Salta al contegnùo

Łéngua italiana

Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Łengua itałiana


Infobox de ŁénguaŁéngua italiana
italiano e Italiano Cànbia el vałor in Wikidata

Cànbia el vałor in Wikidata
Nome locaƚeitaliano
Tipołéngua e łéngua viva Cànbia el vałor in Wikidata
Parlà inbandiera Itàłia

San Marin
bandiera Svìsera
Sità del Vatican
Croàsia
Slovenia
Eritrea
Etiòpia
Malta
Somałia
Łibia
Fransa
Prinsipato de Mònaco
Tunixia
Etiopia
Albania

e preso le comunità de emigrà itałiani foresti.
Autòctono deCanton Grixoni, Canton Tisin, Rejon istriana, Itàłia, Isola (Xlovenia), Piràn e San Marin Cànbia el vałor in Wikidata
Parlanti
Totałe70 milioni-125 miłiuni. Par parte de çerti studi, cuełi che i parla itałian (anca chi che ło parla cofà seconda łengua) i sarìa 200 miłioni. (2019 Cànbia el vałor in Wikidata)
Clasifega11-19
Caratarìsteghe
Scrituraalfabeto italiano e alfabeto latin
Clasifegasion lenguìstega
łéngua umana
łéngue indoeoropee
łéngue itàłeghe
łéngue romanze
łéngue italiane sentromeridionałi Cànbia el vałor in Wikidata
Statuto ofisałe
Regoƚà daAcademia dela Crusca
Vulnerabiłità1 segura Cànbia el vałor in Wikidata
Istòriastoria della lingua italiana (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Còdazi
ISO 639-1it
ISO 639-2ita
ISO 639-3ita Cànbia el vałor in Wikidata
SILITN
Glottologital1282 Cànbia el vałor in Wikidata
Linguasphere51-AAA-q Cànbia el vałor in Wikidata
Ethnologueita Cànbia el vałor in Wikidata
ASCL2401 Cànbia el vałor in Wikidata
IETFit Cànbia el vałor in Wikidata
Toco in lengua
Declarasion Universaƚe dei Deriti de l'Omo, art. 1
Tutti gli esseri umani nascono liberi e eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza.
Destribusion zeogràfega

Distribusion geografega de l'itałian


L'Itałian (Scolta sto sonscolta ) el xe na łéngua che ła fa parte del grupo de łe léngue romanxe inte ła fameja de łe léngue indoeuropee (de diałeti e de łéngue neo-romanze ghe ne xe un bel nùmaro). L'itałian moderno el xe, cofà tute łe lengue nasionałi, un diałeto che xe riusío a inporse come łengua uficial de na rejon tanto pi granda de cueła orixinal. In 'sto caso cuà xé stà el diałeto fiorentin, parlà a Firense, a prevałer, no par raxon pułìteghe - come tante volte capitava - ma par el prestigio cultural che el gavéa. El toscan, e el fiorentin famoxo (in coanto incalcà de prestiti dal siciłian, fransexe e latin) in particołar, i jera in efeti ła łengua che ga scrito Dante Alighieri, Francesco Petrarca e Giovanni Boccaccio, considerai i tre scrituri itałiani pi grandi. Ła spinta finałe a definir scritura e gramàtega de l'itałian l'è rivà da Pietro Bembo inte el '500. No'l va mìa confuxo col tałian che invese el vien parlà in Sudamèrega.

Influense lenguìstiche

[canbia | canbia el còdaxe]

Prima che rivase l'Inpero roman, xera l'etrusco che vegnéa parlà in Toscana e in Lasio setentrionałe ("Tuscia"). Seben che ła łéngua etrusca ła sipia stà scansełà in puchi sècołi dal latin, dopo ła conquista romana, ła só influensa ła podarìa èser restà viva inte el sostrato del toscan, ma l'è na question oncora verta. El latin volgar el ga fato presto a deventar ła łéngua doparà inte ła Penìxoła Itałiana e in bona parte de l'Europa. Sicome che el dominio roman sul Continente el xe durà un saco de tenpo, se capise fasilmente come mai che el łatina el xe ła baxe de un mucio de łéngue europèe. Dopo che inte el 476 se ga desfà l'Inpero d'Ocidente, in Toscana gh'è rivà i Ostrogoti e i Łongobardi (V secolo e VI secolo) che i vegnéa da l'Europa del nord e de l'est. I ga influensà ła łéngua soło come vocabołario mentre el resto l'è restà groso modo come prima. El toscan el xe una de łe łéngue neolatine pi visine al łatin (el sardo logudoréxe el xe ancor pi conservativo)

