Salta al contegnùo

Giacomo Casanova

Stà cuà ła xè nà voxe en vetrina. Struca cuà par major informasion!
Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Giacomo Girolamo Casanova



Infotaula de personaGiacomo Casanova

Cànbia el vałor in Wikidata
Biografia
Nasimènto(it) Giacomo Girolamo Casanova Cànbia el vałor in Wikidata
2 de apriłe del 1725 Cànbia el vałor in Wikidata
Venèsia (Repùblega de Venèsia) Cànbia el vałor in Wikidata
Morte4 de zugno del 1798 Cànbia el vałor in Wikidata (73 ani)
Duchcov (Sacro Roman Inpero) Cànbia el vałor in Wikidata
Liogo de sepełimentoDuchcov Cànbia el vałor in Wikidata
Dati personałi
RełijonCeza catòłega Cànbia el vałor in Wikidata
FormasionUniversità de Pàdova - In utroque iure (–1742) Cànbia el vałor in Wikidata
Atività
Canpo de laoro
Ocupasion
Instrumento muzicałeViołin Cànbia el vałor in Wikidata
Òpara
Òpare in rezalto
Fameja
Fiołi
ZenitoriGaetano Casanova Cànbia el vałor in Wikidata  e Zanetta Farussi Cànbia el vałor in Wikidata
Fradełi

IMDB: nm0142916
Discogs: 3020946 Find a Grave: 6653395

Giacomo Girolamo Casanova (Venesia, 2 de apriłe 1725Dux, odierna Duchcov, 4 de zugno 1798) xe stà un [[scritor |scritor]], [[diplomatico |diplomatico]] e [[aventuriero |aventuriero]] [[Republica de Venesia |venesian]].

Resta de lu na produsion łeteraria tanto vasta ma el vien prinsipalmente ricordà come aventuriero e come cuel che ga fato del so nome el sinonimo de sedutor. A sta fama ga contribuìo verosimilmente ła so pì inportante opera autobiografica: Histoire de ma vie (Storia de ła me vita), dove l’autor el descrive, co ła masima franchesa, tute łe so aventure, i so viaji e i so incontri co łe done.

L'Histoire ła xe sta scrita in fransexe e ła dovarìa duncue far parte de ła leteratura in sta łéngua, siben ła sielta lengoistega ła sia sta detà soło par motivi de difuxion de l'opera, in cuanto a l'epoca el fransexe la zera ła łéngua pì conosesta e parlà in Eoropa, come ai tenpi nostri l'inglexe. Casanova steso, inte ła prefasion de ł'Histoire, el ga scrito infati, faxendo riferimento a ła major difuxion de ła łéngua fransexe


Sicuro de l'imortałità de ła so opera, o al fin de garantirseła, Casanova el ga scrito perciò doparando ła łéngua che ła ghe gavaria consentio de ciapare el major numaro posìbiłe de potensiałi letori. Tante opare minori, del resto, łe ga scrite in itałian, forse parché el saveva ben che non łe saria mai divegnue on monumento, come invese a xe sta par ła so autobiografia.

A xe da notare, in sto caxo, łe anałogie coł so amigo Carlo Goldoni, el cuałe el ga sielto inte el steso modo de scrivare ła propria autobiografia in fransexe.

Ł'autobiografia de Casanova, a parte el vałore leterario, ła xe on inportante documento par ła storia del costume, forse una de łe opare leterarie pì inportanti par conosare ła vita cuotidiana in Eoropa inte el '700. A se trata de na rapresentasion che, par łe frecuentasion de l'autor e par ła łimitasion dei posìbiłi łetori, ła riferise prinsipalmente de łe clasi dominanti de l'epoca, nobiltà e borghesia, ma cuesto no el ne łimita l'intarese parché anca i personji de contorno, de cualsiasi estrasion, i xe ben rapresentà. Łèxare st'opara el xe on strumento inportantisimo par conosare el cuotidiano dei uomani e de łe done de ałora, par conprendare dal de drento ła vita de ogni dì.

Fra corti e sałoti, Casanova el ga sfiorà - sensa cuasi gnanca incorzersene - on momento de svolta epocałe de ła storia. El ga incontrà pareci intrà i grandi del so tenpo e el ne ga documentà i incontri; i zera intrà cuesti personaji come Rouseau, Voltaire, ła Pompadour, Mozart, Caterina II de Rusia, Federico II de Prusia. Ma Casanova no el ga capìo el spirito de rinovamento che el gavarìa fato xołare la storia verso diresion mai percorse prima. El xe restà łigà fino a ła fin al vecio regime e a cueła clase da ła cuałe, par nasita, el zera sta escluxo e de ła cuałe el ga sercà disperatamente de far parte, anche cuando ormai ła zera irrimediabilmente destinà al tramonto.

Da ła nasita a cuando che el xe scapà dai Pionbi (1725 - 1756)

[canbia | canbia el còdaxe]

Giacomo Casanova el xe nato a Venesia in Całe della Comedia (adeso Całe Małipiero), viçin a ła cexa de San Samuele dove el xe sta batezà.[1] So pare zera Gaetano Casanova[2] e ła mare Zanetta Farusi, ma ła voxe popołare ło considerava fruto de na rełasion extraconiugałe de ła mare col nobiłe Michele Grimani. I genitori i zera atori e soratuto ła mare pare ła gabìa avù suceso inte ła so profesion esendo sta cità, co cualche riłievo, da Carlo Goldoni inte łe so Memorie, dove ła ga definìa: "....una vedova bellisima e asai valente".

Restà orfano de pare [3] a sołi oto ani e esendo ła mare senpre in viajo a causa de ła so profesion, el xe sta ałevà da ła nona Marzia Farusi. Giacomo el zera da picinin de cativa sałute. Par sta raxòn, so nona ło fa portà da na stria che ła xe riusìa guarirlo dai disturbi faxendo on rito. Dopo che l'esperiensa infantiłe, l'intarese par łe pràteghe magiche ło ga conpagnà par tuta ła vita ma lu steso el zera el primo a ridare de ła credułità che tanti i manifestava inte i confronti de l'exoterismo. El ga studià a l'università de Padova dove el se ga laureà in dirito inte el 1742. Sucesivamente el ga viajà a Corfù e Costantinopołi. Ntel 1743 el xe rientrà a Venesia giusto par vèdare ła morte de so nona Marzia. Co ła morte de so nona, a cui el ghe vołeva on gran ben, a se ga sarà on periodo inportante de ła so vita: so mare ła ga decixo de łasàre ła beła e cara (de preso) caxa in Całe de ła Commedia [4] e de sistemar i fiołi in modo economicamente pì sostenibiłe. Sto avegnimento el ga segnà profondamente Giacomo, tiràndoghe via on inportante punto de riferimento. Inte ło steso ano el xe sarà, a cauxa de ła so condota pitosto turbołenta, inte el Forte de Sant'Andrea da ła fin de marso a ła fin de lujo. Pì che l'aplicasion de na pena, el xe sta on avertimento tendente a sercar de corezare el so caratare.

