Vocałe

Vocałi

	Anteriori	Cuaxi anteriori	Centrałi	Cuaxi posteriori	Posteriori
Sarae	i • y ɨ • ʉ ɯ • u ɪ • ʏ ɪ̈ • ʊ̈ ɯ̞̈ • ʊ e • ø ɘ • ɵ ɤ • o e̞ • ø̞ ə ɤ̞ • o̞ ɛ • œ ɜ • ɞ ʌ • ɔ æ •  ɐ a • ɶ ä • ɒ̈ ɑ • ɒ
Cuaxi sarae
Semisarae
Mèdie
Semiverte
Cuaxi verte
Verte

Co do sìnbołi i xe in còpia, cheło a sanca el raprexenta
na vocałe no rodondada, cheło a drita na vocałe rodondada.
Par chełi inte el sentro, ła poxision dei làvari no ła xe spesifegada

Védarse anca: IPA, Consonanti

In fonètega, na vocałe ła xe un fono che el ga come reałixasion prevałente un vocòide. Ła paroła vocałe ła deriva da el łatin vocałis, che el senjìfega "che l'emete voxe" o "parlante". Da el ponto de vista artigołatorio, na vocałe ła xe un son prodoto grasie a ła vibrasion de łe corde vocałe e sensa infrapor pì ostàcołi a el fruso de l'aria cusì fato resonar. Łe defarente vocałe łe se otien modifegando el resonador, e cuindi co na major o menor vertura de ła boca, co o sensa protruxion de i łàvari, co o sensa pasajo de l'aria da łe fose naxałe, e co ła łengua mesa pì o manco in vanti inte ła cavità orałe.

Tipi de vocałe

Drio łe só caratarìsteghe, łe vocałe łe pol èsar:

• orałe (par exenpio łe vocałe de l'itałian) o naxałe (par exenpio [ã] inte ła pronunsia miłanexe o fransexe de Milan), a seconda che el veło pałatin el sia alsà o xbasà, inpedindo o parmetendo el pasajo de l'aria da łe fose naxałe;
• anteriore (par exenpio [i] o [e]) (dite anca vocałe pałatałe), sentrałe (par exenpio [a]) o posteriore (par exenpio [u] o [o]) (dite anca vocałe vełare), a seconda de ła poxision de ła łengua;
• verte (o "base") o sarae (o "alte"), a seconda de ła poxision de ła łengua inte ła cavità orałe e de ła vertura de ła mandìboła: cuando che ła xe basa ła boca ła xe pì verta, cuando che ła xe alta ła boca ła xe pì serada. A xe posìbiłe oservar defarenti gradi de vertura de łe vocałe: serte łengue (par exenpio l'àrabo) łe destingue sol che du gradi: vocałe verta /a/, vocałe sarae /i/ e /u/; l'itałian standard el ga cuatro gradi de vertura: vocałe verta (o basa) /a/, vocałe semiverte (medio-base) /ɛ/ e /ɔ/ (<e> e <o> verte), vocałe semisarae (medio-alte) /e/ e /o/, vocałe sarae /i/ e /u/ (el sardo el ga un grado de vertura in manco, sindo sensa łe vocałe <e> e <o> verte, par cuesto ła só pronunsia ła par "cupa" a i itałòfoni; el sisiłian invese el ga du gradi de vertura in manco, sindo privo de łe vocałe <e> e <o> sarae);
• risàe (o "procheiłe") o mìa risàe ("aprocheiłe"), a seconda che inte l'artigołasion ła intervenja o mìa un risamento de i łàvari. In itałian A xe risàe łe vocałe posteriore (o, ɔ e u) ma A no łe ło xe łe altre. A ghe xe łengue dove che na vocałe anterior ła pol èsar risada (par exenpio [y] inte ła pronunsia łonbarda o fransexe de mur [my:r]), opur na vocałe posterior ła pol no èsar risada (par exenpio l'ingrexe [ʌ] inte ła paroła cup [kʌp]);
• curte o łonghe, a seconda de ła durada. In serte łengue ła łonghesa vocàłica ła pol ver vałor destintivo. Per exenpio inte el Miłanexe ła łonghesa vocàłica ła destingue speso l'infinìo de i verbi da el partisipio pasà: andà "ndar" / andaa "ndà".
• vocałe tòneghe o àtone. Na vocałe ła xe dita tònega cuando che so de eła A casca l'acento e àtona cuando che no ła xe acentada.

Le vocałe łe xe soni prodoti sensa ocruxion a el fluso de aria. Łe vocałe łe pol èsar schematixàe inte el triàngoło vocàłego, dove che A se ga come baxe ła A che ła xe ła vocałe pì verta e a i lati A ghe xe ła I e ła U che łe xe łe vocałe pì sarae. So el parcorso da ła A a ła I A se ga ła E verta e ła E serada, mentre so el parcorso da ła A a ła U A se ga ła O verta e donca ła O serada. Ła stesa roba ła càpita inte el trapesio vocàłego soł che a ła baxe A gavemo du vocałe: ła A verta e ła A serada.

