Àustria
L'Àustria (in tedesco: Österreich), ofisilmente Repùblega de l'Àustria, ła ze na nasion de l'Europa Sentrałe.
Ła confina co: Svìsara e Liechtenstein a ovest, Itałia e Slovenia a sud, Ongarìa e Slovachia a est e Zermania e Repùblega Ceca a nord.
Zeografìa
[canbia | canbia el còdaxe]
L'Àustria ła ze montagnoza suparzó par el 60%.
L'ozidente e el meridion del paese i ze percorsi da łe Alpi austrìache. El monte pì alto el ze el Großglockner (3798 m), seguìo da ła Wildspitze (3774 m).
Ła parte nord e est ła ze invese conposta da cołine.
El clima el ze tenperato: i inverni i ze pitosto rìjidi, mentre inte i mezi da łujo a setenbre łe tenperature łe va da i 25 a i 35 gradi Celsius.
El Paese el ze uno de i pì boschivi d'Eoropa, in cuanto el 47% de'l teritorio el ze fato de foreste.
Istoria
[canbia | canbia el còdaxe]Dopo che ła ze stada ocupada da Romani, Uni, Łongobardi, Ostrogoti, Bàvari e Franchi, l'Àustria ła ze finida soto a'l dominio de i Babenberg da'l X a'l XIII sècoło. I Babenberg, in sèguito, i ze stai mandài via da i Asburgo, che i ze restài a governar l'Àustria fin a'l XX sècoło.
Dopo che'l Sacro Roman Inpero el ze cascà inte'l 1806, el ze stà fondà l'Inpero Austrìaco, che'l ze deventà inte'l 1867 inte ła dopia monarchìa de l'Àustria-Ongarìa.
Dopo che i Inperi Sentrałi i ga perso ła Prima Guera Mondiałe, l'inpero el ze stà spartìo in difarenti Stati independenti, strenzendo l'Àustria a i confini de ancò. Inte'l 1918 l'Àustria ła ze deventada na repùblega, che ła ze ndada vanti fin a'l 1934, co che el cansełier Engelbert Dollfuß el ga fa na ditatura. L'Àustria ła ze deventada na parte de ła Zermania Nazista inte'l 1938 (el cusìdito Anschluß).
A ła fin de ła Segonda Guera Mondiałe, dopo de ła sconfita nazista, l'Àustria ła ze stada ocupada da i Ałeài fin a'l 1955, co che ła nasion ła ze deventada ancora na volta na repùblega independente, a condision de restar neutrałe. Parò, dopo de ła cascada de'l comunismo, in Eoropa orientałe, l'Àustria la ze stada senpre pì ciamada drento a łe cuestion eoropèe, e inte'l 1995, ła ze entrada a far parte de ła Union Eoropèa, e inte ła zona de l'Euro inte el 1999.
Połìtica
[canbia | canbia el còdaxe]L'Àustria ła ze na democrasìa parlamentar, conposta da na federasion de nove Stati.
El cao de Stato el ze un presidente federałe (todesco: Bundespräsident), el vien votà par 6 ani diretamente da'l pòpoło. El presidente a so olta el vota el cansełier federałe [29], par tradision el cao de'l partìo pì grando come da elesion pa'l parlamento.
Divizion aminitrative
[canbia | canbia el còdaxe]L'Àustria ła ze fata de 9 Stati federałi (todesco: Bundesländer[30])
|
 |
Partecipasion a organizasioni sovrastatałi
[canbia | canbia el còdaxe]Ła ze entrada inte l'ONU inte el 1955 e 40 ani dopo, inte el 1995, ła ga aderìo a l'Union Eoropèa (UE).
Sità prinsipałi
[canbia | canbia el còdaxe]Łe sità prinsipałi son ła capitałe Viena e i caołoghi de i Bundersländer: St. Pölten, Linz, Sałisburgo, Innsbruck, Bregenz, Klagenfurt, Graz e Eisenstadt.
Popołasion
[canbia | canbia el còdaxe]Sirca el 90% de ła popolasion austrìaca ze de proveniensa bavareze, el restante 10% provien prinsipalmente da łe nasion sircostanti: óngari [31] e slavi.
I Stati federałi de Carinsia e Stiria i ospita na significativa minoransa indìzena slovena de sirca 18 000.
I cusìdeti "łavoratori ospiti" (Gastarbeiter) e i so disiendenti, i forma anca łori na inportante minoransa de l'Àustria.
Ła łengua ofisial, el todesco, el ze parlà da cuazi tuti i rezidenti.