Meso in libertà, el xe partio, grasie ai boni ufici materni, al seguito del vescovo de Martirano[5] (Całabria) che el zera drio 'ndare a asumare ła diocexi. Na volta rivà a destinasion el ga ciapà paura par łe condision de aretratesa del łogo, el ga domandà e otegnù el congedo. El ga viajà a Napułi e a Roma, dove inte el 1744 el ga ciapà servisio dal cardinal Accuaviva, anbasiador de ła Spagna preso ła Santa Sede. Ł'esperiensa ła xe finìa presto a cauxa de ła so condota inprudente: infati el gaveva ospità inte el Palaso de Spagna, rexidensa ofixial del cardinałe, na putea scapà de caxa.

cuando el xe tornà a Venesia par on serto periodo el se ga guadagnà da vivare sonando el viołin inte el teatro de San Samuełe, de proprietà dei nobiłi Grimani che, a ła morte del pare, avegnua prematuramente (1733), i gaveva asunto ofixialmente ła tuteła del toso, avałorando ła voxe popołare secondo ła cuałe uno dei Grimani, Michele, el fuse el vero pare de Giacomo.

Inte el 1746 a ghe xe sta l'incontro col patoreo venesian Matteo Bragadin, che el gavaria mijiorà sostansialmente łe so condision. Colpio da on małore, el nobiłomo el xe sta socorso da Casanova e tanto da convinzarse che, grasie a cuel tenpestivo intervento, el gaveva podesto salvarse ła vita. De conseguensa el ga scuminsià a considerarlo cuaxi come el fioło che no'l gheva mai vù, contribuendo, finché el ga vivesto, al so mantenimento. Ma ła frecuentasion co i nobiłi el ga atirà su de łu l'intarese dei Incuixitori de Stato e Casanova, su consejo de Bragadin, el ga łasà Venesia aspentando tenpi mejo.

Inte el 1749 el ga incontrà Henriette, che ła sarìa sta forse el so pì grande amore. Ło pseudonimo el scondeva probabilmente l'identità de na nobildona de Aix in Provence, forse Adelaide de Gueidan [6]. So cuesta e so altre identificasion, i "caxanovisti" i se xe tirà par i cavej par tanti ani. In łinea de masima, come a xe sta sostegnù da pareci studioxi, i personaj cità inte łe Memorie i xe reałi. Al più, l'autore el podaria esarse cautełà co cualche picoła acortesa: speso, tratandose de done maridà, alcune łe xe cità co łe inisiałi o co nomi de fantaxia, talvolta l'età ła vien on fià modifegà par gałanteria o par vanità de l'autore che no el ghe piaxeva cuntare de aventure co done considerà, co i criteri de ałora, in età matura, ma in generałe łe persone łe xe identificabiłi e anca i fati riferìi i xe risultà coreti e riscontrabiłi. Parece identificasion e notisie documentałi łe ga confermà el raconto.

Frontespisio de ła so autobiografia

Se cualche erore a ghe xe sta, el xe dovù al anche al fato che, a l'epoca inte ła cuała a xe sta scrite łe Memorie (dal 1789 in po'), a zera pasà tanti ani dai fati e, par cuanto l'autore el xe posa esare ajutà co diari o apunti, a no zera afato façiłe metare a posto cronołogicamente i avegnimenti. Ogni tanto l'autore el se faxeva parò trasinare da ła so vixion teatrałe de łe robe no el rinunciava apunto a cualche "colpo de teatro". El ché, peraltro, el contribuise a rendare ła łetura pì piaxevołe.

El problema de l'atendibiłità del raconto caxanovian el xe tutavia parecio conpleso: ciò ca xe veramente difiçiłe o, in tanti caxi, adiritura inposìbiłe da vałutare a xe se i raporti che Casanova riferise de aver intratenù co i personaji i sia rispondenti a ła realtà dei fati. Tałuni studioxi i ga ritegnu che inte el corpus de łe Memorie a sia sta inserìi dei pasaji totalmente romanzà e de pura invension, basà comuncue su personaji storegamente esistìi e efetivamente presenti inte el łogo e inte el tenpo de ła descrision.

El caso pì eclatante el xe cueło che riguarda ła rełasion de Casanova co suor M.M. [7] e i conseguenti raporti co l'anbasiador de Fransa De Bernis. A se trata de una de łe parti pì vałide de l'opera dal punto de vista łeterario e stiłistego. El ritmo del raconto el xe seratisimo e ła tension emotiva dei personaji de straordinario reałismo. Secondo alcuni studioxi el raconto el xe asołutamente veritiero e el se ga ripetutamente tentà l'identificasion de ła donna, secondo altri el raconto el xe de pura fantaxia e baxà so łe confidense del cuogo de l'anbasador (tałe Rosier) che efetivamente Casanova el conoseva parecio bene. Ła diatriba tra łe varie texi łe continuarà ma, comuncue łe sia łe robe, el vałore de l'opara non canbia parché ciò che perde el Casanova memoriałista ło guadagna el Casanova romanziere.

Inte el zugno del 1750, a Lione, Casanova el ga aderìo a ła Masoneria. Non pare che ła decixion ła fuse ascrivìbiłe a inclinasion ideołogiche, ma pitosto al pragmatego dexiderio de procurarse utiłi ajuti. El ga ragiunto cualche risultato, infati pareci personagi incontrà inte el corso de ła so vita, come Mozart e Franklin i zera sertamente masoni e alcune façiłitasion avù in varie ocaxion a pararìa dovùe ai benefici derivanti dal far parte de on'organisasion ben radicà in cuaxi tuti i paexi eoropei. Inte ło steso periodo el xe 'ndà a Parigi dove el ga inparà el fransexe, che el sarìa diventà ła so łéngua łeteraria oltre che, in pareci caxi, epistołare.

Ritornà a Venesia dopo el łongo sogiorno parixin e altri viaji a Dresda, Praga e Viena, inte ła note tra el 25 e el 26 de lujo 1755, el xe sta arestà e portà inte i Pionbi. Come d'uxo a l'epoca, al condanà a non vegneva notificà el cao d'acuxa, né ła durata de ła detension cui el zera sta condanà.[8] Ciò, come in seguito el ga scrito, el se ga rivełà danoxo, poiché se el gavese savesto che ła pena ła zera de durata tuto somà soportabiłe, el se sarìa ben vardà da l'afrontare el ris'cio mortałe de l'evaxion e soratuto el pericoło de ła posìbiłe sucesiva ełiminasion da parte dei incuixitori i cuałi, speso, i arivava a operare anca parecio distante dai confini deł Republica. Sti magistrati i zera l'espresion pì evidente de l'arbitrarietà del poter ołigarchego che governava Venesia. I zera insieme tribunałe speciałe e sentrałe de spionajo.

Sui reałi motivi de l'aresto a se xe ciacołà parecio. A xe parò zerto ze el conportamento de Casanova el zera tegnuo d'ocio dai incuisidori e a resta parece riferte [9] (raporti deł spie pagà dai Incuisidori) che i ne descriveva minutamente i conportamenti, soratuto cuełi considerai socialmente sconvenienti. In definitiva l'acusa ła zera cueła de "libertinagio" fato co done maridà, de spregio de ła rełijon, de circonvension de alcuni patore e in generałe de un conportamento pericołoxo par el bon nome e ła stabiłità del regime aristocratego. De fato, Casanova el conduxeva na vita alcuanto disordinata ma né pì né manco de tanti ranpoł de łe caxate iłustri: come cuesti el xugava, el barava e el gaveva anca de łe idee abastansa personałi in materia de rełijon e, cuel che xe pezo, non el ghe ne faxeva mistero.

