Nicaragua

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Nicaragua
República de Nicaragua (es) Cànbia el vałor in Wikidata
Bandiera Stema
Bandiera Stema
Someja


InoSalve a ti Cànbia el vałor in Wikidata
Bomò«Ymddiriedwn yn Nuw»
«Unica. Original!» Cànbia el vałor in Wikidata
EpònemoNicarao (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Pozision

Map

13°N 85°W / 13°N 85°W13; -85Coordinae: 13°N 85°W / 13°N 85°W13; -85

ContinenteAmèrica del Nord

Capitałe  Managua Cànbia el vałor in Wikidata
Popołasion
Totałe5 142 098 (2005) Cànbia el vałor in Wikidata
−938 380 (2013)
Densità39,44 hab./km²
Demònemonicaraguenso, nicaraguensi, nicaraguensa, nicaraguense   Edit this at Wikidata
Idiomaspanjoło Cànbia el vałor in Wikidata
Speransa de vita75,404 (2016) Cànbia el vałor in Wikidata
0,255 (2015)
Putełi no scołarizai142 550 (2010) Cànbia el vałor in Wikidata
−3 374 (2006)
Zeografia
Parte deamèrica latina, amèrica sentrałe e ispanoamèrica Cànbia el vałor in Wikidata
Àrea130 375 km² Cànbia el vałor in Wikidata
Ponto pì altoCerro Mogotón (2 107 m) Cànbia el vałor in Wikidata
Ponto pì basoMar de i Caràibi (0 m) Cànbia el vałor in Wikidata
Rente a
Prima mesion documentadaStato de Nicaragua e Costa dei Miskito Cànbia el vałor in Wikidata
Organizasion pułìtega
Forma de goernorepùblega Cànbia el vałor in Wikidata
Òrgano ezecutivoGoerno de Nicaragua (en) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Òrgano lejislativoAsenblea Nasionałe de ła Repùblega de Nicaràgua Cànbia el vałor in Wikidata
Presidente del Nicaràgua Cànbia el vałor in WikidataDaniel Ortega (it) Traduzi (10 de zenaro del 2007) Cànbia el vałor in Wikidata
Presidente del Nicaràgua Cànbia el vałor in WikidataDaniel Ortega (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Ìndaze de Democrasia

3.60/10

   

Menbro de
Economia
PIL nomenałe14 145 852 101 $ (2021) Cànbia el vałor in Wikidata
Persentuałe IVA15 % Cànbia el vałor in Wikidata
Ìndaze de desviłupamento oman0,667[11] Cànbia el vałor in Wikidata (2021[11] Cànbia el vałor in Wikidata)
MonedaCórdoba nicaraguense Cànbia el vałor in Wikidata
Banca sentrałeBanca Sentrałe de Nicaràgua Cànbia el vałor in Wikidata
Taso de dezocupasion5 %[12] Cànbia el vałor in Wikidata
Coefisente de Gini

46.2/100

   

Còdazi de identifegasion
ISO 3166-1NI Cànbia el vałor in Wikidata NIC Cànbia el vałor in Wikidata 558 Cànbia el vałor in Wikidata
Còdaze de matricołasionNIC Cànbia el vałor in Wikidata
Fuzo oràrio
Domìnio de primo liveło.ni
Prefiso tełefònego+505 Cànbia el vałor in Wikidata
Tełèfono d'emerzensa
Preza ełètrega
Istòrego

Sito webvisitnicaragua.us Cànbia el vałor in Wikidata

















































MusicBrainz: d2b87acd-06ce-3c71-b3ff-a35d914bbabe


Nikaragua, ufisalmente ciamà Repùblega de Nikaragua, el ze un paeze sovran ponesto in Sentroamèrika. La so kapitałe ła ze la sità de Managua, anka se anteriormente ła zera Leon. El ze formà da kuìndaze departementi e do rejon autònome: Kosta Karaìbega Nord e Kosta Karaìbega Sud, łe kuałe kapitałi łe ze Puerto Kabezas e Bluefields, respetivamente. El se pozisiona inte l'emisfero nord, intrà la lìnea ekuatoriałe e el tròpego de Kancro, prosimadamente intrà i 11° e li 15° de latitùdene Nord e respeto al meridian de Grinuic, intrà i 83° e li 88° de lonzitùdene Ovest.

