Cristianèxemo

El croxefiso, el roxario e ła bibia i xé sinbołi cristiani

Mapa dei cristiani 'ntel mondo

El cristianèxemo el xé na Rełijon monoteista, abramitega e de caràtero universałistego, el se ga orixenà dal Judaismo in tel I secoło, fondà so ła vegnùa, predicasion e insegnamenti, contegnùi in tei vanxei, de Jesù de Nazareth, fioło de Dio e dónca Dio lù steso, incarnà, morto e risorto, par ła salvesa de ła omanità, dito anca Mesia e Cristo.

Co pì de 2,4 miliardi de cristiani, çirca on terso de ła popołaxion mondiałe (33%), ła xé ła religion del mondo co pì servidori.

Istòria

Capeła de Santa Anastasia, Damasco, el primo exenpio de cexa cristiana del I secoło.

El Cristianesimo el ga orixene dal Judaismo in tel I secoło, in tel scumisio el jera considarà cofà na rama del Judaismo. El Cristianexemo el ga ciapà dal Judaismo e so Sacre scriture, dite Antigo Testamento, el Monoteismo, el credo in tel Mesia, algune forme de cultura (anca el saçerdosio), conseti de loghi e tenpi sacri, l'idea che el culto el ga da esar fato en baxe al model çełeste e l'uxo dei Salmi in te łe preghiere.

Al inisio e ghe jera sincue patriarcati: Roma, Costantinopoi, Ałesandria d'Egito, Antiochia e Jerusałem, po a Cexa Cristiana se xe riunìa come sentro prinsipał a Roma. Fin al inisio del IV secoło ghe jera pì corenti de interpretasion, soratuto su a natura de Cristo, po col Consijo de Nicea (325) xe stà doparà na soa e unega corente.

'Ntel 380 Teodosio col Edito de Tesałonica fa deventar el cristianesimo unega rełijon ufisał del Inpero Roman.

'Ntel 1054 alcune barufe teołoxiche e porta al Granda Divixion tra a Cexa Catołica e a Cexa Ortodosa.

Sirca sincue secołi dopo Martin Lutero cauxa 'n altra divixion e fa naser a Céxa protestante.

I rejimi comunisti, soratuto 'l URSS e i so stadi sateiti, no i ga łasà a łibartà de culto e 'l cristianeximo xe stà vietà, anca se ła majoransa de a popołasion a restea cristiana. 'Ntei primi ani 90 dopo a fine de sti rejimi a łibartà de culto a xe tornà.

Credo

Ła predicasion de Jesù

El Cristianèximo riconose Jesù come el Mesia dito da ła Torah e dal ebraismo, Dio fato omo. I credi prinsipai i xe:

• Ła Trinità
• Cristo Jesù, fiol de Dio e salvador del umanità
• Amor par Dio, i altri e se.

Jesù de Nazareth xe stà croxifiso e 'l xe stà sepołìo, e po el xe resusità e ga verto łe porte del Paradixo a chi che'l crede en lu par el perdono dei pecadi (e dónca ła salvesa). Jesù xe 'ndà 'ntel sel, 'ndo el reja co Dio Padre e 'l tornarà par judicar i vivi e i morti e i mandarà 'ntel Paradixo o 'ntel Inferno.

El Cristianèximo ga łe so dotrine, ste cuà łe se baxa so ła riveasion de Dio al popoło de Israel (come anca 'nte ła rejixon judaica) e so ła predicasion del Vanxeo co ła dotrina de ła salvesa de Jesù de Nazareth dito Cristo (onto, consacrà da Dio). Ste robe łe ghe xe 'nte ła Bibia ('ntel Nòvo Testamento e 'ntel Vècio Testamento) scrivesto dai profedi ispirài da Dio.

Difuxion 'ntel mondo

El Cristianesimo el xe a Rełijon pì granda al mondo, i cristiani i xe 2,4 mijardi de omeni, el 33% de e aneme 'ntel mondo e i xe cusì divixi: catołisi 17,5% (1,1 mijardo), protestanti 11,6% (970 mijoni), ortodosi 3,6% (280 mijoni), copti e altri 0,5% (30 mijoni).