Prima guera mondiałe
| Prima guera mondiałe | |||
 | |||
| Data | 1914–1918 (armistizio) / 1919 (tratato de pace) | ||
|---|---|---|---|
| Liogo | Europa, Àfrica, Medio Oriente, oceani Pacifico, Atlantico, Indiano. | ||
| Rexultà | Vitoria de l'Intexa | ||
| Schieraminti | |||
| |||
| Comandanti | |||
| Pèrdite | |||
| |||
| Istòrego | |||
| |||
_3.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
_crowned.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| Fronte osidentałe Grande Guera |
|---|
| Frontiere – Liegi – Anversa – Grande ritirata – Marna - Corsa al mare – Neuve Chapelle – Ypres – 2a Artois – Quota 70 – 3a Artois – Loos – Verdun – Hulluch – Somme – Arras – Vimy – 2a Aisne – Messines – Passchendaele – Cambrai – Kaiserschlacht – Bosco Belleau – 2a Marna – Château-Thierry – Hamel – Sento dì |
| Fronte Itałian Grande Guera |
|---|
| 1a-Isonso – 2a-Isonso – 3a-Isonso – 4a-Isonso – 5a-Isonso – Altipiani – 6a-Isonso – 7a-Isonso – 8a-Isonso – 9a-Isonso – 10a-Isonso – Ortigara – 11a Isonso – Caporeto – Piave – Vitorio Veneto |
Ła prima guera mondial (par i contenporanei Granda Guera) ła xe stà el conflito scominsà el 28 de ługio 1914 sèvito che 'l arsiduca Francesco Ferdinando, eredo al tron de 'l Inpèro Àustro-Ungàrico, el xe stà copà a Sarajevo (Bosnia-Erxegòvina) el 28 de giugno 1914 da parta del studento nasionałista sèrvo-bosnìago Gavrilo Princip e terminà l'11 de novenbre 1918.
El fronte itałian[canbia | canbia el còdaxe]
Łe trè batagie de 'l Grapa[canbia | canbia el còdaxe]
Antefato[canbia | canbia el còdaxe]
Tuto scominsia co ła ritirada de Caporeto, efeto de ła pèrdita neła 12° batagia de 'l Lisonz, e ne ła conseguente rotura de'l fronte.
El exercito el torna indrìo e el se ferma sul monte Grapa , fra el Brenta e el Piave, novènbre 1917.
Dopo i primi dì de sbandamento, ła ritirada ła se organixa megio par mèrito del General Luigi Cadorna. Ła sèrve rèndarse conto che i soldai i gera strachi morti, afamài e demorałixai. Tanti no i gaveva gnanca el s-ciopo: el 91. Cuaxi tuto: canoni mortai e munision i gera stài abandonai par far presto e no èser circondai.
I austriaci, visto come ndava łe robe, za i pensava de rivar in pianura e de méter łe sate su łe sità, su i paexi, e su tuto el ben de Dio che ghe gera ne łe campagne, sensa pensar che i gavarìa ciapà i Bocia a łe spałe su 'l Monteo e su 'l Piave.
I soldai, capìa ła situasion e tirae su łe màneghe, i ga costruì co tanta fadiga e tanti morti na łinea difenxiva nóva par fermar na vòlta par tute sti forèsti.
Ła batagia de blòco[canbia | canbia el còdaxe]
Ła prima batagia par fermar i austro-ungarici ła xe divixa in do tempi: dal cuatordexe al vintisie de novenbre e da l'ùndexe al vintiun de desenbre del 17.
Dopo un viołento bombardamento de canoni , i austriaci i taca łe nóve łinee de difexa tra Cismon e el Piave. I méte in campo tuto queło che i ga: i grossi caibri, i spara fógo, e anca i gas asfisianti, e pian pianeło i scominsia a roxegar łe primìsime łinee.
Giorno dopo giorno, sempre più posti vien investìi da ła fanteria (el Roncon, el Prasoean, Còl Caprie, el Pertega, el Tomba ecc.). Sti monti sacri i vien ciapai e pèrsi tante volte co tante pèrdite fin al vintisìe novènbre, giorno che vede ła Brigada Aòsta e soldai del batagion alpin "Val Brenta" butar fora da 'l Col dea Bereta ła divison "Edelweiss".
I austriaci i gera de pì, pì ripoxai e in cuel momento pì carica, ma i tajani i gèra disperai par el pericoło che coreva tuta l'Itałia.
In 'sto momento intanto, riva i Francesi e i Inglexi per dar na man a i tajani, dato che i gèra a corto de canoni e ghe vołeva calcòsa per tirar suxo el moral.
Gnanca el tempo de un cafè che i austro-ungarici i taca n'altra volta l'undexe de desembre. E se torna a coparśe su 'l Col de ła Bereta, su 'l Còl de l'Orso su l'Axołon, ecc.
I tajani i rexiste, ma i pèrde l'Axołon e cusì i austrìaci i riva in vista de Basan.
Ma no xe mìa finio, e el vintiun de desembre i austriaci i śe ferma e tuto pe 'l momento taxe.
Ła Batagia de diféxa[canbia | canbia el còdaxe]
Durante l' inverno col frédo łe forse itałiane łe organixa dei gran łavori de difexa sia su 'l teren che in rocia, sicure che co i primi caldi, saria scominsià ła łòta.
I łavori i xe pexanti e pericołoxi, dato che i xe stai spenti a ła fine de ła montagna verso Basan, e no ghe xe tanta tèra da drìo. Par fortuna o par mèrito, Nicola Gavotti el studia e l'inventa ła Galleria Vittorio Emanuele III: na vera e pròpria strada drento ła montagna de 5 000 metri tra el braso prinsipal e cuei secondari. Cuesti i sbóca sui fianchi del Grapa, co postasion de artiglieria e posti de oservasion. Da staltra parte vicevèrsa, i austro-ungarici i se prepara co ła 11° armada a ła concuista del Grapa e, dopo averlo ciapà, riversarse su ła pianura e ciapar a łe spałe łe diféxe su 'l Piave ne 'l steśo momento che ła 5° e 6° armada austriaca łe gavaria tacà frontalmènte.
Ła Batagia del Sostisio ła scominsia ne ła note del cuìndexe giugno de 'l disdoto, da l'Astego a 'l mar.
Su 'l Grapa ghe xe un gran caigo, no se véde un tubo, e in cueła situasion staltri taca sènsa èser visti, e in póco tempo i riva su 'l Col Moschin e anca fin su 'l Ponte San Łorenso.
Anca Cima Grapa vien tacada da divèrse diresion, e i tajani no i ghe ła fa a tegnirli: grandi scontri e tanti mòrti, a ła fine i austro-ungarici i se ferma su ła diretrice Valderoa - Solarolo, riciapada el giorno dopo.
Tuto o cuasi xe tornà come prima, soło che de tanti fiołi de łe dó parti no ghe xe pì tanto.
In cueła batagia Epica, ben siesentocuaranta medagie a 'l Vałor Miłitar łe xe stà dae a i Fanti, Alpini, Arditi e Genieri .
Sto rixultà el xe stà na copada par i Austro-ungarici parché i gera restai co poco magnar, sènsa abiti, pochi rifornimènti e sènsa pì moral. I gaveva naxà ła vitoria e dèso ła sconfita.
Varda anca[canbia | canbia el còdaxe]
Altri progèti[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Prima guera mondiałe
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85148236 · GND (DE) 4079163-4 · BNF (FR) cb11939093g (data) · NDL (EN, JA) 00570522 |
|---|