Eziste anca un diałeto stàndar gramaticałe par el todesco austrìaco, co alcune significative diferense rispeto a'l todesco parlà in Zermania.
Ła natura montagnoza de'l teren ga portà a'l sviłupo de numerozi diałeti, che i apartien tuti a'l grupo àustro-bavareze, trane el diałeto parlà inte'l Vorarlberg, che'l apartien a'l grupo de i diałeti ałemani.
Economìa
[canbia | canbia el còdaxe]
L'Austria, co so economia de mercato ben sviłupà e so alta cuałità de ła vita, ze stretamente łegà a łe altre economìe de l'Union Eoropèa, spesialmente a cueła todesca.
L'UE ga portà un influso de investitori foresti atrài da l'aceso autrìaco, a'l mercà ùnico e a ła so vizinansa a i novi membri de ła Union Eoropèa. Ła łenta crésita de ła Zermania e de'l resto de'l mondo ga influenzà l'Àustria, rałentandone ła crésita a'l 1,2% de'l 2001. Par incontrar ła cresente competision de i paezi de l'UE e de l'Eoropa Sentrałe, l'Àustria necesiterà de encrementar i setori economisi pì legài a'l know-how, continuar ła dereglutation de'l setòr de i servisi e abasar el carico fiscałe.
I se ałeva bovini e se coltiva barbabietołe da sùcaro, sereałi ecc. Particołarmente sviłupada ła ze ła coltivasion de viti co cui se fa vini.
Łe Alpi austrìaghe łe ze na meta siìstega de fama mondiałe.
Cultura
[canbia | canbia el còdaxe]Graz ła ze patrimonio mondiałe de l'umanità.
Feste
[canbia | canbia el còdaxe]| Data | Nome vèneto | Nome łocałe |
|---|---|---|
| 1° de genaro | Caodano | Neujahr |
| 6 de genaro | Ła Befana | Heilige Drei Könige |
| Data mobile | Pascua | Ostersonntag[32] |
| Data mobile | Łuni de Pascua | Ostermontag |
| 1° de majo | Staatsfeiertag[33] | |
| Data mobile | Asension | Christi Himmelfahrt[34] |
| Data mobile | Pentecoste | Pfingstsonntag |
| Data mobile | Łuni de Pentecoste | Pfingstmontag |
| Data mobile | Corpus Christi | Fronleichnam[35] |
| 15 de agosto | L'Asunta | Mariä Himmelfahrt |
| 26 de otobre | Festa Nasionałe | 'Nationalfeiertag[36] |
| 1° de novenbre | Ognisanti | Allerheiligen |
| 8 de disenbre | Imacołada Concesion | Mariä Empfängnis |
| 25 de disenbre | Nadal | Christtag, Weihnachten |
| 26 de disenbre | Santo Stefano | Stefanitag |
Gałerìa de someje
[canbia | canbia el còdaxe]-
![Monte Grosglocner [37]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Gro%C3%9Fglockner_vom_Fuscherkarkopf.JPG/120px-Gro%C3%9Fglockner_vom_Fuscherkarkopf.JPG)
Monte Grosglocner [37] -
![Fiume Èns [38]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Haidershofen_%C3%9Cbersicht.jpg/120px-Haidershofen_%C3%9Cbersicht.jpg)
Fiume Èns [38] -
![Pałaso de Šonbrun [39] a Viena, patrimonio UNESCO](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wien_-_Schloss_Sch%C3%B6nbrunn.JPG/120px-Wien_-_Schloss_Sch%C3%B6nbrunn.JPG)
Pałaso de Šonbrun [39] a Viena, patrimonio UNESCO -
![Ferovia de'l Semering [40], patrimonio UNESCO](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Breitenstein_-_Semmeringbahn_-_Krausel-Klause-Viadukt_-_2.jpg/120px-Breitenstein_-_Semmeringbahn_-_Krausel-Klause-Viadukt_-_2.jpg)
Ferovia de'l Semering [40], patrimonio UNESCO
![Monte Grosglocner [37]](/wiki/File:Gro%C3%9Fglockner_vom_Fuscherkarkopf.JPG)
![Fiume Èns [38]](/wiki/File:Haidershofen_%C3%9Cbersicht.jpg)
![Pałaso de Šonbrun [39] a Viena, patrimonio UNESCO](/wiki/File:Wien_-_Schloss_Sch%C3%B6nbrunn.JPG)
![Ferovia de'l Semering [40], patrimonio UNESCO](/wiki/File:Breitenstein_-_Semmeringbahn_-_Krausel-Klause-Viadukt_-_2.jpg)
Note
[canbia | canbia el còdaxe]- ↑ Declarà da: Federal Constitutional Law. Citasion: Bundeshauptstadt und Sitz der obersten Organe des Bundes ist Wien..