Anche ła so adexion a ła Masoneria, che ła zera nota ai Incuisidori, non ła ghe giovava, cusì come ła scandałoxa rełasion intratenua co "suor M.M.", sertamente apartegnente al patoreato, munega inte el convento de S. Maria dei Angeli in Muran, e amante de l'anbasadore de Francia abate De Bernis. Insuma, l'ołigarchia al potere non ła podeva tołerare oltre che on individuo ritegnuo socialmente pericołoxo el restase in circołasion.

Tutavia i apoxi, de cui sertamente podeva dispore inte l'anbito del patoreato, i ło ga ajutà notevolmente par otegnere na condana "łeziera". Ła contradision ła xe soło aparente, parché Casanova el xe senpre sta on personajo anbivałente: par estrasion e mezi el faxeva parte de na clase subalterna, anche se contigua a ła nobiltà, ma par frecuentasion e protesion el podeva parere far parte, a cualche titoło, de ła clase al potere. A sto riguardo a va anca dito che el so prexunto pare naturałe, Michele Grimani, el apartegneva a una de łe fameje pì iłustri de l'aristocrasia venesiana, anoverando ben tre dogi e altretanti cardinałi. Sta paternità ła xe sta rivendicà da Casanova steso inte el łibeło Né amori né donne e pare che anca ła somejansa de aspeto e de corporatura dei du avałorase parecio ła texi.

Da ła fuga dai Pionbi al ritorno a Venesia (1756 - 1774)

[canbia | canbia el còdaxe]

Apena rimesose dal shock de l'aresto, Casanova el ga scominzià a organizare ła fuga. On primo tentativo el zera sta vanificà da on spostamento de ceła ma, inte ła note intrà el 31 de otobre e el primo novenbre 1756, el ga meso in ato el so piano: pasando da ła ceła ai sofiti, atraverso on buxo inte el sofito praticà da on conpagno de recluxion, el frate Marino Balbi[10], sbuxà fora sol teto e po' el se ga całà de novo a l'interno del pałaso da on abaino. El xe Pasà cuindi, in conpagnia del conplice, traverso varie camare e el xe sta infin notà da on pasante che el pensava che el fuse on vixitator restà sarà drento. cuesti el ga ciamà uno dei adeti al pałaso [11] che el ghe ga verto el porton, consentendo ai du di 'ndar fora e 'ndar via in presia co na gondoła.[12] I se ga direti in presia verso Nord. El problema el zera de semenare i inseguitori, infati ła fuga ła butava on'onbra so l'aministrasion de ła giustisia de Venesia e a zera ciaro che i Incuisidori i gavaria tentà de tuto par ciufare i evaxi. Dopo curti sojorni a Bolzan, Monaco de Baviera, dove Casanova finalmente el se ga libarà de ła scomoda presensa del frate, Augusta e Strasburgo, el 5 de genaro 1757 el xe arrivà a Parigi, dove inte el frattenpo el so amigo De Bernis el zera diventà ministro e cuindi i apoxi i no i ghe mancava.

Rinfrancà e catà na sistemasion, el ga scuminsià a dedicarse a ła so speciałità: briłar in società, frecuentando cuanto de mejo ła cavadal ła podese ofrire. El ga conosesto tra i altri ła marchexa d'Urfé[13] nobildonna siora e stravagante, co ła cuałe el ga intrategnù na longa rełasion, diłapidando pareci schei che eła ła ghe meteva contenta a dispoxision, sojogà dal so fasino e dal consueto coredo de rituałi magichi. Parecio fantaxioxo, el se ga fato promotore de na loteria nasional, inte el scopo de rinsaldare łe finanse del stato. El vedeva che cuesto el zera l'unjoło modo de far contribuire contenti i sitadini a ła finansa publica.

Ł'intuision ła zera talmente vałida che oncora adeso el sistema el xe tanto praticà. Ł'inisiativa ła xe sta autorixà ofixialmente e Casanova el xe sta nominà Ricevitore el 27 de genaro 1758. Inte el setenbre del steso anno, De Bernis el xe sta nominà cardinałe; on mexe dopo Casanova el xe sta incaricà dal governo fransexe de na mision segreta in Olanda[14]. Al so ritorno el xe sta coinvolto inte on'intrigà facenda riguardante na gravidansa indexiderà de on'amiga venesiana, Giustiniana Wynne.

De mare itałiana e pare inglexe, Giustiniana ła zera sta al sentro de l'atension par ła so rovente rełasion co on patoreo venesian, Andrea Memmo. cuesti el gaveva sercato in tuti i modi de spoxarla, ma ła raxon de stato (lu el zera menbro de una de łe dodexe fameje - cusidite apostołiche - pì nobiłi de Venesia) i ghe ło gheva inpedio, a causa de alcuni oscuri trascorsi de ła mare de eła. In seguito ało scandało che ne zera vegnù fora, i Wynne i gaveva lasià Venesia. Rivà a Parigi, trovandose insinta e de conseguensa in grose dificoltà, ła tosa ła se ga rivolto par juto a Casanova che ej zera on otimo amigo del so amante. Ła letara col cuało ła ghe inplorava juto ła xe sta catà e a xe singołare come ła putłea ła se rivolge a Casanova in modo s'ceto, dimostrando na fiducia totałe in st'ultimo, tegnù conto de l'enorme ris'cio a cui ła se esponeva (e ło esponeva) inte el caxo inte el cuało el mesajo el fuse cascà inte łe man sbaglià.

Casanova el se ga prodigà par darghe juto ma eò xe incorso inte na denuncia, par concorso in pràteghe abortive, presentà da on'ostetrica, Reine Demay, in conbuta co on losco personajo, Louis Castel-Bajac, par estorzare schei in canbio de na ritratasion. Ł'acuxa ła zera on mucio grave, comuncue Casanova el xe riusìo a cavarseła co ła consueta presensa de spirito e el xe sta prosiolto, mentre ła so acusatora ła xe finìa in preson. Ła putea ła ga abandonà l'idea de interonpare ła gravidansa e in seguito ła ga partorìo inte on convento dove ła se zera rifugià. Vendù i so intaresi inte ła łoteria, Casanova el se ga inbarcà inte na fałimentare operasion inprenditoriałe (na fabrica de pani) che ła xe naufragà anche a cauxa de na forte restrision de łe esportasion derivante da ła guera in corso. I debiti che ne ghe zera derivà i ło ga condoto par on fià in prexon (agosto 1759). Come al sołito, el providensiałe intervento de on'amiga, ła siora e potente marchexa d'Urfé, ło ga tirà fora da l'incomoda situasion. I ani sucesivi i xe sta on intenso continuo peregrinar par l'Eoropa. El xe 'ndà in Ołanda, po' in Svisera, dove el ga incontrà Voltaire. In seguito in Itałia, a Genoa, Firenze e Roma.

Casanova e łe done

Chi a viveva el fradeo Giovanni, pitore, alievo de Mengs. Durante el sojorno preso el fradeo el xe sta riçevù dal papa Clemente XIII. Inte el 1762 el xe ritornà a Parigi, dove el ga riprexo a exercitare pràteghe exoteriche insieme a ła marchesa d'Urfé, fino a che st'ultima, rexase conto de esare sta par ani ciapà in giro co l'iłuxion de rinasare xovane e beła par meso de pràteghe magiche, ła ga troncà ogni raporto co Casanova che, dopo poco tenpo, el ga lasà Parigi, dove el clima che el se zera creà no el ghe zera pì favorevołe, par Łondra, dove el xe sta presentà a corte.

