inte el ndar dopo-guera, tante canałete e canałi de scoło i ze stai sarai o interai e intonbinai e tanti tereni na volta agrìcułi i ze stai fati devegner zone industriałi, finindo par convojar el scoło de łe àcue che da łe montagne vizentine łe riva in pianura, solché drento dei fiumi prinsipałi.

Pròpio par ła so pozision su l'incrozarse de fiumi (Bacajon e Retron in primis) ła sità de Visensa ła vien considarada na zona a ris-cio idrozeolòzego; inte el pasà ła ze stada, de fato, sojeta a vari ałuvion: de comun recordo i ze chełi del setenbre del 1882 e del 4 de novenbre del 1966. Intrà el primo e el secondo de novenbre del 2010 ła sità ła ze stada ciapada da un novo ałuvion che el ga negà el 20% de ła superfise comunałe fazendo forti dani e do morti.

El 11 de novenbre 2012, dopo du ani da cheło del 2010, Vicensa ła ghea ris-cià un secondo ałuvionamento, co el Bacajon al Ponte dei Ànzełi a 6,05 metri, bel-ché sorpasando el liveło de ałerta, tanto che, par ła prima volta, łe ze stae ativae łe sirene de ałarma ezondasion mese dal comun in racuanti canpaniłi de ła sità. El pì de ła sità no ła ga avesto consevense da l'avegnimento, ma racuante zone sitadine łe ze stae grandamente tocae da l'inlagamento, cuerzendo 2,3 km2 de teritòrio su 80,54 km2, ła grandesa de Vicensa tuta.[6] da l'atocua esondada in racuanti ponti e da cheła uscita a forte presion da łe conduture fognàrie.

Clima

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Stasion meteorołòzega de Vicensa.

Vicensa ła ga un clima continentałe co inverni fredi e ùmidi, łe istà łe ze invese calde e de afa. Pozitivo el ze l'èsarghe de łe cołine e łe montagne che, racuanto de frecuente, i ze boni de fermar łe perturbasion. De mèdia ła durada del dì el ze de dódaze ore e sédaze minuti, co ponta mìnema in disenbre (oto ore e cuaranta-e-nove minuti) e màsima in zugno (co cuìndaze ore e cuaranta minuti).

Le precipitasion mèdie par ano łe se intesta a 1.060 m, de mèdia sparpagnae in 88 dì de piova, co mìnimo rełativo in inverno, ponta màsima in autuno e màsimo secondàrio in primavera par i cùmułi. L'umidità rełativa mèdia par ano el ze del 74,6 % co mìnimi de 70 % in lujo e a agosto e màsimo de 81 % in disenbre; mediamente se conta 59 dì de całighi par ano.

VICENSA
(1951-2008)		 Mizi Stajon Ano
Zen Feb Mar Apr Maj Zug Luj Ago Set Ot Nov Dis InvPriIst Aut
T. max. mèdia (°C) 7,09,313,517,322,826,229,128,724,318,411,87,57,917,928,018,218,0
T. min. mèdia (°C) −1,0−0,13,37,011,915,517,717,213,58,53,1−0,4−0,57,416,88,48,0
T. max. asołuta (°C) 15,9
(1992)		23,4
(2019)		26,8
(1997)		30,0
(2000)		34,8
(2001)		37,4
(2003)		37,4
(1952)		39,1
(2012)		33,2
(1997)		29,4
(1956)		24,4
(2004)		17,8
(1983)		23,434,839,133,239,1
T. min. asołuta (°C) −20,0
(1985)		−18,6
(1956)		−10,0
(2005)		−3,2
(2003)		−0,8
(1957)		2,6
(1953)		8,6
(1991)		8,0
(1995)		3,8
(2004)		−3,6
(1997)		−8,0
(1965)		−13,0
(2005)		−20,0−10,02,6−8,0−20,0
Dì de całura (Tmax ≥ 30 °C) 000005131210000030131
Dì de zeło (Tmin ≤ 0 °C) 262010000000081965100883
Precipitasion (mm) 76,567,976,997,3100,0104,374,079,592,7115,593,781,5225,9274,2257,8301,91 059,8
Dì de piova 756101097768761826232188
Dì de całigo 1386210003791031901959
Umidità rełativa mèdia (%) 80757273717270707378808178,77270,77774,6


Evołusion demogràfega

[canbia | canbia el còdaxe]

Abitanti censii[8]


Stòria

[canbia | canbia el còdaxe]

Par la so arte la se una dele sità pì inportanti de la Vèneto (e de l'Itałia). Le so orijni le xe antighe asà, pare che la sia sta fondada dai Paleovèneti intorno l'VIII secolo a.C., difati xe sta catà, soto la Standa in corso Paladio, i resti de on tenpio veneto e de le plachete votive. Fasilmente la so orijine, come tute le sità venete, xe al'età de bronxo o prima ancora. El so nome, come testimonià da documentasion del 135 a.C., jera Vicetia.