El teritòrio de Nikaragua el ga na superficie prosimada de 130 370  km², vegnendo kusita èsar el paeze pì estendesto del Sentramèrika. Nikaragua el konta de na popołasion de 6 595 674 abitanti (2020). El konfina al nord ko Honduras, al sud ko Kosta Rika, a l'ovest col Osèano Pasìfego e verso est kol mar dei Karàibi. Vardando ai konfini marìtemi, inte el osèano Pasìfego el sta arente de El Salvador, Honduras e Kosta Rika; mentre ke inte el mar Karaìbego el sta arente ko Honduras, Kołónbia e Kosta Rika[16].

Le ze rekonoseste le léngue dei pòpułi indìzeni orizenari kofà el ingleze krioło nikaraguense, miskita, Sumu o Sumo, garìfuna e rama.

Abità da pòpułi prekołonbini, la kosta de l'osèano Pasìfego e parte de la rejon sentrałe de l'atuałe teritòrio de Nikaragua el zera sta koncuistà da ła Spagna inte el XVI sèkoło, andove ke ła zera stada stabiłia la provincia de Nikaragua, ke el partegneva al Inpero spagnoło (1502-1821), dopo al Primo Inpero Mesegan (1821-1823), a le Provincie Unie del Sentro de Amèrika (1823-1824), e a la Repùblega Federałe de Sentroamèrika (1824-1838). El emersiona kofà stato indipendente inte el 1838, soto el nome de «Stato de Nikaragua»[17] e el taca vegner ciamà Repùblega de Nikaragua dal 1854.[18]

Respeto a la integrasion teritòriałe de la denomenada Kosta de Mosquitos (la antiga provincia de Taguzgalpa) inte la Repùblega de Nikaragua, inte el 1860 el zera sta firmà el Tratà de Managua intrà Nikaragua e el Regno Unio de Gran Bretagna e Irlanda, par el kuało st'ùltemo el ghea renuncià al so protetorà miskito e el ghea rekonosesto la sovranità del Nikaragua e Nikaragua el ghea rekonosesto i deriti de autonomia dei miskiti, fazendo nàsar la Reserva Moskitia. Un ano dopo de gaver firmà el Tratà de Managua, a Bluefields i se ghea reunio 51 Wite (sìndaghi) e i ghea aprovà la Kostitusion de la Reserva, ispirada dal kónsołe britànego e ke ła stabilia in magnera zenerałe ła leje inglezi. La sovranità de Nikaragua ła zera sta in realtà na formałità, finmente ke inte el 1894 la Moskitia ła zera sta reinkorporada ufisalmente e konkretamente inte el Nikaragua durante del goerno de José Santos Zelaya, par man de Rigoberto Kabezas, ke el ghe ghea tokà far fronte a un'intento da parte dei britàneghi de restabiłir ła so domenasion, intrà el lujo e agosto de l'isteso ano. Mediante el Tratà Altamirano-Harrison del 19 de apriłe del 1905, Gran Bretagna ła ghea rekonosesto ła sovranità asołuta de Nikaragua inte l'aministrasion de ła kosta dei Moskitos.

Nikaragua ła ze un paeze volkànego e tropegałe, inte el so interior i alberga anka do grandi laghi: el Xolotlán e el Cocibolca o "Grando lago de Nicaragua".

Intrà el roversamento de ła ditadura Somocista, par mezo de ła Revołusion Popołare Sandinista el se ghea instaurà na Zonta de Goerno de Rekostrusion Nasionałe (1979-1985) constituia cofà zonta de goerno tranzitòria inkargada del podere ezekutivo e un Konsejo de Stato incargà del podere lejislativo ko ła partisipasion de reprezentanti dei kontesti pułìteghi, sociałi, komunałi e rełijozi.

Inte el 1984 łe ze stae fate le prime ełesion popołari konformi a ła nova leje ełetorałe. La Zonta de Goerno de Rekostrusion Nasionałe ła ghea dazesto el podere al novo presidente ełezesto: Daniel Ortega Saavedra. Kusita, la Zonta tranzitòria ła zera kascada in desołusion.

