Sociałismo

El sosiałizmo el ze on anpio conpleso de ideołozìe e orientamenti połiteghi che el conprende i movimenti e łe dutrine che łe tende a na trasformasion de ła sosietà bona de reałizare l'uguajansa de tuti i sitadini so'l piano econòmego e sosiałe, oltre che zurìdego.

Orizenariamente tute łe dutrine e movimenti sosiałisti i vołeva reałizar i obietivi atraverso el superamento de łe clasi sosiałi e ła sopresion, totałe o parsiałe, de ła proprietà privata de i mezi de produsion e de scanbio; co ła revołusion bolsievega (1917) e ła costitusion de ła Tersa internasionałe (1919) l'ała revołusionaria de'l sosiałizmo el se ga destacà organizandose inte i partii comunisti, mentre i partii sosiałisti, ormai orientài in senso reformista e inserìi inte i sistemi democràtego - borghezi de i difarenti paezi, par ło pì i ga ciapà gradualmente łe distanse da'l marxismo e i ga recuperà łe istanse łiberałi de l'utopizmo sosiałista pre-marxista.

Introdusion general

El sosiałizmo ła ze na corente de pensiero łigà a i movimenti połìteghi che a partir da'l XIX sècoło i ga łotà par modifegar ła vita sosial e econòmega de łe clasi pì poarete e in partegołar de'l prołetariato.

El movimento operaio da cui A ze scaturìo el sosiałizmo el ga meso par ła prima volta el problema de ła zustisia sosiałe e de l'uguajansa econòmega a'l sentro de l'azenda połìtega. El ga trasformà radicalmente łe forme de ła połìtega organizandose in partii de masa e sercando de coordinare ła propria atività połitega a niveło internasional.

El sosiałizmo el se ga oposto a i scuminsi a'l liberałizmo clàsego domandando invese ła nasionałizasion o ła sosiałizasion de tute o parte de łe atività econòmeghe e de i mezi de produsion. El contesta l'idèa de łe neutrałità de łe istitusion statałi respeto a ła łota de clase e el se bate par on mutamento de'l roło de'l Stato o, adiritura, inte ła version de Karl Marx e repreza da l'anarchizmo, par ła só ełiminasion.

So'l piano internasional el movimento sosiałista el nase come on movimento pasifista e favorévołe a l'autodeterminasion de i pòpołi, contraponendose a'l nasionałizmo e a l'inperiałizmo. Inte ła prasi tutavia pareci partii sosiałisti o corenti de cuesti i finise par abandonar el pasifizmo e l'internasionałismo, apozando łe inprese bełiche de i só paezi co motivasion patrioteghe. 'Sto voltafasa el ga provocà in pareci paezi połemiche e sision.

Partii e movimenti estremamente difarenti intrà de łuri i se ga definìi sosiałisti: pareci de questi i soravive ancor ancò e i forma una de łe pì inportanti corenti połìteghe in Europa, nonché ła prinsipal conponente de ła sanca eoropèa. El movimento sosiałista el ga conosesto parece sision, acuze resìproghe de aver tradìo i ideałi orizenari, etc. etc. Ła sision pì inportante ła ze probabilmente cueła fata a l'indoman de ła Revołusion de Otobre, che ła ga visto na łarga feta de ła sanca de i partii sosiałisti stacarse e séłier ła denominasion comunista, zà doparà prima da teòreghi sosiałisti come Karl Marx.

Łe orìzeni: el Sosiałizmo Utopìstego

Louis Auguste Blanqui

I movimenti de l'otosento i deriva da łe lote revołusionarie republegane, in partegołar da l'esperiensa de ła revołusion franseze co'l movimento de i Montagnardi e de i Sancułoti, e da łe rivolte contadine che da'l Medioevo łe se ripeteva siclicamente contro l'aristocrasia teriera; talvolta 'ste rivolte łe ciapava conotati rełigiozi che i ndava fora inte l'egałitarizmo e inte ła comunion de i beni de produsion. Inte'l XIX sècoło A se ga avudo el sosiałizmo de Robert Owen in Inghiltera, mentre in Fransa on'influensa su i primi movimenti ła ga avuda anca el Sansimonizmo, na corente pułìtego-rełjoza che ła propagandava el pasifizmo e ła comunion de i beni inte na sosietà che ła gavarìa dà a onji individuo el roło a łu pì conzeniałe. Inte ło steso fiłon A se ga inserìo Auguste Blanqui.

I primi movimenti i ze sta definìi sosiałizmo utopìstego e i ga meso łe bazi de ła ideołozìa sosiałista, individuando i scopi e proponendo on modeło vołontario de vita sosiałe comune.

A no ze da trascurar ła corespondensa tra el sosiałizmo orizenario e l'iłuminizmo, sia in raporto a i aspeti esteriori che i mete insieme łe do dotrine inte i trati unifeganti de ła łota a l'oscurantizmo e par l'emansipasion de l'umanità, sia in rełasion a łe corespondense de serte figure ciave in tuti du i contesti, come Filippo Buonarroti e Adam Weishaupt.

El Sosiałizmo Sientìfego e łe só derivasion

El tèrmene sosiałizmo sientìfego el ze sta conià da Karl Marx par indegar ła só vizion de'l sosiałizmo, iłustrada inte łe só òpare sora ła sosietà, ła storia e l'economia. In opozision a'l sosiałizmo utopista Marx el retenjeva che el modo de azir de'l movimento operaio el dovese èsare ispirà da na rigoroza anałizi.