Inte ła cavedal inglexe el ga conosesto Charpillon[15], col cuało el ga sercà de intesare na rełasion. Inte sta sircostansa anca el grande sedutor el ga mostrà el so łato debołe e sta scaltra putea ło ga portà fin cuaxi a coparse. No el zera on grande amore, ma evidentemente Casanova no el podeva acetare de esare tratà co indifarensa da na putea cualsiasi. E più lu el se ghe intestardiva, pì eła ło tołeva in giro. Ma a ła fin el xe riusìo a liberarse de sta asurda situasion e el se ga direto verso Berlin.

cui el ga incontrà l'inperador Federico el Grande, che el ghe ga oferto on modesto posto de insegnante inte ła scoła dei cadeti. Rifiutà sdegnosamente ła proposta, Casanova el se ga direto verso ła Rusia. A Mosca inte el diçenbre del 1764 el ga incontrà l'inperatora Caterina II, anca eła anesa a ła straordinaria cołesion de personaji storeghi incontrà inte el corso de łe so peregrinasion sensa fine. A merita na riflesion ła straordinaria fasiłità col cuało Casanova el gaveva aceso a personaji de primisimo niveło, che serto no i zera uxi a incontrarse co chiuncue. Evidentemente ła fama ło precedeva regołarmente e, almanco par efetto de ła curioxità susità, ła ghe consentiva de penetrare inte i sircołi pì esclusivi de łe cavedal.

On fià ła cuestion ła se autoałimentava, inte el senso che in cualsiasi posto el se trovase, Casanova el se dava senpre on gran da fare par otegnere letare de presentasion par ła destinasion sucesiva. Evidentemente el ghe zontava de suo: el gaveva conversasion briłante, na cultura ençiclopedica fora del comun e, cuanto a esperiense de viajo, el ne gaveva acumułà infinite, inte on'epoca dove ła zente non ła viajava on granché. Insuma Casanova el so fasino ło gaveva, e no ło spendeva soło co łe done.

Inte el 1766 in Połonia a ghe xe sta on epixodio che el ga segnà profondamente Casanova: el dueło col conte Branicki[16]. cuesti, durante on łitigio a cauxa de ła bałerina venesiana Anna Binetti[17], ło gheva apostrofà ciamandoło poltron venesian. El conte el zera on personajo de rilievo a ła corte del re Stanislao II Poniatowski e par o n straniero privo de cualsiasi coverdura połitica a no zera tanto consejàbiłe contrastarlo. cuindi, anca se ofexo pexantemente dal conte, cualsiasi omo de normałe prudensa el se sarìa ritirà co in bon ordene; Casanova, invese, che evidentemente no el zera soło on amàbiłe conversator e on àbiłe sedutor, ma anca on omo de corajo, ła ga sfidà inte on dueło a ła pistoła. Facenda asai pericołosa, sia in caxo de soconbensa che in caxo de vitoria, in cuanto a zera fàsiłe spetarse che i amighi del conte i ne gavaria rapidamente vendicà ła morte.

El conte el ne zera vegnù fora ferìo in modo gravisimo, ma non abastanza da inpedirghe de pregare i so amighi de łasar andare indene l'aversario, che el se zera conportà secondo łe regołe. Sepur ferìo abastanza seriamente a on braso, Casanova el xe riusìo a lasiare ła Połonia. Ła bona steła ła pareva averghe voltà łe spałe. El se ga direto a Viena, da dove el xe sta espulso.

Tornà a Parigi, el xe subito colpìo (novenbre 1767) da na lettre de cachet del re Luigi XV, co ła cuałe a ghe vegneva intimà de łasare el paexe. El provedimento el zera sta domandà dai parenti de ła marchesa d'Urfé, i cuałi i intendeva metare al riparo da ulteriori ris'ci łe pur cospicue sostanse de fameja.

El xe 'ndà cuindi in Spagna, ormai a ła riserca disperada de na cualche ocupasion, ma anca chi no ła xe 'ndà mejo: el xe sta butà in prexon co motivi pretestuoxi e ła facenda ła xe durà pì de on mexe. El ga łasà ła Spagna par andar Provenza dove parò el xe ga małà (genaro 1769).

El xe sta asistìo grasie a l'intervento de Henriette che, inte el fratenpo ła zera restà vedova, ła gaveva conservà de lu on otimo ricordo. El ga riprexo, dopo esarse rimeso da ła małatia, el so peregrinare, 'ndando a Roma, Napułi, Bułogna, Trieste. In sto periodo a se ga infitio i contati co i Incuixidori venesiani par otegnere ła grasia, che finalmente ła ghe xe sta concesa el 3 de setenbre 1774.

Dal ritorno a Venesia a ła morte (1774 - 1798)

[canbia | canbia el còdaxe]

Ritornà a Venesia dopo disdot'ani, Casanova el ga ristabiłio łe vece amicisie, paraltro mai sopìe grasie a on'intensisima atività epistołare. Par vivare, el se ga proposto ai Incuisidori come spia, proprio in favor de cuei che i zera sta tanto decixi prima a condanarlo a ła recluxion e po' a costrinzarlo a on longo bando. Łe riferte di Casanova no łe xe mai sta particołarmente intaresanti e ła cołaborasion ła se ga trasinà stracamente fin a interonparse par "scarso rendimento". Probabilmente cualcosa in lu ła se oponeva a esar cauxa de persecusion che, avendołe provà in prima persona, łe conoseva ben.

Restà sensa schei, el se ga dedicà a l'atività de scritor,doparando ła so vasta rede de rełasion par procurare sotoscritori a łe so opare. A l'epoca a se uxava far sotoscrivare on ordinativo de łivri prima oncora de aver dà a łe stanpe o adiritura fionìo l'opara, in modo da esar serti de poder sostenere i alti costi de stanpa. Infati ła conpoxision ła vegneva fata manualmente e łe tiradure łr zera base. Inte el 1775 el ga publicà il primo tomo de ła tradusion de l'Iłiade. Ła łista de sotoscritori, o sia de cuei che gaveva finansià l'opara, ła zera davero notevołe e ła conprendeva oltre doxentotrenta nomi intrà cuełi pì in vista a Venesia, conprexe łe alte autorità del stato, siè Procuratori di S. Marco (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).

in carica[18] du fiołi del doge Mocenigo, profesori de l'Università de Padoa e cusì via. Serto, par esare on ex carcerato evaxo, po' grazià, el gaveva de łe bełe frecuentasion. El fato de far parte de ła lista no zera tegnuo segreto, ma inte na sità picinina, dove tute łe persone che łr cuntava łe se conoseva, a zera de publico dominio, duncue łe adexion łe dimostra che, malgrado łe so vicisitudini, Casanova no el zera afato on emarxinà. Anca chi a xe oportuna na riflesion so l'anbivałensa del personajo e sol so eterno osciłare tra ła clase rejeta e cueła priviłexà.

Inte sto steso periodo el ga scuminsià na rełasion co Francesca Buschini, na putea tanto senplice e incolta che par ani ła ga scrito a Casanova, dopo el so secondo bando da Venesia, de łe letare (catà a Dux) de on'ingenuità e teneresa cmmoventi[19], doparando on łesico tanto influensà dala łéngua venesiana, co evidenti tentativi de italianisar el pì posìbiłe el testo. cuesta ła xe sta l'ultima rełasion inportante de Casanova e łu el xe restà parecio 'tacà a ła dona: anca cuando el ne xe sta łontan, ratristà profondamente da ła fin de ła so vita, el tegneva na fita corispondensa co Francesca, oltre a continuare a pagar, par ani, l'afito de ła casa in Barbaria de łe Tołe[20], in cui i gaveva vivesto insieme, inviandoghe, cuando el ne gaveva ła posibiłità, łetare de canbio co discrete some de denaro.