Durante del goerno del Fronte Sandinista de Libarasion Nasionałe (FSLN) el paeze el ghea sorbio un grando konflito siviłe fomentà da l'intervento dei Stati Unii soto de la aministrasion del presidente amerikan Ronald Reagan, el goerno statunitense par mezo de la CIA, el ghea formà e adestrà in segreto grupi de rebełi antikomunisti konosesti kofà Contras, finansiando na guera che el Kongreso american no el ghea autorizà, rivando a blokar ekonomegamente el Nikaragua. La Union Soviètega e paezi kofà Kuba, Fransa[19] e Lìbia i zera intervegnesti inte el konflito a traerso de ła kooperasion miłitare, ekonòmega, finansiària e mèdega. Sto konflito el ghea motivà la dimanda del goerno Sadinista kontro el goerno de Stati Unii inte la Korte Internasionałe de Zustìsia de L'Aia, inte el konosesto kaso Nikaragua VS. Stati Unii, ła kuała ła ghea sentensià in favor del Nikaragua, deklarando iłegałi łe asion statunitensi e obligando i Stati Unii a indenizar la Repùblega de Nikaragua[20], dèbito ke dopo el zera sta perdonà al goerno de Stati Unii dal goerno nikaraguense soto de ła presidensa de Violeta Barrios de Chamorro.[21][22]

I konfliti ekonòmichi e de guera i ghea kulmenà dopo de le ełesion popołari del 25 de febraro del 1990, ko ke Violeta Chamorro ła ghea roversà el goerno de Daniel Ortega kol 54.7% dei voti kontro i 40.8 % dei Sandinisti.[23][24]

Drio keło ke dize el IDH, a partir da l'ano 1995, Nikaragua el ga mejorà el so liveło de vita.[25] e inte el 2017, el ìndeze de Divàrio Globałe de Zènare del Foro Econòmego Mondiałe, el deklara che el Nicaragua el ze el paeze ko mejo eguałità de zènaro de l'Amèrica Latina.[26]

Zeografia[canbia | canbia el còdaxe]

El ga na superficie de (129 494 km²).
Ła xe ła prima nasion de ł'Amerika sentrałe a łiveło teritoriałe.

Drento el so teritorio se kata el pì inportante bacin idrografico de ł'Amerika sentrałe, komposto: da el Lago Nikaragua[27], e da el Lago Managua.

Organizasion teritoriałe[canbia | canbia el còdaxe]

Par savèrghene de pì, vardarse łe voxe Departementi de Nikaragua e munisipi de Nikaragua.


El Nikaragua ła ze na repùblega presidensiałe e ła se sudivide in 15 departementi e 2 rejon autònome: i departementi i ga solké un karàtaro meramente aministrativo, no łe ga autorità pròpie o delegae sul poder sentrałe. I departementi i se sudivide oncor-pì in munisipi derizesti da un sìndiko e un konsejo munisipałe.[28]

El 30 de otobre del 1987 dal vècio departemento de Zelaya e ła Rejon autònoma de ła Costa Caribe Norte y Sur, łe se ga formà łe do rejon autònome ke dal 2014 łe ciapa el nome de Kosta Karibe Norte e de Kosta Karibe Sud, derizeste da un goernadore rejonałe e un konsejo rejonałe. Ste rejon łe ze bazegamnte popołae da popołasion indìzane e el so goerno komunitàrio el se tien sù so norme pròpie de sta kultura.

Divizion teritoriałe de Nicaragua


Departemento ISO:NI[29] Capitałe Popołasion (2020) Superfise (km²) Densità
bandiera Nicaragua NI-BO Boaco 185 013 4 177 44.30
bandiera Nicaragua NI-CA Jinotepe 197 139 1 081 182.3
bandiera Nicaragua NI-CI Chinandega 439 906 4 822 91.22
bandiera Nicaragua NI-CO Juigalpa 190 863 6 481 29.45
bandiera Nicaragua NI-CN Puerto Cabezas 530 586 33 106 16.03
bandiera Nicaragua NI-CS Bluefields 414 543 27 260 15.21
bandiera Nicaragua NI-ES Estelí 229 866 2 230 103.1
bandiera Nicaragua NI-GR Granada 214 317 1 040 206.1
bandiera Nicaragua NI-JI Jinotega 475 630 9 222 51.57
bandiera Nicaragua NI-LE León 421 050 5 138 81.95
bandiera Nicaragua NI-MD Somoto 174 744 1 708 102.3
bandiera Nicaragua NI-MN Managua 1 546 939 3 465 446.4
bandiera Nicaragua NI-MS Masaya 391 903 610.8 641.6
bandiera Nicaragua NI-MT Matagalpa 593 503 6 804 87.23
bandiera Nicaragua NI-NS Ocotal 271 581 3 491 77.79
bandiera Nicaragua NI-SJ San Carlos 135 446 7 543 17.96
bandiera Nicaragua NI-RI Rivas 182 645 2 162 84.49
* Fonte: Stima del 2020 - INIDE.[30]