- ↑ Declarà da: Constitution of Austria. Citasion: Die deutsche Sprache ist, unbeschadet der den sprachlichen Minderheiten bundesgesetzlich eingeräumten Rechte, die Staatssprache der Republik.. Sesion del documento: 8.1. Łéngua de l'òpara: todesco.
- ↑ Declarà da: Constitution of Austria. Sesion del documento: 8.3. Łéngua de l'òpara: todesco.
- ↑ URL de refarensa: http://www.statistik.at/web_de/static/k37_054436.pdf.
- ↑ URL de refarensa: http://en.worldstat.info/World/List_of_countries_by_Water_surface_(percentage_of_total_area). Data de consultasion: 2 de agosto del 2016.
- ↑ URL de refarensa: http://mtcr.info/partners/. Data de consultasion: 4 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editor: Interpol. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1. Editor: Grupo de Fornidori Nucleari. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editor: Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf. Editor: Sentro de Coordenamento de Movimenti Eoropei. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: https://www.iea.org/countries/membercountries/. Editor: Ajensia Internasionałe de l'Enerzia. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de refarensa: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
- ↑ URL de refarensa: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
- ↑ URL de refarensa: https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html.
- ↑ URL de refarensa: https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements. Data de consultasion: 7 de marso del 2020.
- ↑ URL de refarensa: https://public.wmo.int/en/members/austria. Data de consultasion: 26 de majo del 2020.
- ↑ URL de refarensa: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consultasion: 21 de lujo del 2020.
- ↑ URL de refarensa: https://www.milsport.one/cism/members-nations/europe/austria-aut. Data de consultasion: 26 de agosto del 2022.
- ↑ URL de refarensa: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consultasion: 16 de marso del 2024. Pàzena: 4. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
- ↑ URL de refarensa: https://holocaustremembrance.com/countries/austria. Data de consultasion: 17 de marso del 2024. Tipo di riferimento: official member page. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
- ↑ URL de refarensa: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Editor: Banca Mondiałe. Data de consultasion: 26 de agosto del 2023.
- ↑ URL de refarensa: https://news.gallup.com/poll/166211/worldwide-median-household-income-000.aspx. Editor: Gallup.
- ↑ 24,0 24,1 voze de refarensaparlament.gv.at.
- ↑ 25,0 25,1 voze de refarensahdr.undp.org.
- ↑ URL de refarensa: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
- ↑ 27,0 27,1 27,2 voze de refarensaitu.int.
- ↑ 28,0 28,1 voze de refarensaiec.ch.
- ↑ Inte ła sielta el ze łìbaro de siełiere, ma el ga da tor in considerasion cosa che ghe dize ła majoransa de'l consejo nasionałe.
- ↑ singolare: Bundesland
- ↑ I ghe ze rivài durante l'Inpero Àustro-Ongarico
- ↑ Venardi Santo festivo par i protestanti
- ↑ anche, Festa dei laoradori
- ↑ el zòbia 40 giòrni dopo Pasqua
- ↑ el zòbia 11 dì dopo Pentecoste
- ↑ aprovasione de ła lege suła neutralità del 1955
- ↑ in todesco Großglockner
- ↑ in todesco Enns
- ↑ in todesco Schönbrunn
- ↑ in todesco Semmering
Altri projeti
[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Àustria
el detien schemi gràfeghi so
Cołegamenti forèsti
[canbia | canbia el còdaxe]- AustriaTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
- Austria, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
- (IT, DE, FR) Àustriahls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.
- (EN) Karl R. Stadler, Erich Zöllner, Fritz Fellner, Lutz Holzner, George Hall Kirby, Reinhold F. Wagnleitner, Karl A. Roider e Otto Leichter, AustriaEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
- (EN) ÀustriaThe Encyclopedia of Science Fiction.
- (EN) Opere riguardanti ÀustriaOpen Library, Internet Archive.
- (EN) (DE) Sito web de ła Cancełeria Federałe Austriaca Archivià il 22 de disenbre 2005 in Internet Archive.
- (IT) ufiçiałe del'Uficio Nasional del Turismo (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| Controło de autorità | VIAF (EN) 148842731 · ISNI (EN) 0000 0001 2265 1953 · LCCN (EN) n79040121 · GND (DE) 4043271-3 · BNF (FR) cb152383744 (data) · BNE (ES) XX450936 (data) · NLA (EN) 35011052 · NDL (EN, JA) 00568970 · WorldCat Identities (EN) n79-040121 |
|---|