Dopo el desfamento de l'inpero roman vien ocupà e sotomesa in tenpi diversi dai Goti, dai Longobardi e dai Franchi e la resta soto l'influensa dei feudatari, dei re e dei inperadori xermaneghi fin al 1000-1200. On poco a la olta dal 1000, el comun ciapà forsa e se svincola dal poder dei feudatari germanici, pur esendo coesti oncora forti e prexenti intrà i nobili de la çità. Vicensa inte el medioevo deventa preda dei diversi potentadi feudali visini che i se la contende: i scalijeri, i Exelin da Roman, i Cararexi, e i Milanexi (tuti o cuasi di orijine germanica). Par non esar pì preda de le mire espansionisteghe dei diversi potentadi, Vicensa deçide de sotometarse a la Republega de Venesia, a ch'el tenpo na potensa economega e militar e goernà da on rejime çivile che gavaria garantio, paxe, benesare e libartà de comerçar. Unico periodo de goera xe stà el 1509-1517, la Guera de Canbrai, indove Vicensa xe stà diverse olte ocupà da Austrìasi o da Venesiani.

On altro momento traxego xe sta ła całada dei Lanzichenechi todeschi a Mantoa del 1630, che ga portà ła peste in tuta la Venesia, e a cauxa del coale xe stà costruio el Santuario de ła Madona de Monte Berego. El tempo de ła paxe e del benesare finise co l'arivo de le orde napoleoniche in t'el 1797 e dopo co l'ocupasion francexe del 1809-1815. Difati i francexi i ga invadesto la Venesia, e i ga sacheja e spolià conpletamente le sità venete prima de consegnarla ai Austrìasi. E dopo, dal 1809 al 1815, i ga ocupà la Venesia, mandando via i Austrìasi e inponendo tase enormi e leva obligatoria par finansiar le canpagne militari (p. ex. canpagna de Rusia). Inte el 1848 Vicensa ła se ribela ai Austrìasi e i li buta fora da ła sità. Dopo na disperata rexistensa, el diexe de zugno, parò, la vien ocupà naltra volta dał'esercito austriaco (par sto fato d'arme Vicensa la ga avudo ła so prima medaja de oro al valor militare, ł'altra la ga avuda dopo ła Rexistensa 'nteła seconda guera mondiałe: difati ła xe ł'unica sità d'Italia ad aver do medaje de oro al valor miłitare).

I itałiani i ocupa Vicensa in t'el 1866 e dopo puchi ani scumisia ła granda emigrasion che ga colpìo tuta ła Venesia fin a ła fin de la seconda goera mondial a ondà drio.

Ła prima goera mondial segna asà Vicensa, che esendo inte łe retrovie del fronte deventa na sità de smistamento de soldà, armamenti e de ospedai, co grave dan par ła so economia.

Anca co ła seconda goera mondial Vicensa ła subise pesanti bonbardamenti che cauxa la morte de tanti çiviłi e gravi dani al patrimonio imobiliare e cultural (duomo e Baxełega Paładiana distruti), Vicensa e 'a so provincia 'e jera anca n'importante sentro par la rexistensa partijana, che 'a ga conbatù tanto anca inte la città. Solo dopo la ocupasion anglo-mericana Vicensa la otien la paxe che ghe consente de tornar a esare in poche dexine de ani na potensa economega e industrial.

In cuasi tuto el mese de novenbre 2010, a Vicensa (e anca inte i dìntorni), ghè xe stata n'ałuvion potente, che gà ricòperto de aqua, cuasi tuta Vicensa e i so monumenti.

Cultura

[canbia | canbia el còdaxe]
Ben protexesto da l'UNESCO
Sità de Vicensa
StatoItalia
TipołoxiaArchitetonico
CriteroC (i) (ii)
PerigołoNisuna indicazion
Ano1994
Linganboinglexe
fransexe

[[Categoria:Patrimoni de l'umanità in Itàłia]]


Monumenti

[canbia | canbia el còdaxe]

Projeti del Paładio

[canbia | canbia el còdaxe]
Vicensa - Piasa Casteło

Altri

[canbia | canbia el còdaxe]

Òpera de l'architeto Valle

[canbia | canbia el còdaxe]

Muxei

[canbia | canbia el còdaxe]

Parchi, jardini e piase

[canbia | canbia el còdaxe]

Schei

[canbia | canbia el còdaxe]