Demografia[canbia | canbia el còdaxe]

El ga na popołasion de 5 128 517 abitanti.
Łi abitanti łi se ciama nikaraguènsi.

La łéngua uficiałe ła xe el spagnoło.

Gałeria de someje[canbia | canbia el còdaxe]

Notasion[canbia | canbia el còdaxe]

  1. URL de refarensa: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editor: Interpol. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
  2. URL de refarensa: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editor: Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
  3. URL de refarensa: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
  4. URL de refarensa: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
  5. URL de refarensa: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
  6. URL de refarensa: http://icdo.org/who-we-are/members/member-states.html. Data de consultasion: 11 de majo del 2020.
  7. URL de refarensa: https://public.wmo.int/en/members/nicaragua. Data de consultasion: 26 de majo del 2020.
  8. URL de refarensa: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consultasion: 21 de lujo del 2020.
  9. URL de refarensa: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consultasion: 16 de marso del 2024. Pajina: 2. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
  10. URL de refarensa: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Editor: Banca Mondiałe. Data de consultasion: 26 de agosto del 2023.
  11. 11,0 11,1 voze de refarensahdr.undp.org.
  12. URL de refarensa: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
  13. 13,0 13,1 voze de refarensaitu.int.
  14. 14,0 14,1 voze de refarensaitu.int.
  15. 15,0 15,1 voze de refarensaiec.ch.
  16. LEY DE REFORMA PARCIAL A LA CONSTITUCIÓN POLÍTICA DE LA REPÚBLICA DE NICARAGUAlegislacion.asamblea.gob.ni. entrada il 18 de junio de 2017.
  17. Constitución Política del Estado de Nicaragua - 12 de noviembre de 1838.
  18. Constitución Política de la República de Nicaragua 30 de abril de 1854.
  19. 30 aniversario del Ejército de Nicaragua (página 120) http://www.ejercito.mil.ni/contenido/relaciones-publicas/publicaciones/docs/memoria-1979-2009.pdf
  20. Sumario de la decisión de la Corte del 27 de junio de 1986 https://web.archive.org/web/20050305184808/http://www.icj-cij.org/icjwww/icases/inus/inusframe.htm
  21. Deuda de EE. UU. ¿aún existe? http://www.laprensa.com.ni/2011/08/14/suplemento/la-prensa-domingo/1086204-5791
  22. Nicaragua cobraría una multa a estados unidos de america Copia archivadaexpreso.ec. entrada l'11 de octubre de 2013.
  23. http://www.elnuevodiario.com.ni/politica/69039 Archivià il 10 de disenbre 2014 in Internet Archive.
  24. http://www.laprensa.com.ni/2011/02/25/opinion/53170-eleccion-historia&nbsp (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
  25. Indicadores internacionales sobre desarrollo humano, in Nicaragua Perfil de País: Indicadores de Desarrollo Humano. entrada il 4 de octubre de 2013. .
  26. [1]
  27. el pì grande del sentro America
  28. Estudio sobre descentralización, base de datos políticos de las Américas, Universidad de Georgetown.
  29. ISO 3166-2:NI (ISO 3166-2) Còdazi par i departementi de Nicaragua.
  30. Eror: <ref> nisun testo par el marcador INIDE
  31. o Łago de Nicaragua


Altri projeti[canbia | canbia el còdaxe]


Łinganbi forèsti[canbia | canbia el còdaxe]






Controło de autoritàVIAF (EN140638485 · ISNI (EN0000 0001 2369 4891 · LCCN (ENn80009698 · GND (DE4042050-4 · BNF (FRcb118808356 (data) · BNE (ESXX451135 (data) · NDL (ENJA00568492 · WorldCat Identities (ENn80-009698
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Nicaragua&oldid=1168608"