Prima guera mondiałe
| Prima guera mondiałe | |||
 | |||
| Data | 1914–1918 (armistizio) / 1919 (tratato de pace) | ||
|---|---|---|---|
| Liogo | Europa, Àfrica, Medio Oriente, oceani Pacifico, Atlantico, Indiano. | ||
| Rexultà | Vitoria de l'Intexa | ||
| Schieraminti | |||
| |||
| Comandanti | |||
| Pèrdite | |||
| |||
| Istòrego | |||
| |||
_3.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
_crowned.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| Fronte osidentałe Grande Guera |
|---|
| Frontiere – Liegi – Anversa – Grande ritirata – Marna - Corsa al mare – Neuve Chapelle – Ypres – 2a Artois – Quota 70 – 3a Artois – Loos – Verdun – Hulluch – Somme – Arras – Vimy – 2a Aisne – Messines – Passchendaele – Cambrai – Kaiserschlacht – Bosco Belleau – 2a Marna – Château-Thierry – Hamel – Sento dì |
| Fronte Itałian Grande Guera |
|---|
| 1a-Isonso – 2a-Isonso – 3a-Isonso – 4a-Isonso – 5a-Isonso – Altipiani – 6a-Isonso – 7a-Isonso – 8a-Isonso – 9a-Isonso – 10a-Isonso – Ortigara – 11a Isonso – Caporeto – Piave – Vitorio Veneto |
Ła prima guera mondial (par i contenporanei Granda Guera) ła xe stà el conflito scominsà el 28 de ługio 1914 sèvito che el arsiduca Francesco Ferdinando, eredo al tron del Inpèro Àustro-Ungàrico, el xe stà copà a Sarajevo (Bosnia-Erxegòvina) el 28 de giugno 1914 da parta del studento nasionałista sèrvo-bosnìago Gavrilo Princip e terminà l'11 de novenbre 1918.
El fronte itałian[canbia | canbia el còdaxe]
Łe trè batagie del Grapa[canbia | canbia el còdaxe]
Antefato[canbia | canbia el còdaxe]
Tuto scominsia co ła ritirada de Caporeto, efeto de ła pèrdita inte ła 12° batagia del Lisonz, e ne ła conseguente rotura del fronte.
El exercito el torna indrìo e el se ferma sul monte Grapa , intrà el Brenta e el Piave, novènbre 1917.
Dopo i primi dì de sbandamento, ła ritirada ła se organixa megio par mèrito del General Luigi Cadorna. Ła sèrve rèndarse conto che i soldai i zera strachi morti, afamài e demorałixai. Tanti no i gaveva gnanca el s-ciopo: el 91. Cuaxi tuto: canoni mortai e munision i zera stài abandonai par far presto e no èser circondai.
I austriaci, visto come ndava łe robe, za i pensava de rivar in pianura e de méter łe sate su łe sità, su i paexi, e su tuto el ben de Dio che ghe zera ne łe campagne, sensa pensar che i gavarìa ciapà i Bocia a łe spałe su el Monteo e su el Piave.
I soldai, capìa ła situasion e tirae su łe màneghe, i ga costruì co tanta fadiga e tanti morti na łinea difenxiva nóva par fermar na vòlta par tute sti forèsti.
Ła batagia de blòco[canbia | canbia el còdaxe]
Ła prima batagia par fermar i austro-ungarici ła xe divixa in do tempi: dal cuatordexe al vintisie de novenbre e da l'ùndexe al vintiun de desenbre del 17.
Dopo un viołento bombardamento de canoni , i austriaci i taca łe nóve łinee de difexa tra Cismon e el Piave. I méte in campo tuto queło che i ga: i grossi caibri, i spara fógo, e anca i gas asfisianti, e pian pianeło i scominsia a roxegar łe primìsime łinee.
Dì dopo dì, sempre più posti vien investìi da ła fanteria (el Roncon, el Prasoean, Còl Caprie, el Pertega, el Tomba ecc.). Sti monti sacri i vien ciapai e pèrsi tante volte co tante pèrdite fin al vintisìe novènbre, dì che vede ła Brigada Aòsta e soldai del batagion alpin "Val Brenta" butar fora dal Col dea Bereta ła divison "Edelweiss".
I austriaci i zera de pì, pì ripoxai e in cuel momento pì carica, ma i tajani i gèra disperai par el pericoło che coreva tuta l'Itałia.
In 'sto momento intanto, riva i Francesi e i Inglexi par dar na man a i tajani, dato che i gèra a corto de canoni e ghe vołeva calcòsa par tirar suxo el moral.
Gnanca el tempo de un cafè che i austro-ungarici i taca n'altra volta l'undexe de desembre. E se torna a coparśe su el Col de ła Bereta, su el Còl de l'Orso su l'Axołon, ecc.
I tajani i rexiste, ma i pèrde l'Axołon e cusì i austrìaci i riva in vista de Basan.
Ma no xe mìa finio, e el vintiun de desembre i austriaci i śe ferma e tuto pe el momento taxe.
Ła Batagia de diféxa[canbia | canbia el còdaxe]
Durante l' inverno col frédo łe forse itałiane łe organixa dei gran łavori de difexa sia su el teren che in rocia, sicure che co i primi caldi, saria scominsià ła łòta.
I łavori i xe pexanti e pericołoxi, dato che i xe stai spenti a ła fin de ła montagna verso Basan, e no ghe xe tanta tèra da drìo. Par fortuna o par mèrito, Nicola Gavotti el studia e l'inventa ła Galleria Vittorio Emanuele III: na vera e pròpria strada drento ła montagna de 5 000 metri tra el braso prinsipal e cuei secondari. Cuesti i sbóca sui fianchi del Grapa, co postasion de artiglieria e posti de oservasion. Da staltra parte vicevèrsa, i austro-ungarici i se prepara co ła 11° armada a ła concuista del Grapa e, dopo averlo ciapà, riversarse su ła pianura e ciapar a łe spałe łe diféxe su el Piave ne el steśo momento che ła 5° e 6° armada austriaca łe gavaria tacà frontalmènte.
Ła Batagia del Sostisio ła scominsia ne ła note del cuìndexe giugno del disdoto, da l'Astego al mar.
Su el Grapa ghe xe un gran caigo, no se véde un tubo, e in cueła situasion staltri taca sènsa èser visti, e in póco tempo i riva su el Col Moschin e anca fin su el Ponte San Łorenso.
Anca Cima Grapa vien tacada da divèrse diresion, e i tajani no i ghe ła fa a tegnirli: grandi scontri e tanti mòrti, a ła fin i austro-ungarici i se ferma su ła diretrice Valderoa - Solarolo, riciapada el dì dopo.
Tuto o cuasi xe tornà come prima, soło che de tanti fiołi de łe dó parti no ghe xe pì tanto.
In cueła batagia Epica, ben siesentocuaranta medagie al Vałor Miłitar łe xe stà dae a i Fanti, Alpini, Arditi e Genieri .
Sto rixultà el xe stà na copada par i Austro-ungarici parché i zera restai co poco magnar, sènsa abiti, pochi rifornimènti e sènsa pì moral. I gaveva naxà ła vitoria e dèso ła sconfita.
Varda anca[canbia | canbia el còdaxe]
Altri progèti[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Prima guera mondiałe
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85148236 · GND (DE) 4079163-4 · BNF (FR) cb11939093g (data) · NDL (EN, JA) 00570522 |
|---|