Intorno a Vicensa ghe xe fabriche che łe łaora el fero e i altri metałi, che produse sostanse chimeghe e medisine, che fa la carta e che ghe stanpa de sora. Pì inportante de tuto par ł'artigianà xe el setore de ł'oro, dove che Vicensa xe considerà ła capital de ł'Itałia. Ła pì grosa esposision de artiginà de ł'oro xe VicenzaOro, che ła ga na poxision de inportansa mondiałe par el setore. Suito dopo ł'oro, ła roba pì importante par Vicensa xe ła pełe, che vien łaorà soratuto a Arxegnan e a Cianpo, e che ła vien spedìa in tuto el mondo. El giornałe pì groso de ła provincia, el "Il Giornale di Vicenza" (El Jornałe de Vicensa), el ga ła so sede inte ła sità de Vicensa.

Roba da magnar

[canbia | canbia el còdaxe]

Vicensa ła xe importante pal vin, che il ghen produse un fraco de queo bon. Dei meio in tuta la produsion ghe xe i vin de łe xone D.O.C. (Denominasion de Origine Controłà): ła xona D.O.C. Cołi Bereghi, col Tai, ła xona D.O.C. Breganse, col Bianco, el Roso, el Cabernet, el Sauvignon, el Cabernet Sauvignon, el Pinot Nero, el Marxemin, el Pinot bianco, el Pinot grixo, el Vespaioło (Chardonnay e Sauvignon, kuando ke i ga almanco dodexe gradi, i pol aver ła qualifica agiuntiva superiore; Roso, Cabernet, Cabernet Sauvignon, Pinot nero, Marxemin e Torcołato, dopo almanco do ani de inveciamento, a partire dal primo novenbre deł'ano de produsion, i pol avere anca ła xonta de ła cuałifega riserva), ła xona D.O.C. Ganbełara, coi Ganbełara, Ganbełara Recioto, Ganbełara Vin Santo e Dureło (vitigno Garganega, da soło o coła xonta de altri vegnai a perła bianca no aromateghi, al masimo el 20%). A tuta sta produsion de vin ghe xe da xontarghe anca łe robe da magnare tipiche, che i łe conose anca in giro pal mondo:

Cuartieri

[canbia | canbia el còdaxe]
Ła łogia Valmarana in tei Jardini Salvi

Vicenza ga sete circoscrissioni, divisi in vari quartieri:

  • Centro Storego: Xe el core de cità, dove i xe tuti i monumenti pì conosui, tute łe òpare Paladiane, ei edifisi pi inportanti dela infrastrutura visentina
  • Monte Berego: Xe el cuartiero pi ełegante, ciamado anca la "Beverly Hills vixentina" xe pien de ville dea xente pi agiata dea cità, e so la so sommità i ga el piassale dea vitoria, chel xe sta inaugurà dopo a fin dea prima goera mondiae, e che ofre na vista mosafià de tuta Vicensa, pi tute e montanje de łe prealpi visentine, xo fin la vae del Paxubio.
  • San Pio X: Xe un moderno rion che xe nà inte i ani setanta, xe un cuartiere afeto da gravi forme de microcriminaita, i ga anca na bruta fama par la so visinansa co la gebbia de San Pio X e a base Mericana.
  • Bertesina e Bertesinella: Do bei cuartieri adiaxenti, che i xe famoxi par łe do be vile realixà dal Paladio chei sorxe inte łe imediate visinanse, la vila Ghislanzoni e chea Marcello - Curti.
  • Borgo Casale: On cuartiero che se inserisce tra el Bacchiliòn e la stassiòn, xe bea l'oasi naturalestega realisà da chei del WWF.
  • San Pietro Intrigogna: Xe un quartiere de venasion agricola, situà tra el Bacchiliòn e a Tesina, de importanssa culturale ghe xe la vila Rubini e a ciesa al so interno.
  • Cattane: Xe el cuartiero pi grande e popolare, dea cità, i xe presenti tanti imigrati, anca tanti meridionai, chei fa de sto quartiere tanto misto, xe un quartiere chei presenta i problemi dei grandi quartieri popojari de la periferia, co episodi de crimenalità e difissiè intergasion dea xente chi vien abitar ca.
  • San Lazzaro - Pomari: do cuartieri contigui, San Lazzaro xe sorta inte i ani sessanta, Pomari inte i ani otanta, el quartiere de San Lazzaro jera famoso par el alto taso de crimenalità dea xente del quartiere, specialmente spaccio e fabricasion de l'eroina, na droga che ga copà o ga fato copare massa vixentini de sta zona, la zona xe drio mejorare, co edifisi publeghi come la sede de TVA e el Giornale de Vicenza, ma ga oncora da curarse, i xe oncora alti i liveli de degrado, prostitussion, presenza de clandestini, e spaccio intela zona.
  • Viłajo Del Sole: Xe un rion popolare nato inte i ani sesanta, inte i ani setanta, otanta, la jera considerà come el "Bronx Berico" par l'alta crimenalità presente intela zona causata soratuto dal'avento del'eroina in chei ani, desso el quartiere ga tanti imigrati, soratuto africani, chei i vive bastanza ben tuti imbacuca insieme, anca se el quartiere ga anco qualche problema de degrado, ghe xe anca na cagnara notevoe causa dal fito trafego sul Viale del Sole che pasa traverso el quartiere.
  • San Bortolo: Storega xona del centro sità dove ghe xe l'ospedae del medesimo nome, xe sta massa rengata dal bombardamento Anglo - Mericano dea Seconda Goera Mondial,xe anca sede de Gendarmeria Europea.
  • San Paolo: El cuartiero "sportivo" de Vicensa dove i ga tute le pisine, el patinodromo ed el palasport.
  • Laghetto: Xe el cuartiero pi a nord, la xe ciamà cosita, perche lè sora na xona che on tenpo jera tuta acuitrinosa, intel cuartiero tute e vie xe ciamà dopo i laghi del'italia, xe forse el pi tranquio rione dea sità, par la totae asensa de trafego.
  • Ferrovieri: Xe un cuartiero a Sud - Ovest, incuneà tra el fiume Retròn e la linea Venesia - Milàn, a prima xente de sto rione jera operai de l'arsenàl de le Ferovie del Stato che ga donà el nome de la zona, la ghe jera anca el Lanificio Rossi, cossi che la xente de chel cuartiero jera tuti operai, ed el cuartiero gaveva un senso spicà del "popolare" che ga oncora deso, intel cuartiero ghe xe anca el Parco del Retròn, posto de retrovo dei xovani.