Vocałe anteriore

Vocałe verte e semiverte

[ a ]: ła xe ła a de gato.

[ ɶ ]: ła xe ła controparte risada de ła [a].

[ æ ]: ła xe l'intermedia tra ła a e ła [ε] e ła xe ła a ingrexe de cat.

[ ε ]': ła xe ła e verta itałiana (è) de carte ello.

[ œ ]: ła xe ła controparte risada de ła [ε], e ła xe ła eu fransexe de jeune.

Vocałe mèdie

[ e̞ ]: ła xe ła vocałe anterior mèdia no risada.

[ ø̞ ]: ła xe ła varsion risada de e̞.

Vocałe sarae e semisarae

[ e ]': ła xe ła e sarada itałiana (é) de ve elo.

[ ø ]: ła xe controparte risada de ła [e], ła xe l'intermedia tra ła [œ] e ła y, e ła xe l'eu finałe fransexe de meułe e ła ö todesca de schön.

[ i ]: ła xe ła i itałiana de fine.

[ y ]: ła xe ła controparte risada de ła [i], e ła xe ła u fransexe de bureau e deja-vu e ła ü todesca de für.

[ ɪ ]: ła xe un vocòide intermedio tra ła [e] e ła [i], artigołada pì verso el sentro, e ła xe ła i ingrexe de big.

[ ʏ ]: ła xe ła controparte risada de ła [ɪ].

Vocałe sentrałe

Verte e semiverte

[ ɜ ]: ła xe ła varsion sentrałixada de [ɛ], e ła xe ła ur de purple in ingrexe bretànego.

[ ɞ ]: ła xe ła varsion risada de [ɜ].

[ ɝ ]: ła xe ła varsion risà de [ɜ], e ła xe ła ur de purple in ingrexe meregan.

[ ɐ ]: ła xe ła varsion verta de [ə], e ła xe ła -er finałe todesca de Theater.

[ ä ]: ła xe ła varsion sentrałe de [a] (mìa ufisiałe ma de dòparo asà frecuente).

Medie

[ ə ]: ła xe ła vocałe àtona sentrałe, e ła xe ła er de butter in ingrexe bretànego o ła a finałe de casa in catałan.

[ ɚ ]: ła xe ła varsion risà de [ə], e ła xe ła er de butter in ingrexe meregan.

Sarae e semisarae

[ ɨ ]: ła xe ła varsion sentrałixada de [i].

[ ʉ ]: ła xe ła varsion sentrałixada de [u]. Ła xe ła varsion risada de [ɨ].

[ ɘ ]: ła xe ła varsion no risada de [ɵ].

[ ɵ ]: ła xe ła varsion sentrałixada de ła [o], e ła xe ła u xvedexe de dum.

Cuaxi sarae

[ ɪ̈ ]: ła xe ła vocałe sentrałe cuaxi sarada no risada.

[ ʊ̈ ]: ła xe ła controparte risada de ɪ̈.

Posteriore

Verte e semiverte

[ ɑ ]: ła xe ła a ma artigołada da dadrìo, a dir pronunsiada da l'ùgoła, e ła xe ła a ingrexe de father.

[ ɒ ]: ła xe ła varsion risada de ła [ɑ] e ła xe ła o de hot de l'ingrexe bretànego, e ła a ungarexe.

[ ʌ ]: ła xe ła varsion no risada de [ɔ] e ła xe ła u ingrexe de run.

[ ɔ ]: ła xe ła o verta itałiana de cotto.

Medie

[ ɤ̞ ]: ła xe ła vocałe posterior mèdia no risada.

[ o̞ ]: ła xe ła varsion risada de ɤ̞.

Sarae e semisarae

[ ɯ ]: ła xe ła varsion no risada de ła [u], e ła xe ła u in tante łengue orientałe. A se trata de ła łétara turca ı.

[ u ]: ła xe ła u itałiana de succo'.

[ ʊ ]: ła xe l'intermedia tra ła o e ła u, e ła xe ła oo ingrexe de good.

[ ɤ ]': ła xe ła varsion no risada de [o], e ła xe ła u irlandexe de u eladh.

[ o ]': ła xe ła o sarada itałiana de go ela.

Vocałe inte łe sìłabe

Normalmente łe vocałe łe forma el pico o nucleo de na sìłaba, e łe consonante łe ghin forma l'ataco e ła coa. In serte łengue, parò, anca soni che de norma no i xe clasifegài come vocałe i pol formar el nucleo de na sìłaba, come el fono [m] inte ła paroła ingrexe prixm ("prixma"), o el fono [r] inte ła paroła ceca vrba ("salgher"). 'Ste partegołare "consonante vocàłeghe" łe se ciama contoidi intensi. De sòłito tuti i segmenti che i forma el nucleo de na sìłaba i xe ciamài "vocałe", e ciaramente drio 'sto criterio foni come cuełi sitài sora i sarìa, almanco fonołoxegamente, vocałe. A se note in tuti i modi che i sołi foni che i pol formar el nucleo de na sìłaba i xe i vocoidi e i contoidi sonoranti.

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Vocałe

Linganbi foresti

• (EN) Vocałe, so Ençiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.