Wikipedia:Savéito che
Ła rubrica Ło savéito che... ła tien tuti i articołi che i utenti deła Wikipedia Vèneta i ritien particołarmente interesanti e curióxi. No ghe xe łimiti particołari a queło che se pol metar qua drento: se pol segnałar voci su qualunque argomento (sienza, cultura, storia, arte, giografia, cinema, musega, tiatro, literatura, religion, ecc.); ghe vegnarà data però ła precedenza ai articołi che riguarda in qualche maniera el Vèneto e łe altre zone venetofone (Trentin, Venessia Julia, ecc.). Prexenpio se pol inserir articołi de paexi e locałità del Veneto, personagi famoxi łigà al Veneto, piati tipici veneti e via discorendo.
Tuti i utenti i pol segnałar i articołi che secondo łori i merita. Atualmente ghe xe 21
articołi, che i vien publicà uno ogni dì, a rotassion, in te ła sezion Ło savéito che... deła Pàxena prinsipałe.
No xe obligatorio che ła voxe ła gavia anca un'imagine, anca parché in teła paxena prinsipałe no ghe xe tanto posto.
Come se fa par zontar un articoło
[canbia | canbia el còdaxe]- Se cata fora na voxe interesante;
- Se copia tri-quatro fraxi che riasume l'argomento (tipicamente el scominsio de l'articoło);
- Se incoła ste fraxi qua soto, seguendo l'exenpio deła prima voxe.
Voxe inserìe
[canbia | canbia el còdaxe]
 El Monte Carega, o pì senplegamente El Carega, el xe on acròcoro poxisionà intrà el Vèneto, (Provinsa de Vicensa) e el Trentin. El xe lochexà pena sora i Lesini, in provinsa de Verona, e el fa parte de łe Picołe Dołomiti (Prealpe Vènete). El monte pì alto de tuto el grupo el xe el Sima Carega, alto 2259 metri. Durante ła Prima Guera Mondiałe el grupo el xe sta teatro de conbatiminti intrà el exèrsito austrìago e cheło Italian.
|
 Gràsie a eło ghe xe i conputer moderni: el so procesor 4004 el xe stà soło che el scumìsio de ła rivolusion targada Intel. El gà fato sta scoverta inte ła Merica, andove che el ghea laorà on mùcio de ani. Pò el xe stà premià da ła Comision Eoropea par el so laoro e el ga difarenti lauree Ad Honorem pa' èsar on pioniero de l'informadega. Dopo na esperiensa drento de ła Intel, Faggin el se ga fato na dita faxesta a mexura par eło, ła Zilog. |
 El Spris o internasionalmente Spritz, ła xe na tìpega bevida che ła se pol degustar in Vèneto. El nase a Venèsia a metà '800 durante el dominio Austriago; i miłitari austriaghi no i xera boni de bevar el vin liso (visto che i xera costumai co ła bira) cuindi no eséndoghe bira i tajava el vin co l'àcua. Da cuà el xe nato el primo Spris conponesto da Acua e Vin.
|
 L'Orto Botànego de Pàdoa el xe stà fondà inte el 1545 e el xe l'orto botànego pì antigo oncora existente inte el mondo. El ga atualmente na superfise de vinti-dumiłe metri cuadri e el contien pì de siemiłe piante de tute łe sorte. Dal 1997 el xe sta meso inte ła lista dei Patrimoni de ła umanità da l'UNESCO.
|
|
Inte el dì de ancó, sirca ła metà dei Vèneti (intendesti in senso largo, o sia "xente che ła parla ła łengua vèneta") ła se cata in Itàlia in cheło che xera el vècio "stato de tera" de ła Repùblega Vèneta, ma anca in Trentin e Venèsia Julia, inte ła xona intrà Pordenon e Trieste. L'altra metà che resta ła xe sparpajada intrà Istria, Dalmasia, Romania (Tulcea), Braxiłe (Stati de Rio Grande do Sul e Santa Catarina) e Mèsego (inte ła sità de Chipilo).
|
Inte ła època de ła Serenìsima Repùblega, el Cao de ano, invese che el 1° de genaro cofà prevedesto dal całendàrio xulian e dopo da cheło gregorian, el cascava el 1° de marso. Sta tradision par che ła vegna da l'antigo całendario che i doparava i Romani prima de Giulio Cesare, che el faxea scuminsiar l'ano dal mexe de marso (e defati in sta manjera i mexi de setenbre, otobre, novenbre e desenbre i vien a èsar efetivamente i mexi nùmaro sete, oto, nove e diexe come che el isteso nome el dixe).
|
 Alberto I Canfrancesco de la Scala dito Cangrande I (Verona, 9 de marso 1291 – Trevixo, 22 de lujo 1329) el xe sta uno dei pì brai Siori de Verona. El se ga metesto in presa a ła testa de l'exèrsito de Verona e el ga concuistà in pochi ani Vicensa, Trevixo, Feltre, Pàdoa, Màntoa e Bresa. A eło ghe se ga da inpropiar on mùcio de monumenti de rara bełesa a Verona. El Poeta Dante Alighieri el xe stà so òspite par tri ani, co el finia de scrìvar ła Divina Comedia.