Scołe e università

[canbia | canbia el còdaxe]

Vicensa xe sede destacà de l'Università de Padoa: par Ingegneria ghe xe le lesion de Ingegneria gestionale, ingegneria mecanica, ingegneria mecatronica; par medisina veterinaria ghe xe el corso de sicuresa de la roba che se magna. Se anca sede destacà de l'Università de Verona, che la ga meso su i corsi de economia del comercio internasionałe e Economia e ministrasion dele inprese e de Siense infermieristeghe.

JZnte inportante che xe nada a Vicensa o dintórni

[canbia | canbia el còdaxe]

(par órdene alfabètego)



Bała a canestro

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła squadra dele femene de bala a canestro la ga na tradision beła łonga, co 12 scudeti, 5 cope dei campioni, na "Coppa Ronchetti" che ła ga vinto.

Ricordemo che anca Schio gà na squadra de bała a canestro che gà vinto du scudeti, du "Coppa Ronchetti", tri "Coppa Italia" e na "Supercoppa Itałiana".

Bała a voło

[canbia | canbia el còdaxe]

La squadra de bala a volo dele femene, parà su in serie A1 inte la staion 1997-98 ga vinto na "Coppa Cev", 2 scudeti de beach volley 4x4 e 4 "Coppa Italia" de beach volley 4x4. In tel 2003 la ga vinto lo scudeto par le fiole che ga manco de 19 ani.

Zemełaji

[canbia | canbia el còdaxe]

Notasion

[canbia | canbia el còdaxe]
  1. ↑ voze de refarensaistat.it.
  2. ↑ o sevente altre grafie e varianse Vicenzsa
  3. ↑ Regione Veneto - Sezione Sistema Statistico Regionale - Banche dati società - Movimento turistico nel Veneto.
  4. ↑ VicenzaOro.org Archivià il 25 ottobre 2012 Data inte l'URL no conbazante: 25 de otobre 2012 in Internet Archive.
  5. ↑ Tratto da zonasismica.it Archivià il 27 marzo 2009 Data inte l'URL no conbazante: 27 de marso 2009 in Internet Archive.
  6. ↑ GdV: Ancora danni per milioni (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema). ilgiornaledivicenza.it.
  7. ↑ Dati Confedilizia Archivià il 20 maggio 2011 Data inte l'URL no conbazante: 20 de majo 2011 in Internet Archive. . URL consultato il 9-1-2008.
  8. ↑ Statisteghe I.Stat - ISTAT;  URL consultà in data 28-12-2012.


Altri projeti

[canbia | canbia el còdaxe]

Linganbi foresti

[canbia | canbia el còdaxe]


Controło de autoritàVIAF (EN) 4868160122848340630006 · El vałore BVEV006247 de SBN no el xe mija bon. · LCCN (EN) n79042228 · GND (DE) 4063445-0 · BNE (ES) XX459295 (data) · WorldCat Identities (EN) n79-042228
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Vicensa&oldid=1167400"