Estònia
| Estònia | |||
| (ET) Eesti Vabariik | |||
| |||
| Dati aministradivi | |||
|---|---|---|---|
| Nome conpleto | Repùblega del Estonia | ||
| Nome ufisiałe | (ET) Eesti Vabariik | ||
| Łéngue ufisiałi | Lengua estona | ||
| Cavedałe | Tallinn | ||
| Pułìtega | |||
| Forma de goerno | Repùblega parlamentar | ||
| Cao de Stato | Presidente | ||
| Cao de Goerno | Jüri Ratas Primo Ministro | ||
| Entrada inte el ONU | 17 de setenbre del 1991 | ||
| Entrada inte ła UE | 1° de majo del 2004 | ||
| Superfise Totale | 45 339km² | ||
| % de łe àcue | 4,56 | ||
| Popołasion | |||
| Viventi | 1 324 820 (1º de xenaro 2019) | ||
| Taso de fertiłità | 1,52 (2014) | ||
| Xiografia | |||
| Continente | Eoropa | ||
| Confini | |||
| Fuxo orario | UTC+2[1] | ||
| Economia | |||
| Valuta | eoro | ||
| PIL (nomenałe) | 30 312 000 000 (2018) | ||
| PIL pro capite (nomenałe) | 20 200 (2017) | ||
| PIL (PPA) | 44 063 633 072 (2017) | ||
| ISU | 0,86 (2014) | ||
| Vàrie | |||
| Còdaxi ISO 3166 | EE, EST, 233 | ||
| TLD | .ee, .eu | ||
| Prefiso tełefònego | +372 | ||
| Sigla targa automobiłìstega | EST | ||
| Festa nasionałe | 24 de febraro 20 de agosto | ||
| Carte interative | |||
 | |||
| Sito istitusionałe | |||
 | |||
L'Estonia, nome ufisiał Repùblega Estona (par łengoa estona Eesti Vabariik), ła xe na nasion del Eoropa setentrional.
Ła confina a sud co ła Łetonia e a est co ła Rusia. L'Estonia ła xe bagnada a nord e a òvest dal mar Bàltego, co el Gólfo de Riga e el Gólfo de Finlandia.
L'Estonia ła xe el pì setentrionał dei Stadi Bàlteghi, łigà co sti cuà da fati storeghi conpagni, ma par łengoa e cultura ła xe ugrofinega e no bàltega.
Istòria[canbia | canbia el còdaxe]
|
Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Istòria del Estonia . |
Antighità[canbia | canbia el còdaxe]
Ła tera de l'Estonia de ancuo ła xe stà abità fin dal antighità (10.000 v.C.) da tribù fineghe.
Età de Mèxo[canbia | canbia el còdaxe]
'Ntel XII secoło xe stà cristianixà tuta l'Estonia.
'Ntel stes tenpo xe stà domenà da popoi foresti: a nord ghe xe stà a domenasion danexe, sot el Ducà de Estonia, e a sud chea todesca, sot a Łivonia.
Domenasion svedéxa[canbia | canbia el còdaxe]
_en2.png)
Dal inisio del XVI secoło fin a ła Gran Guera del Nord l'Estonia ła jera sot l'Inpero Svedexo, ła xe pasà po soto ła domenasion del Inpero Ruso col Tratà de Nystad 'ntel 1721.
Domenasión Rusa[canbia | canbia el còdaxe]
Fra a segonda metà del XIII secoło e tut el XIX secoło i crese i sentimenti nasionai e a voja de independensa etona che porta a popoasion estona a ea reolta par l'independensa durante a Rovołusion del 1905, che tanto vien represa dal exersito rus.
Estonia independente[canbia | canbia el còdaxe]
Dopo che el zar el xe stà butà zo dal trono i estoni i ga uxà el tenpo de dixorienasion par łibararse e dichiarar l'independensa el 24 de febraro del 1918.
L'independensa estona no ła xe stà reconosùa subito dal Inpèro todésco, che dal otobre del 1917, par ła prima guera mondiał, a ga ocupà.
L'independensa a xe stà reconosua da i stadi del mondo el 3 de marso del 1918 co 'l Tratà de Brest-Litovsk, fra a Rusia bolseviga e i Inperi sentrai.
Po che i todeschi i ga asà el paexe, i bolsevighi i ga invadesto l'Estonia. Cusìta i estoni, judai anca dal Armà Bianca e da voeontari de tanti paexi, i ga tacà a Guera de Independensa Estona (1918-1920) contro a Rusia bolseviga e che ga portà al Tratà de Tartu, el 2 de febraro, 'ntel cuà xe stai signai i confini fra i do paexi e 'l reconosiment del Estonia da part de a Rusia.
'Ntel 1921 l'Estonia a xe intrà 'nte a Sosietà de łe Nasion.
El tenpo de independensa el xe stà bon par tanti motivi, soratuto culturai e economeghi. I goerni de a prima republega i xe stai de drita/sentro-drita.