|
|
 Chipilo ła xe na sità picenina che ła se cata a 12 km al Sud de ła sità de Puebla, in Mèsego. La xe a 2150 metri sora el niveło del mar. El so nome ofisial el xe Chipilo de Francisco Javier Mina. El nome, par chełi orixenari de Chipilo, el xe chipilegni. Ła xe stada fondada inte el 2 de otobre del 1882 da imigrai vèneti provegnenti de l'àrea pedemontana. Na majoransa ła deriva da Seguxin (TV).
|
 El vajo el xe un canałon pitosto streto e rìpido che el se ranpeghea su in mexo ai muri de ròcia e ai sgrèbani. Sto tèrmano el divien dal latin vallis e el vien doparà in partegołar so łe Picołe Dołomiti e soi Lesini, dai Visentini e dai Veronexi. A difarensa del voro, el vajo el xe na via bastansa còmoda par ndar sù e rivar in cuota.
|
 Càtaro (en montenegrin e croato: Kotor) ła xé na sità de ła repùblega del Montenegro, situada so ła costa adriatega e cavedałe de l'omònema munisipałità. La vècia sità marìtema de Càtaro, sircondada da na inponente sinta murària, ła xé oncora ben conservada e ła xe includesta inte ła lista dei patrimoni de ła omanità protexesti da l'UNESCO. Dal 1420 al 1797, Càtaro e ła rejon sircostante, ła xe partegnesta a ła Repùblega de Venèsia e l'influensa vèneta ła xé oncor deso riłevàbiłe inte ła architetura de ła sità.
|
|
 El gà scominsià xugar a bałon in Serie C1 col Vicensa a sedaxe ani, dopo el xe pasà a ła Fiorentina dove che el gà exordìo in Serie A rivando a xugar anca inte ła nasionałe de balon italiana. Inte el 1993 el gà vinsesto el Bałon de oro.
|
 El Cafè Pedrocchi el xe uno dei pì grandi e conosesti cafè del mondo. El xe situà inte el sentro de Pàdoa, en via VIII Febbraio n° 15. Projetà da l'architeto Jappelli, el Cafè el xe conosesto anca col nome de "Cafè Sensa Porte" parché ai tenpi d'oro, finmente col rivo de ła Prima Guera Mondiałe el xera verto dì e note.
|
 Ła Repùblega de San Marco ła xera on stato metesto in pié a Venèsia in sèvito de l'insuresion de ła sità contro el goerno austriago el 17 de marso 1848. Proclamà el 22 de marso dai do patrioti Daniele Manin e Nicolò Tommaseo, ła Repùblega, che ła se riciama xà inte el nome a ła vècia Repùblega de Venèsia, ła xe durà poco, e Venèsia ła xe stà ciapà da novo da l'exèrsito asbùrxego el 24 de agosto 1849, dopo na eròega rexistensa che ła xe ndà vanti par ben disete mexi.
|
.jpg) Co ła paroła fóntego se intendea inte el Medioevo on edifegà beło grando, che inte i vari porti de mar del basin del Mediteràneo el ghe vegnea concedesto ai marcanti de on stato foresto e che el servia cofà magaxin e cofà botega par véndar ła mercansia. Lexi la voxe...
|
_-_Gradinata.jpg) El Teatro Olìnpego de Vicensa el xe on teatro projetà da l'architeto rinasimentałe Andrea Palladio inte el 1580, e inaugurà el 3 de marso del 1585, dopo la costrusion de le conoseste sene fise da parte de Vincenzo Scamozzi. El xe ritegnesto in xènere el primo exénpio de teatro stàbiłe al cuerto de l'època moderna. Lexi la voxe...
|
 Giovanni Battista Belzoni el xe sta un esplorador vèneto e pioniero de l'archiołoxia. El xe ritegnesto uno dei primi exitòłoghi, e el ga fato un mùcio de descuerte archiołòxeghe degne de notasion, portando a sluxegar tanti reperti de l'Antigo Exito. Lexi la voxe...
|
 Lexi la voxe...
|
 N'tel Web 2.0 on servisio de rète sociałe, de solito ciamà in inglexe social network, che deriva da social network service, xé on servisio Internet, chel se pole doparar col browser o aplicasion mobili, poxandose so la so relativa piataforma, par la jestion dei raporti soçiałi e che la permete la comunicasion traerso mesaji testuali, multimedia e ciamade, videociamade. Lexi la voxe...
|
 On lenguajo de programasion l'è on lenguajo che esendo doparà da na persona, in sto caxo el programadore, el ghe dà la manjiera par scrivare (o programare), na serie de istrusion o seguense de ordini, soto forma de algoritmi, par controlar el conportamento de na machina, in xenare on computer, in manjiera da poder otegner difarenti tipi de dati. Sta intera union de comandi scriti, doparando el lenguajo de programasion, el njien ciamà programa.
Ogni lengua la xé formada da on union de sinboli (ciamai alfabeto), la ga na serie de regole dure semanteghe, sintateghe, morfoloxeghe e lesicali, che le ga da esar rispetae co se scrive on programa par computer, descrivendoghe prima la strutura e dopo el significado, che le xé neçesarie par speçifegar, sia el tipo de dati che serve par far laorar el programa, sia le asion chel programa el farà.
|