Inte i ani sucesivi el ga publicà altre opare e el ga sercà de arabatarse come mejo el podeva. Ma el so caratare inpetuoxo el ghe ga xugà on bruto scherso: ofexo platealmente in casa de Grimani da on serto Carletti, col cuałe el gaveva cuestionà par motivi de schei, el se gheva risentìo parché el paron de caxa el gaveva ciapà łe parti del Carletti. El ga decixo a sto punto de vendicarse conponendo on łibeło, Né amori né donne, o sia la stalla ripulita dove, pur soto on łàbiłe travestimento mitołogico, fasilmente svełabiłe, el sostegneva ciaramente de esare lu steso el vero fioło de Michele Grimani, mentre invese Zuan Carlo Grimani el sarìa sta "notoriamente" fruto del tradimento de ła mare (Pisana Giustinian Lolin) co on altro nobiłe venesian, Sebastiano Giustinian.

Ritrato del 1788

Probabilmente a zera tuto vero, anca parché inte na sità dove łe distanse tra łe caxe łe se mixurava a spane, se circołava in gondoła e a ghe zera stuołi de servidori che oviamente i spetegołava a pì non poso, a zera inpensàbiłe poder tegnere segreto alcunché. Comuncue anca in sto caxo l'aristocrasia ła ga fato cuadrato e Casanova el xe sta costreto a l'ultimo definitivo bando. Tutavia ła cuestione no ła xe pasà inoservà sa se zera ritegnù oportuno far sircołare on łibeło anonimo, dove a se replicava inte el scrito caxanovian, intitołà "Contrapposto o sia il riffiutto mentito, e vendicato al libercolo intitolato Ne amori ne donne o sia La stalla ripulita, di Giacomo Casanova".

El ga łasà Venesia inte el genaro 1783 e el se ga direto verso Viena. Par un fià el ga fato da segretario a l'anbasador venesian Sebastiano Foscarini [21] po', a ła morte de cuesti, el ga acetà on posto de bibliotecario inte el casteło del conte de Waldstein a Dux, in Boemia. Lì el ga pasà i ultimi tristisimi ani de ła so vita, tolto in giro da ła servitù, ormai inconprexo, e considerà el rełito de on'epoca tramontà par senpre.

Da Dux, Casanova el ga asistìo a ła Rivolusion fransexe, a ła fin de ła Republica de Venesia, al crołar del so mondo. O almanco de chel mondo a cui el gaveva sognà de far parte stabilmente. Ł'ultimo conforto, oltre a łe tante łetare dei amighi venesiani che i ło tegneva al corente de cuanto acadeva inte ła so sità, a xe sta ła conpoxision de ła Histoire de ma vie, l'opara autobiografica che ła ga asorbìo tute łe so rexidue energie, scrita cuaxi co furore instancàbiłe cuaxi par non farse precedere da na morte che ormai el sentiva che ła stava par 'rivare.

Anotasion de ła morte de Casanova inte i registri de Dux

Scrivendoła, Casanova el riviveva na vita asołutamente iripetibiłe, tanto da diventare on mito, inte l'imaginario cołeivo. 'Nna vita opara d'arte. Sicuramente el se rendeva conto, cuntandoła, de cuanto mondo el gavese visto e de cuante esperiense el fuse sta interprete. El xe morto e 4 de zugno del 1798.

Opere de Giacomo Casanova

[canbia | canbia el còdaxe]
  • 1752 - Zoroastro, tragedia tradotta dal Francese, da rappresentarsi inte el Regio Elettoral Teatro di Dresda, dalla compagnia de' comici italiani in attuale servizio di Sua Maestà inte el carnevale dell'anno MDCCLII. Dresda.
  • 1753 - La Moluccheide, o sia i gemelli rivali. Dresda
  • 1769 - Confutazione della Storia del Governo Veneto d'Amelot de la Housaie, Amsterdam (Lugano).
  • 1772 - Lana caprina. Epistola di un licantropo. Bologna.
  • 1774 - Istoria delle turbolenze della Polonia. Gorizia.
  • 1775 - Dell'Iliade di Omero tradotta in ottava rima. Venezia.
  • 1779 - Scrutinio del libro "Eloges de M. de Voltaire par différents auteurs". Venezia.
  • 1780 - Opuscoli miscellanei - Il duello - Lettere della nobil donna Silvia Belegno alla nobildonzella Laura Gusoni. Venezia.
  • 1781 - Le mesager de Thalie. Venezia.
  • 1782 - Di aneddoti viniziani militari ed amorosi del secolo decimocuarto sotto i dogadi di Giovanni Gradenigo e di Giovanni Dolfin. Venezia.
  • 1782 - Né amori né donne o sia la stalla ripulita. Venezia.
  • 1784 - Lettre historico-criticue sur un fait connu, dependant d'une cause peu connu… Anburgo (Desau).
  • 1784 - Expositionne raisonée du différent, cui subsiste entre le deux Républicues de Venise, et d'Hollande. Vienna.
  • 1785 - Supplément ga l'Exposition raisonnée. Vienna.
  • 1785 - Esposizione ragionata della contestazione, che susiste trà le due Repubbliche di Venezia, e di Olanda. Venezia.
  • 1785 - Supplemento ala Esposizione ragionata…. Venezia.
  • 1785 - Lettre a monsieur Jean et Etienne Luzac…. Vienna.
  • 1785 - Lettera ai signori Giovanni e Stefano Luzac…. Venezia.
  • 1786 - Solilocue d'un penseur, Prague chez Jean Ferdinande noble de Shonfeld imprimeur et libraire.
  • 1787 - Histoire de ma fuite des prisons de la Républicue de Venise cu'on appelle les Plombs. Ecrite a Dux in Boheme l'année 1787, Leipzig chez le noble de Shonfeld.
Frontespisio deł Icosameron
  • 1788 - Icosameron ou histoire d'Edouard, et d'Elisabeth cui pasèrent cuatre vingts ans chez les Mégramicres habitante aborigènes du Protocosme dans l'interieur de notre globe, traduite de l'anglois par Jaccues Casanova de Seingalt Vénitien Docteur èn lois Bibliothécaire de Monsieur le Comte de Waldstein seigneur de Dux Chambellan de S.M.I.R.A., Prague ga l'imprimerie de l'école normale. Praga.
  • 1790 - Solution du probleme deliacue démontrée par Jaccues Casanova de Seingalt, Bibliothécaire de Monsieur le Comte de Waldstein, segneur de Dux in Boheme e c., Dresde, De l'imprimerie de C.C. Meinhold.
  • 1790 - Corollaire a la duplication de l'Hexaedre donée a Dux in Boheme, par Jaccues Casanova de Seingalt, Dresda.
  • 1790 - Demonstration geometricue de la duplicaton du cube. Corollaire second, Dresda.
  • 1797 - A Leonard Snetlage, Docteur in droit de l'Université de Gottingue, Jaccues Casanova, docteur in droit de l'Universitè de Padoue. Dresda.

