Madagascar
| Madagascar | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||
| Motto: Patria, Libartà, Progreso | |||||||||
|
|
|||||||||
| Informasion | |||||||||
| Nome par intiero: | Republica del Madagascar | ||||||||
| Nome ufisiałe: | Repoblikan'i Madagasikara Republique de Madagascar |
||||||||
| Łéngoa uficiałe: | malgascio, francese | ||||||||
| Cavedal: | Antananarivo (1.050.000 ab.) | ||||||||
| Polìtega | |||||||||
| Governo: | Republica presidensial | ||||||||
| Capo de stato: | Hery Rajaonarimampianina | ||||||||
| Capo de governo: | Jean Ravelonarivo | ||||||||
| Indipendensa: | da ła Francia 26 giugno 1960 | ||||||||
| Ingreso a l'ONU: | 20 setenbre 1960 | ||||||||
| Area | |||||||||
| Totale: | 587.041 km² | ||||||||
| Pos. nel mondo: | 29° | ||||||||
| % delle acque: | 0,6 % | ||||||||
| Popolasion | |||||||||
| Totałe: | 16 473 477 ab. (2002) | ||||||||
| Pos. nel mondo: | 15° | ||||||||
| Densità: | 75 ab./km² | ||||||||
| Giografia | |||||||||
| Continente: | Africa | ||||||||
| Fuxo oràrio: | UTC +3 | ||||||||
| Economia | |||||||||
| Vałuta: | ariary | ||||||||
| Varie | |||||||||
| TLD: | .mg | ||||||||
| Prefiso tełef.: | 261 | ||||||||
| Sigla autom.: | RM | ||||||||
| Ino nasionałe: | Ry Tanindraza nay malala ô | ||||||||
|
|
|||||||||
El Madagascar el xe on Stato de l'Africa oriental.
El xe 'na isoła che ła se cata inte'l Osèano Indian oriental.
I stati pi' visini a el Madagascar łi xe el Mozanbico e łe Comore a nordovest, łe Seychelles a nord; łi teritori dipendenti pi' visini łi xe łi dipartimeti da mar de Mayotte a nordovest e de ła Réunion a est, e łe Ìxołe sparpagnae de el Osèano Indian[1] tuti de sovranità fransexe.
Indice
Giografia[canbia | canbia el còdexe]
 |
Par saverghene de pì, varda ła pajina Giografia del Madagascar. |
L’isoła del Madagascar ła se cata a est del Mozanbico e ła xe traversá dal tropico del Capricorno.
Ła xe ła quarta pì granda isoła del mondo.
Al nord se cata coułine che łe sal fin a łe tere alte del centro del paexe, par dopo desendar n’antra olta al sud.
El clima el xe tropicale. L’isola ła xe speso batua da forti piove e da uragani che łi vien da l’Oceano Indian.
El teritorio xe cuerto da foreste naturałi e da risaie scavá a man.
Storia[canbia | canbia el còdexe]
|
Par saverghene de pì, varda ła pajina Storia del Madagascar. |
Antighità[canbia | canbia el còdexe]
I primi abitanti łi vegnea da l’Indonexia e łi xe rivá nel V secoło de ła nostra era. Sti grupi łi gha dato vita a l’etnia merina.
Zsinque secołi dopo, da l’Africa continentale ła xe rivà deła xente bantu e ła gha formá łe etnie sakalava e bara.
Marcanti yemeniti e omaniti łi vegnea fin su łe coste del Madagascar dal XI secoło. Ła so prexensa ła gha influenzsá vari aspeti de ła cultura malgasia. Etnie malgasie come i antemoro e i antanosy, łe vien fora da i coloni arabi, e łi continua a prategar fin ancò ła fede islamega.
Ła trata dei sciavi, e łi schei che ghe ne vegnea drio, ła gha parmeso a de i grupi etnici de fondar i primi regni.