A Marx a ghe se deve ła nosion de łota de clase, iłustrada inte'l Manifesto de'l Partio Comunista. Marx el se propone inte łe só òpare de dimostrare come el capitałizmo, zestìo da ła borghezia el oprimese el proletariato (łaoradori industriałi) inte ła faze stòrega inte ła cuała el scriveva. Inte l'òpara Das Kapital (El Cavedal), Karl Marx el l'anałiza come i capitałisti i conprase forsa łaoro da i łaoradori otenjendo el derito de revéndare el rezultado de l'atività produtiva otenjendo cusì profito; cuesto, segondo Marx, el porta a na insostenìbiłe distribusion de ła richesa.

Par Marx a era soło question de tenpo: łe clasi łaoradore de tuto el mondo, ciapà cosiensa de i só comuni obietivi, łe se sarìa unìe par rovesare el sistema capitałista che łe oprimeva. I ło considerava on rezultado posìbiłe de on proceso stòrego in ato.

Da łe rovine de'l capitałizmo A sarìa nata, dopo on parìodo de tranzision (ditatura de'l prołetariato) in cui el Stato el gavaria controłà i mezi de produsion, na sosietà in cui ła proprietà ła sarìa pasada a ła sosietà stesa intel só conpleso (el Stato el zera destinà a disolvarse). Ła propietà privada ła sarìa stà łimitada a i efeti personałi. Ła conseguensa de ła proprietà cołetiva de i mezi de produsion ła sarìa stà, inte l'otica de Marx, ła fine de ła divizion de ła sosietà in clasi sosiałi e, de conseguensa, ła fine de'l sfrutamento e ła piena reałizasion de l'individuo. Ł'ateizmo, caratarìstega de'l sosiałizmo marxista, ła zera na conseguensa łòzega de'l materiałizmo diałetico che el marxismo el adotava come mètodo.

Łe idèe de Marx łe ze stà zviłupàe in parece diresion diverse: serti pensadori i ciapa da Marx soło el mètodo de anałizi de ła sosietà, mentre el movimento sosiałista che el zera drio nasare el ne condivide co entuziazmo ła parte revołusionaria, metendo in segondo piano el pensiero de i sosiałisti non marxisti come l'anarchico Mikhail Bakunin, el sosiałista łibertario Pierre-Joseph Proudhon (che Marx el ga definìo sosiałista conservador o borgheze [da Manifesto de'l Partio Comunista]) e i altri "sosiałisti utòpeghi" zà sitai.

A ze stà intel senjo de Marx che A ze sta creà ła Prima Internasional Sosiałista (o Asosiasion intarnasionałe de i łaoradori), l'organizasion che ła ragrupava i movimenti sosiałisti de tuta Europa.

El "Revizionizmo"

Eduard Bernstein

A ze sta ciamada revizionista ła corente moderada e reformista de'l marxismo che ła ze nata intorno a ła fine de'l XIX sècoło, orizinada da l'oservasion che el conportamento de l'economia capitałìstega no el pareva corespondare a łe previzion de'l marxismo.

Dopo ła depresion de i ùltemi dezenji de'l XIX sècoło infati, a zera tacà on novo parìodo de prosperità che el pareva riabiłitar el łibaro comersio e ła fidusia inte'l capitałizmo e par cuesto ła conponente moderada de'l sosiałizmo (che a l'epoca ła venjeva ciamada indifarentemente sosiałizmo democràtego o sosialdemocrasia) ła ga ełaborà ła "teoria revizionista", che in pràtega ła gheva come obietivo cueło de abandonar el marxismo par arivar a ła cuazi conpleta acetasion de l'economia de marcà. Da ałora cuełi che i ga acetà el revizionizmo e proseguio so ła via de'l capitałizmo par far "reforme" inte l'intarese de i łaoradori i ze sta indifarentemente ciamài "sosiałisti democràteghi" o "sosialdemocràteghi" . Cuełi ca invese i zera contro el revizionizmo e ła via reformista i zera i "sosiałisti marxisti" e i "comunisti o sosialrevołusionari" (insieme ciamài zeneregamente "masimałisti"). El major esponente de'l revizionizmo el ze sta el todesco Eduard Bernstein (1850- 1932).

El Sosiałizmo democràtego

A se definise sosialdemocrasia chel insieme de movimenti sosiałisti che i ga acetà el conceto de economia de marcà, de propretà privada e el móvarse drento łe istitusion łiberałe.

El Sosiałizmo "bianco"

Ła prospetiva de on “sosiałizmo bianco” struturalmente e culturalmente democràtego, łibertario e sołidałe el ga animà so'l piano stòrego e indegà so'l piano stratèzego na via de incontro tra ła sosialdemocrasia e el reformizmo catòłego de ła cusidita “sanca cristiana”, zà prima de'l fałimento de'l sosiałizmo “reałe” e de l’ezaurimento “individuałistego” de ła sosialdemocrasia. El sosiałizmo a niveło de fondamento e de prospetiva no'l pol èsare plurałe come arivo ma soło come percorso e itinerario stòrego e culturałe.

Varda anca

• Comunismo
• Capitałismo
• Partio Sociałista Itałian

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so sociałismo
• el detien schemi gràfeghi so

Łigadure foreste e varie

• Socialismo/Antisocialismo Storia e anałexi critega
• Cosa xeła ła proprietà comune/sociałe? Archivià il 24 de disenbre 2006 in Internet Archive.
• El contenuto econòmego del sociałismo. Marx contro Lenin Archivià il 6 de majo 2006 in Internet Archive.
• Genexi e signifegai de ła dutrina sociałista Archivià il 26 de novenbre 2007 in Internet Archive. dal sito dei "Zovani dubioxi"
• El leninismo Archivià il 25 de disenbre 2007 in Internet Archive.