I numeroxi diałeti italo-romanxi i pode èsare clasificài in baxe a łe só orìxene łenguìsteghe comuni. A ła proveniensa comun dal latin łe xe somà łe łéngue preçedenti a ła conquista romana (substrati) e sora-de-tuto i superstrati che li vegnea da i contati co i vari popołi, che i ga diferensià łe diverse parlate łocałi.[1]

Intra i dialeti taliani, comunà da numeroxe carataristiche morfologiche cofà i plurali che i no xe sintagmatiçi, xe pode dividare inte dialeti setentrionali (romanzi ocidentali) e çentro-meridionali (romanzi orientali) a seconda del'influensa del sostrato celtico.[2]

Diałeti sentro-meridionałi

[canbia | canbia el còdaxe]
fonema parole
[

a ] || nave, galassia

[

e ] || pianéta, réte

[

ɛ ] || sfèra, zèro

[

i ] || mito, riso

[

o ] || confrónto, órdine

[

ɔ ] || vuòto, bucòlico

[

u ] || numero, nulla

Nota: Xe posìbiłe scoltare anca ła vocałe ə , come completamento del sòno de na consonante. Sta qua inte ła łéngua scrita vegne o tralasà o trascrita come 'e'.

Exempio:

"La C de 'cento' se lexe 'ce'"
in cui "ce" vegne solitamente leto

ʧə

piutosto che 

ʧe


Tra parentexi quadre i alofoni de [n] alveolare.

Bilabiale Labiodentale Dentale Alveolare Postalveolare Palatale Velare
Nasali m [ɱ] [n] n ɲ [ŋ]
Occlusive p b t d k g
Fricative f v s z ʃ
Affricate ʦ ʣ ʧ ʤ
Vibranti r
Vibrati ɾ
Laterali l ʎ
Approssimanti j w
  1. Alcuni studiuxi i dopra el termine "łéngua/łéngua" par sotolineare łe diferense de alcuni idiomi (diałeti del nord de łe province de Masa-Carara, Pexaro e Urbin, quełi de ła Canpania, el sałentin, Basiłicata, Całabria e Siciłia). Comunemente parò se costuma uxar el termine diałeto par tute łe varietà prive de riconosimento uficiałe e quindi de uxo subalterno rispeto al tałian.
  2. El trato pì tipico xe la lenision, anca se un tipo de lenision la se xe comunque reçentemente svilupà anca al sud, anca se la ga carateristiche diverse, e inte la Toscana (atestà dal XVI secolo) co modo spexial che le ga frutà el nome de "gorgia". La presensa de struture gramaticali comuni, ciamà "galicismi" e catà anca inte el francese (je suis in train de manger), łéngua che in sto preciso caso la demonstra el rexiduo de'n substrato celtico: sun/sum dré a mangià/mangiä/maià/magnà/magnar/magnär/magner. En Lombardia e Emilia-Romagna) come in franséxe (piacentino i pode dimandar cona sorta de "'nversion" ("mangi?": te a t' mang? che el pode exare reso co te mangiat?); Altra roba, cofà ła trasformasion de ła a acentata in ä o è (spesialmente in Piemonte e Emilia-Romagna) o cofà ła naxałizasion de ła n. La presensa de łe cusì-ciamàe vocałi turbà cofà ö e ü inte la Lombardia, Emilia-Romagna (province de la Piacenza e Parma), Piemonte e Liguria par altri studià sarìa inveçe da atribuir a 'no superstrato germànico portà cole 'nvaxion barbàriche al desfarse de l'Impero Roman. De grande intarese xe po el durar de łéngue gallo-siculi intra çerte zone de ła Sicilia e de ła Baxiłicata.
  3. Il pantesco, diałeto siciłiano de Panteleria, el ga forti influsi arabi)
Bandiera de l'Onion Eoropea Łéngoe ufisiałi de l'Onion Eoropea Bandiera de l'Onion Eoropea
Bulgaro | Castiglian | Ceco | Croato | Daneze | Estone | Finlandeze | Franseze | Grego | Ingleze | Itałian | Irlandeze | Łetone | Łituan | Malteze | Ołandeze | Połaco | Portogheze | Rumen | Slovaco | Slovèn | Svedeze | Todesco | Ungarèze


Controło de autoritàLCCN (ENsh85068806 · GND (DE4114056-4 · BNF (FRcb119355095 (data) · BNE (ESXX529374 (data) · NDL (ENJA00564305
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Łéngua_italiana&oldid=1171584"