I sakalava łi gha meso in pie i regni de Menabe e de Boina, i zana-malata quel de Betsimisaraka, i merina el regno de Andrianampoinimerina co cavedal a Antananarivo[citasion nesesaria]. El re Radama I el xe stà el primo ch’el xe reiusì a ounefegar l’isola soto on soło regno. I so sucesori łi xe stá o verti a l’influenzsa eoroupea o łi gha será i confini.
Nel 1890 ła Francia ga proclamà el protetorato e, int'el 1895, ła xe reiusida a ciapar ła cavedal. Ła regina Ranavalona III ła gha rexistio, ma a ła fine ła gha dovù cedar.
Indipendensa[canbia | canbia el còdexe]
Int'el 1947, ła xe sciopá na revolta indipendantista. I francexi gha stroncá ła revolta copando pì de 100.000 persone.
L’indipandenza ła xe rivada eintel 1960 co Philibert Tsiranana fa primo presidente. Tsiramana jera filo-francexe e ła zsente no ła xera contenta.
El poder xe pasà al ditator Didier Ratsiraka ch'el gha: introdoto el socialismo filo-sovietego, vietá la libartá de espresion e instituio el partito unego.
Soto ła presion de ła primavera democratega del 1991, Ratsiraka el gha dovù dar el multi-partitismo e łe elesion libare. Fin al 2001, Ratsiraka el gha controlá el governo.
Ne łe elesion del 2001, dopo scontri armai par el controlo del governo, Marc Ravalomanana el xe diventá presidente e Ratsiraka el xè ndá in exilio.
Dal 2005, Ravalomanana el gha scouminsiá a ghaver posizsioni senpre pi totałitarie. Nel 2007 el gha mandà via de i misionari francexi che łi ghea ghavù el corajo de dir ła veritá sul so regime ditatorial.
Giografia połitega[canbia | canbia el còdexe]
Ła cavedal xe Antananarivo.
Popolasion[canbia | canbia el còdexe]
Etnie[canbia | canbia el còdexe]
Ghe xe 18 grupi etnici prinsipałi, de oriszene axiatica e africana.
Studi sul DNA e ła łengoa [2], łi dimostra l’influenzsa axiatica.
I trati orientałi łi xe presenti soratuto intei altipiani centrałi, e łi corisponde ałe popolasion merina (3 milioni) e betsileo (2 milioni).
La zente de la costa ła xe di oriszene africana. I pì grandi grupi etnici costieri łi xe: i betsimisaraka (1,6 milioni), i tsimihety e i sakalava.
Religione[canbia | canbia el còdexe]
Ła metá da ła popolasion ła ghe va drio a ła rełijon tradisional, che ła ghe dá importanzsa al culto de i morti.
El 45% dei malgasi łi xe cristiani, catołeghi e protestanti in parti uguałi.
Tanti cristiani łi gha conservá aspeti tradisionałi, come ła venerasion de i antenati. Ła Cexa Catołega, che ła baxa ła propia atività misionaria sul conceto de l'inculturazsion, no ła respinge ste prateghe; i pastori protestanti, invense, łi condana la rełijon tradisionałe come superstizsion.
Ła ghe xe na minoransa islamega su łe coste del nord.
Łéngue[canbia | canbia el còdexe]
Ła zente ła parla el malgasio e el francexe.
Economia[canbia | canbia el còdexe]
Interasante ła produsion agricola de vanilia [3], fruta tropicałe e ołi esensiałi.
Łe miniere de ilmenite e nickel produxe par l’esportasion.
Se produxe teissui par l’esportasion.
El tuorismo sfruta łe foreste naturałi e ła biodiversitá de l’isoła.
Note[canbia | canbia el còdexe]
- ↑ Europa e Bassas da India a sudovest, Juan de Nova a ovest, łe ìxołe Glorioxe a nordovest, Tromelin a est
- ↑ el 90% del malgasio el xe de orizsene małexe
- ↑ primo al mondo
.svg){kind=small}