Opere publicae dopo la morte de l'autor

[canbia | canbia el còdaxe]
  • 1886 - Le Polemoscope, a cura di Gustave Kahn. La Vogue Parigi.
  • 1960-1961 - Histoire de ma vie, F.A. Brockhaus, Wiesbaden e Plon, Parigi. Edizioni italiane basate sul manoscritto originale: Piero Chiara (a cura di), traduzione Giancarlo Buzzi - Giacomo Casanova, Storia della mia vita, ed. Mondadori 1965. VII voll. di cui uno di note, documenti e apparato critico. Piero Chiara e Federico Roncoroni (a cura di) - Giacomo Casanova, Storia della mia vita, ed. Mondadori "I meridiani" 1983. III voll. Ultima edizione Mondadori "I meridiani" 2001.
  • 1985 - Examen des "Etudes de la Nature" et de "Paul et Virginie" de Bernardin de Saint Pierre, a cura di Marco Leeflang e Tom Vitelli. Utrecht, 1985. Edizione italiana: Analisi degli "Studi sulla natura" e di "Paolo e Francesca" di Bernardin de Saint-Pierre, Pendragon (2003).
  • 1990 - Pensieri libertini, a cura di Federico di Trocchio (sulle opere filosofiche inedite rinvenute a Dux). Rusconi Editore Milano.
  • 1993 - Philocalies sur les sottises des mortels, a cura di Tom Vitelli. Salt Lake City.
  • 1993 - Prosopopea Ecaterina II… a cura di Enrico Straub. Francoforte.
  • 2005 - Dell'Iliade d'Omero tradotta in veneziano da Giacomo Casanova. Canti otto. Edizioni della Laguna.
  • 2005 - Iliade di Omero in veneziano. Tradotta in ottava rima. Editoria Universitaria, Venezia.

Vałore leterario e fortuna de l'opara caxanoviana

[canbia | canbia el còdaxe]

Sol vałore letarario e ła vałidità storega de l'opara de Giacomo Casanova a se xe ciacołà parecio. Intanto a bisogna distinguare tra l'opara autobiografega e el resto de ła produsion. Malgrado i sforsi fati par acreditarse come łeterato, storego, fiłoxofo e adiritura matematico, Casanova no el ga avù in vita, e gnanca da morto, nisuna notorietà e nisun suceso. Ła so opara Ła xe sta de frecuente de ocaxion e i so scriti i xe sta creà par otenger on cualche beneficio: ła confutasion de l'opara de Amelot de la Housaye [22] scrita in gran parte durante ła detension a Barcełona inte el 1768, ła gavarìa dovù servire, e infati a xe sta cusì, a ingraziarse el governo venesian e a otegnere ła tanto sospirà grazia.

Ło steso a se pò dire par opare scrite inte ła speransa de otegnere cualche incarico da Caterina II de Rusia o da Federico II de Prusia. Altre opare, come ł'Icosameron, łe gavaria dovesto sancire el succeso leterario de l'autore ma a no xe sta cusì. El primo vero suceso editoriałe el xe otegnù da l'Historia della mia fuga dai Pionbi che ła ga avù na difuxion ła gavaria na difuxion imediata e varie edision, sia in italian che in fransexe. A pare cuaxi che Casanova el tołerase łe so creature autobiografiche e el so suceso, continuando a inseguire, co opare non autobiografiche, on suceso leterario che no el xe mai rivà.

Sto aspeto el xe sta acutamente oservà da on memoriałista contenporaneo, el prinsipe Charles Joseph de Ligne, el cuałe el ga scrito[23] che el fasino de Casanova el stava tuto inte i so raconti autobiografeghi, sia verbałi che trascriti, o sia sia ła narasion sałotiera che ła version stanpà de łe so aventure. Tanto el zera briłante e trasinante cuando cge el parlava de ła so vita - oserva de Ligne - cuanto teribilmente nojoxo, prołiso, banałe cuando che el parlava o scriveva so altre materie. Ma pare che cuesto, Casanova, non el gabia mai vołù acetarlo. El ghe ne sofriva tremendamente de non aver chel riconosimento leterario o mejo sientifego a cui el anbiva.

Da ciò a se po' conprendare l'astio inte i confronti de Voltaire (Casanova el ga scrito inte l'Histoire che Voltaire el zera on grande omo visto da distante, ma on omo picinin visto da visin), che el scondeva una profonda invidia e una sconfinata ammirazione. cuindi anche contro ła vołontà de l'autore, łe opare autobiografiche łe gavaria podesto esare on grande suceso editoriałe zà durante ła vita de l'autore. Ma ciò el xe avegnù in mixura ridota par vari motivi: prinsipalmente parché sto fiłone el xe sta scuminsià tardi.

Inoltre l'opara "vera", o sia cueła inte ła cuała el gaveva trasfuxo tuto sé steso, l'Histoire, ła xe sta scrita proprio inte i ultimi ani de vita e el motivo el xe senplice: infati łu steso el ga afermà, inte na łetara del 1791, indirisà a cuel Zuan Carlo Grimani, da łu ofexo tanti anni prima e che el zera sta ła cauxa del secondo bando: "…ora che la mia età mi fa credere di aver finito di farla, ho scritto la Storia della mia vita…". A pare o sia che par metare so carta tuto in forma definitiva, l'autore el dovese prima ametare co sé steso che ła storia ła zera terminà e de futuro davanti da vivare a no ghe ne zera più. Amision cuesta senpre dołoroxa par chiuncue, in particołare par on omo che el gaveva creà na vita-caołaoro iripetibiłe.

Ma on altro aspeto, cuesto struturałe, el ga ritardà ła fortuna de l'opara autobiografega: l'Histoire ła zera a l'epoca asołutamente inpublicabiłe. A no xe on caso che ła prima edision del manoscrito conprà da Heinrich Brockhaus de Lipsia inte el 1821 ła xe sta publicà, dal 1826 al 1838, parò inte na version notevolmente rimanegià da Jean Laforgue, el cuałe no el se ga łimità a "purgare" l'opara, tajando pasi ritegnù masa audaci, ma el xe intervegnù a tapeto modificando anca l'ideołogia de l'autore, faxendone na sorta de giacobin averso a łe ołigarchie dominanti. Ciò a no corispondeva afato a ła verità storega, parché de Casanova a se poe dire che el zera ribełe e trasgresivo, ma połiticamente el zera on fautore de ł'ancien régime, come a xe dimostrà ciaramente dal so epistołario, opare specifiche e ła stesa Histoire. Par l'edision definitiva de łe memorie a se ga dovesto spetare fin a cuando ła caxa Brockhaus ła ga decixo de publicare, insieme a l'editore Plon de Parigi (dal 1960 al 1962), el testo orixinałe in siè vołumi curà da Angelika Hübscher. Ciò el xe sta dovuo a l'inpianto generałe de l'opara, de on cinismo asołutamente inpresentàbiłe che incuò - invese - el se ciama modernità.

Casanova el xe el primo scritor de costume moderno. No el ga paura de rivełar situasion, inclinasion, atività, trame e soratuto confesion che ghe zera a l'epoca, e tałi łe xe restà oncora par secołi, asołutamente iriferibiłi. Naturalmente el primo problema, ma cuesto łimità a pochi ani dopo ła morte de l'autor, el xe sta cueło de aver cità personaji de primisimo piano, co sircostanse tanto precixe del so modo de conportarse. Łe memorie łe xe piene dei atori prinsipałi de ła storia eoropea del Setesento, sia cueła połitega che culturałe. Probabilmente a se farìa prima a dire de chi Casanova no el ga scrito, e chi che no el ga incontrà, tanto vasto el xe sta el panorama de łe so frecuentasion. Ma cuesto, come ca se ga dito, el xe marginałe. Ł'altro problema, cuesto insuperabiłe, a xe sta ła sostansiałe "imorałità" de l'opara caxanoviana.

