Francesco Petrarca
| « El svéjo el canbia conséjo, ma el mona el stà de ła sóa opinion. » | |
(F. Petrarca, Ecloghe, VIII)
|
Francesco Petrarca (Arezo, 20 de lujo 1304 - Arcuà, 18 o 19 łujo 1374) el xé stà un poeta e scritor toscan. L'òpara par ła qual Petrarca el xé noto da tute łe parte el xé el Cansonier. Petrarca, anca se el se considarase soratuto, come tuti i intełetuai del so ténpo, un autor de łéngua łatina, el ga avuo un róło esensiałe par ła crésita de ła poexia itałiana en volgar.
Opera[canbia | canbia el còdexe]
L'òpara łìrega de Petrarca, come el xé sta sotołineà da ła crìtega, ła tién de fato en ea tute łe esperiénse de ła poexia itałiana de łe orìxene, faxéndo però na sełesion dal punto de vista de ła mètrega (drio stabiłir ad exémpio presixe règołe sul'acentasion degl endecasìłabi che ai ténpi de Dante ła gera ancor manco codificada) e 'ntei argoménti (drio esclùder dal cànon temàtego i ełeménti goliàrdisi e reałìsteghi che 'ntel Dosénto i gera stai prexénti e che i 'ndava vanti a verghe suceso 'ntel Tresénto) chel gà influensà davèro tuta ła poexia a vègner. El fenòmeno del petrarchismo el xé parte de un dei capìtołi più complési 'nte ła storia de łe tradision łeterare europee.
Òpare[canbia | canbia el còdexe]
Òpare łatine en versi[canbia | canbia el còdexe]
- Africa – scrito infrà el 1339 e el 1342 e en sèvito coretto e ritocà, el xé un poema eroico miga conpletà chel revarda ła seconda guera punica e en particołar łe asion de Scipione.
- Bucolicum carmen – fato infrà el 1346 e el 1357 e costituio da dódexe ègloghe, i argoménti i gira infrà amor, połìtrga e moral.
- Epistole metricae - scrite infrà el 1333 e el 1361, łe xé 66 létere en exàmetri, de cui qualche d'una ła trata de amor ma en magioransa łe se òcupa de połìtega, moral o de matèrie łeterare.
- Carmina varia - Quel chel resta
Òpere latine in prosa[canbia | canbia el còdexe]
- De viris illustribus - (1337) ła xe na cołesion de ómeni famóxi en proxa łatina dadicada a Francesco da Carara siór de Pàdova 'ntel 1358.
- Rerum memorandarum libri - (1350) exémpi stòreghi e curioxidà col fin de educasione moral.
- Itinerarium ad sepulcrum Domini, descrision dei posti chei se incontra da Gènova a Gerusałeme.
- Secretum o De secreto conflictu curarum mearum - (fata infrà el 1347 e el 1353, ed en sèvito rivardà) el ga na ciacołada con Francesco chel se varda 'nte ła só ànema grasie al giuto de Sant'Agostin.
- De vita solitaria - (1346-1356 sérca) Descrision de na vida dedicada a ło studio, miga propio da sołi, ma conpagni de xénte che studia.
- De otio religioso - (1346 – 1356) El sénbra sìmiłe a queło de prima, ma sta qua ła xé na sołitùdene magióre, par fini rełigióxi.
- De remediis utriusque fortunae - (1360–1366) córti scanbi de parołe fra el "Gaudio" e ła "Ragione", poi el "Dolore" e ła "Ragione".
- Invectivarum contra medicum quendam libri IV - (1355)
- De sui ipsius et multorum ignorantia - (1368)
- Invectiva contra cuiusdam anonimi Galli calumnia o Contra eum qui maledixit Italiam
- Epistole (Familiares, Seniles, Sine nomine, Variae)
- De gestis Cesaris
- Psalmi penitentiales
- Posteritati
- Collatio laureationis
- Collatio coram Johanne rege
- Collatio inter Scipionem, Alexandrum, Hannibalem
- Arringhe
- Orationes
- Testamentum
Òpare en volgar[canbia | canbia el còdexe]
- El Canzoniere (tìtoło orixenal: Francisci Petrarchae laureati poetae Rerum vulgarium fragmenta) ła xé ła storia poètega de ła vida interior del poeta. Ghe xé 366 poexie: 317 sonéti, 29 canson, 9 sestine, 7 bałade e 4 madrigałi (I no xé miga tute łe òpare en volgar de Petrarca, soło quełe sełesionae).
Petrarca ghe scrive del só amor par Laura, incontrada 'ntel 1327 e existia par vèro, anca se queła de łe poexie ła xé più na creasion poètega del'autór, e el cónta ła guera che ła se fórma en łu infrà el pensièro de Laura vista come pecà e Laura ogeto del só amor. Ghe xé anca poexie de caràter połìtego, moral, ecc... St'òpara qua ła se sera co un'invocasion a ła Vèrxene Maria.
- I Trionfi
- Frammenti e rime extravaganti
- Testi del Vaticano latino 3196