Ocupasión sovietega e nazista[canbia | canbia el còdaxe]
Dal setenbre del 1939 l'Union Sovietega ocupa l'Estonia e par sta roba vien deslasà da a Sosietà de łe Nasion. A tremenda ocupasion sovietega a ga portà a ła fin de a democrasia e del autogoerno, a ditatuara bolseviga ga deporta e copa on gran numaro de estoni disidenti.
Co l'Operasion Barbarosa, da a fine de łujo al inisio de otobre del 1941, a Zermania nazista ocupa l'Estonia, e i todeschi i vien al inisio risevui cofà łibaradori, tanto che pì de 100.000 estoni so na popołasion de 900.000 aneme i xe intrai 'ntel exersito todesco e finlandexe.
El pian nazista jera dal bon a zermanixasion forsada de e Nasion Balteghe co a coeonixasion todesca e a popoeasion locał "no zermanixabie" a saria stà deportà 'ntel est. Anca in Estonia i nazisti i taca el pian de ełiminasion de a popoasion abrea, zà perseguità dai sovieteghi che né copa el 10% e né exija el 70%. Co 'l judo de calcheduni estoni antisemiti, i nazisti i destermina sirca 2000 abrei.
Ocupasión sovietega durante a Guera Freda e rexistensa estona[canbia | canbia el còdaxe]
Fra lujo e i primi de novenbre del 1944 i sovieteghi i ocupa tuta l'Estonia no sensa batarse co a numaroxa rexistensa estona. Desine de mijaja de estoni e svedexi-estoni i scanpa dal invaxion sovietega verso ovest soratuto in Svesia.
A segonda guera mondiał fa perdar el 25% de a popoasion del Estonia oltra a ea so independensa. Inaxonta l'URSS roba el 5% del Estonia preguera.
El ditador sovietego Joxef Stałin porta vanti el so pian de rusificasion del Estonia e deportasion de i disidenti 'nte i gulag in Siberia. I sovieteghi, in sti ani de ocupasion ciamai "del teror", i serca de copar a cultura, a łengoa, l'identità estona, co gran pene par chi che e serca de tegnerle in vida e no renegarle, e sostituirłe co chee ruse.
A rexistensa in Estonia, e in tuti i Paexi Balteghi, a xe stà granda co 'l movimento de rexistensa i Fradei de 'l Bosc finì dopo na granda persecusion 'ntel 1978.
El KGB ga perseguità, co gran vioensa, opoxidori e parsone che e parea no comuniste o par l'independensa de 'l Estonia fin a ea fin del URSS.
Ła tornada a l'independensa 'ntel 1991[canbia | canbia el còdaxe]
Sol che el 20 de agosto de 'l 1991 l'Estonia a ga vuo l'independensa dopo a fin de 'l URSS, ma 'l exersito armà sovietego se ne xe 'ndà sol che 'l 12 de setenbre, co l'independensa xe tornà a democrasia.
Giografìa[canbia | canbia el còdaxe]
Ła ga na superfisie de 45 226 km²[2].
Morfołoxìa[canbia | canbia el còdaxe]
Ła xe pravałenteménte guaiva ma có modeste ondułasion, có un gran nùmaro de łaghi e fiumi.
El punto pi alt el se cata inte el meridion, el "mónt" Suur Munamägi (318 m s.l.m.).
Idrografia[canbia | canbia el còdaxe]
Łe coste łe xe iregołare e davant a łe coste se cata sérca 1 520 ìxołe: łe pi gande łe xe l'ìxoła de Saaremaa 2 668 km² e l'ìxoła de Hiiuma 965 km².
Anbienti naturałi[canbia | canbia el còdaxe]
Ła xe cuerta de bosc par el 40% de ła so superfisie.
Istitusion[canbia | canbia el còdaxe]
L'Estonia ła xe na repùblica parlamentare.
L'atuałe presitente xe Toomas Hendrik Ilves e el primo ministro xe Andrus Ansip.
Ła ga par cavedal Tallinn.
Demografia[canbia | canbia el còdaxe]
Ła ga 1 332 893 abitanti.
Łéngoe[canbia | canbia el còdaxe]
Ła łengoa ufiçial xe l'estone[3].
Ła forte minonansa slava dopara el ruso
Mucio difuxa la conoçiensa del inglexe.
Notasion[canbia | canbia el còdaxe]
- ↑ UTC+3 in ora legał
- ↑ poc pi granda de ła Svìsera
- ↑ Chel apartegne al medèximo grupo ugrofinico de el fìnico a el cual el xe mucio simiłe.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg)
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Estonia
| Controło de autorità | VIAF (EN) 134320092 · ISNI (EN) 0000 0001 2154 7281 · LCCN (EN) n82253985 · GND (DE) 4015587-0 · NDL (EN, JA) 00577526 · WorldCat Identities (EN) n82-253985 |
|---|