Ma ciò el deve intendarse come contrarietà a łe abitudini, ai tic, a łe ipocrixie de ła fin del Setesento e, ancor de più, del sucesivo secolo, oncora pì fobico e par serti versi tanto manco verto de cueło che ło gaveva preceduto. Casanova el ga precorso i tenpi: el zera masa avanti par diventare on autor de suceso. E forse el se ne rendeva perfetamente conto. Inte ła letara a Zuan Carlo Grimani, ricordà in precedensa, Casanova, parlando de l'Histoire, el scrive testualmente: ...cuesta Storia, che verrà diffusa fino a sei volumi in ottavo e che sarà forse tradotta in tutte le lingue... E poi, el domanda na risposta …perché io posa porla inte i codicilli che formeranno il settimo volume postumo della Storia della mia vita. Tuto cuesto el se ga verificà puntualmente.

Ła fortuna de l'opara caxanoviana, preso i protagonisti de vertice de ła sena letararia mondiałe, ła xe sta ristreta soło a l'opara autobiografega e ła xe stata vastisima. Scuminsiando da Stendhal, al cuałe a xe sta atribuia ła paternità de ł'Histoire, a Foscolo che el ga meso adiritura in dubio l'existensa storega del Casanova, a Schnitzler, a Hofmannstahl, a Hese. Pareci i xe sta soło letori e cuindi influensà in modo inconsio, altri i ga scrito opare anbientà inte l'epoca de Casanova e de cui łu el zera protagonista.

A xe inposìbiłe i tanti riferimenti, inte ła łeteratura moderna, a sta figura che ła ga finio par diventar archetipica. In Itałia l'intareso el se xe manifestà tra łe fin del l'Otosento e i primi del Novesento. A xe intaresante notare che ła prima edision italiana de ła Historia della mia fuga dai Pionbi ła xe sta curà inte el 1911 da Salvatore di Giacomo, el cuałe el ga studià anca i tanti sojorni napołetani de l'aventuriero e su sto argomento el ga scrito on sajo.[24] A xe seguìi Benedetto Croce[25] e via via tanti altri fin a Piero Chiara.[26]

On caitoło a parte el 'ndarìa dedicà ai "caxanovisti" o sia a tuti cuełi che i se xe ocupaà e i se ocupa, pì o manco profesionalmente, de ła vita e de l'opara del Casanova. Proprio a sta legion de anonimi a se deve infinite identificasion de personagi, revixion e inportantisimi ritrovamenti de documenti. Tanto de l'opara caxanoviana el xe oncora inedito, Inte l'Archivio de Stato de Praga a xe restà sirca 10.000 documenti che i speta de esare studià e publicà, oltre on numaro inprecixà de letare che probabilmente łe xe sepełìe in chisà cuanti archivi de fameja sparsi par l'Eoropa.

Riguardo al mito del sedutor, Casanova, insieme a Don Giovanni, el ne xe sta l'incarnasion. El paragon el xe d'obligo e el xe sta tema de numaroxe opare critiche. Łe do figure łe xe finìe adiritura par fondarse benché antitetiche. A parte el fato che el venesian el zera on personajo reałe e l'altro romanzesco, i du caratari i xe ai antipodi: el primo el amava łe so concuiste, el se prodigava co generoxità par farle contente e el sercava senpre de vegnerghene fora co on serto stiłe, łasandose de drio na sìa de nostalgia. Ł'altro invese el rapresenta el cołesionista puro, pì mortifaro che vitałe, asołutamente indifarente a l'imagine de sé e soratuto ai efeti del so agire, concentrà unicamente sol numaro de łe vitime de ła so sedusion.

Ł'interpretasion del so mito, secondo alcuni, ła sarìa sta fornia proprio dal łibreto del Don Giovanni de Mozart, scrito da Lorenzo da Ponte, dove Leporello, el servo de Don Giovanni, inte 'n'aria notisima el recita: Madamina il catalogo ze cuesto, delle belle che amò il padron mio… e prosegue snociołando łe concuiste sensa numaro, diłigentemente registrae. El fato che a ła redasion del libreto a pare gabia partesipà anca Casanova - come tałuni i sostien baxandose so documenti catà a Dux, sol fato che da Ponte e Casanova i se frecuentava e che l'aventuriero el fuse sicuramente presente ła sira inte ła cuała a Praga a xe 'ndà in sena ła prima de l'opara mozartiana (29 de otobre 1787) - a xe tuto somà marxinałe. cuel ca xe serto a xe che Casanova el se ga misurà col mito de don Giovanni e el ne ga costruìo uno oncora pì grande, sertamente pì poxitivo e soratuto reałe.

  1. Ato de nasita de Giacomo Casanova
    Addì 5 aprile 1725
    Giacomo Girolamo fig.o di D. Gaietano Giuseppe Casanova del c.(uondam) Giac.o Parmegiano comego, et di Giovanna Maria, giogali, nato il 2 corr. battezzato da P. Gio. Batta Tosello sacerd. di chiesa de licentia, P. Comp. il signor Angelo Filosi c.(uondam) Bartolomeo stà a S. Salvador. Lev. Regina Salvi. (En Storia della mia vita, Mondadori 1965, vol. VII pag. 24)
  2. Secondo ła geneałogia tacà ai cuminsi de łe Memorie, ła fameja paterna ła saria stata orixinaria de l'Aragona, de Saragosa par l'exatesa. Da ła sità spagnoła l'avo Don Jakob Casanova el zera scapà inte el 1429 in seguito al rapimento de na munega, Donna Anna Palafox, e el se zera rifugià a Roma dove otegnesto, dopo on ano de prexon, el perdono papałe e ła dispensa dei voti, el se zera maridà co ła so moroxa.
  3. El pare Gaetano Giuseppe Giacomo Casanova (Parma 1697-Venesia 18 de diçenbre 1733) el zera de orixine parmense. El zera 'rivà a Venesia a sedexe ani, inte l'apriłe del 1713, al seguito de on'ansiana atora, Giovanna Calderoni dita "ła Fragołeta" (nata inte el 1662), de cui el se zera invaghio. In seguito el zera 'nda a moroxa da Zanetta Farusi fioła de on savataro, che ła ga maridà el 27 de febraro 1723. Come ator no el ga fato na gran cariera, in cuesto surclasà da so mujere.
  4. A xe sta fato tanto sercare par catare dove che ła zera ła caxa. A xe serto che al momento del matrimonio tra Gaetano e Zanetta Casanova i du no i gaveva on redito tałe da permetarse na spesa de 80 ducati anui. cuindi a xe probabiłe, dopo el matrimonio aveguo el 27 de febraro 1724, che mario e mujere i sia 'nda a vivare a caxa de ła mare de Zanetta, Marzia, che ła zera vedova esendo morto el marìo Girolamo Farusi poche setimane prima del matrimonio de so fioła. E cuesta co ogni probabiłità ła xe sta ła caxa dove Casanova el xe nato el 2 de apriłe 1725 co l’asistensa de ła łevatora Regina Salvi. I Casanova i se ga trasferìi inte ła caxa de Całe de ła Comedia al ritorno da ła fortunada tournée łondinexe cuando i xe rientrà a Venesia col secondogenito Francesco nato a Łondra el primo de zugno 1727. Tałe abitasion ła risulta esare sta de gran rapresentansa, sora tre nivełi, co on sałon al secondo piano che el xe sta doparà in ocaxion de feste. Ł’afito de 80 ducati el zera sirca el dopio de ła mèdia che a vegneva corisposta lì visin par apartamenti evidentemente manco de luso. Par conparare el valore del ducato d'argento venesian a łe altre monede corenti a l'epoca inte i Stati eoropei, a se pò consultare sta toła conparativa. A sto punto a pararìa tuto ciaro, a se trata soło de catar in Całe de ła comedia on'abitasion che ła corisponda a ła descrision: grandesa, sałone al secondo piano e camara al terso, nonché corispondensa co ła proprietà che se sa esare sta co certesa de ła fameja Savorgnan. ŁL’unica che podarìa corispondare a ła descrision ła xe cueła che se cata inte l’atual Całe Małipiero (zà Całe de ła Comedia) al çivego 3082. Ma sora cuesto non tuti i studioxi i concorda, tanto che ła łapide posta in całe Małipiero ła dixe "In una casa di cuesta calle, già Calle della Commedia, naccue il 2 aprile 1725 Giacomo Casanova" senzaa alcun altro pì speçifego ełemento. Alcuni i sostien che a cauxa de łaori interni a no xe pì posìbiłe identificar ła strutura orixinaria. On studioxo de l’argomento (Federico Montecuccoli degli Erri) el ga reçentemente publicà on’anałixi aprofondìa baxà sora łe cuxidite "Condizison" o sia so łe dichiarasion dei rediti imobiliari che vegneva prexentà dai proprietari. A l’epoca, par verificar l’exatesa dei dati dichiarà, a se procedeva a on’ispesion direta caxa par caxa fata in ogni parochia dal paroco. cuesto el proçedeva co on serto ordene domandando a ognun el titoło de poseso. I paroni de caxa i dichiarava el titoło de proprietà e i fituari i doveva o exibir el contrato opure giurare łe condision contratuałi. Poiché a xe sta catà el documento dove ła mare de Zanetta, Marzia, ła giurava par ła fioła, inte el fratenpo trasferia par laoro a Dresda, che el contrato el prevedeva on afito de 80 ducati anui e che l’imobiłe zera de proprietà Savorgnan, a conosemo co certesa i dati contratuałi e ła rexidensa indicà so l’ato o sia Całe de ła Comedia. Purtropo łe modifeghe urbanistiche e catastałi intervegnue no łe consente co certesa l’identificasion, anca parché a l’epoca a no existeva dati catastałi precixi come łi intendemo incuò. Secondo ło studioxo sora cità, l’abitasion ła xe da identificarse co ła caxa al civego 3089 de ła Całe dei orbi che a l’epoca ła podaria esare sta dexignà come Całe de ła Comedia. A corispondaria sia l’aspeto fisego che ła proprietà. Comuncue tute ste ipotexi łe se move entro on spasio de poche sentenara de metri. I Casanova i stava par motivi de laoro tacà al teatro de San Samuełe, de proprietà dei Grimani. Ste picołe całi pur esendo inte na zona parecio frecuentà dai turisti a cauxa del viçino Pałaso Grasi dove a se ałestise mostre de grande riłievo, łe xe presoché dexerte esendo lexermente defiłà rispeto ai flusi de trafego pedonałe che da l’inbarcadero de San Samuełe el va verso Canpo San Stefano. Probabilmente i ga perso tanto de ła so ełegansa e i xe in condision abastanza fatisenti. El teatro intorno a cui a gravedava na vita social no el ghe pì, el xe sta demołìo e sostituio da na scoła. Tuto l’insieme el fa un fià l’efeto de on set da dovi i atori i xe scapà par senpre. Documento: Calle della Commedia 324|casa|Giovanna Casanova comica al presente s'attrova in Dresda, giurò Marzia sua Madre|N.H Zuanne e F.llo Co. Savornian|d.ti 80 (annui) Registro dell'anno 1740 Atti della Parrocchia di S.Samuele.
  5. Bernardo Bernardis (1699-1758), vicario generałe in Połonia, nominà vescovo de Martirano el 16 de majo 1743, consacrà el 22 de diçenbre 1743.
  6. Ł’identificasion de "Henriette" insieme a cueła de "Suor M.M." el xe sta uno dei argomenti pì debatù dai caxanovisti. El motivo de tante riserche el xe coneso co ła sentrałità sentimentale de sti du personaji inte ła vita de Casanova. El nome de Henriette el ricore de continuo inte łe Memorie e ła so identità ła xe sta ben mascarà da l’autore. Tra łe identificasion ca se gao suseguie cuełe pì autorévułi łe xe da ascrivare a: 1)John Rives Childs (1960) che el ga sostegnù che ła zera Jeanne-Marie d’Albert de Saint Hyppolite nata el 22 de marso 1718, maridà a Jean-Baptiste Laurent Boyer de Fonscolombe, neoda de Joseph de Margalet paròn del casteło de Luynes che el se cata inte ła zona descrita da Casanova come cueła de rexidensa de Henriette. 2) Helmut Watzlawick (1989) che el ga sostegnù che se tratava de Marie d’Albertas nata a Marsija el 10 de marso 1722. 3) Louis Jean André (1996) che el gavarìa identificà Henriette in Adelaide de Gueidan (1725-1786). St’ultima regostrusion ła xe sostegnù da un aparato critego inpresionante che traverso na racolta minuzioxa de ełementi: letare, ati, iconografia, topografia de ła zona, ła conduxe a na notevołe verosimijansa de l’identificasion. A manca oncora parò ła prova inopugnabiłe, na letera o on cualsiasi manoscrito del Casanova steso che el consenta l’identificasion serta
  7. Sajo de Barbara Evers-Rothgangel so ła vera identità de Suor M.M. Archivià il 10 de lujo 2005 in Internet Archive.
  8. Ł'inputasion e ła sentensa:
    21 agosto 1755 Venute a cognizione del Tribunale le tante riflesìbiłi colpe di Giacomo Casanova principalmente in dispreso publego della Santa Religione, s. EE. lo fecero arrestare e pasar sotto li pionbi. Andrea Diedo Incuisitor.
    Antonio Condulmer Incuisitor.
    Antonio Da Mula Incuisitor. L'oltrascritto Casanova condannato anni cincue sotto li pionbi. Andrea Diedo Incuisitor.
    Antonio Condulmer Incuisitor.
    Antonio Da Mula Incuisitor.
    (Venesia - Archivio de Stato - Incuisitori de Stato - Anotasion - B. 534, p. 245)
  9. Riferte de Giovanni Battista Manusi, confidente dei Incuisidori de Stato
    Incaricata la mia obbedienza dal Venerato Comando di riferire chi sia Giacomo Casanova, generalmente rilevo ch’è figlio di un comego e di una commediante; viene descritto il detto Casanova di un carattere cabalon, che si fa profittare della credulità delle persone come fece col N.H. Ser Zanne Bragadin, par vivere alle spalle di cuesto o di cuello
    Giovanni Battista Manuzzi, 22 de marso 1755.
    …Mi sovvenne allora che lo steso Casanova parlato mi avea ne’ dì pasati della Setta de’ Muratori, raccontandomi i onori e vantaggi che si hanno ad esere inte el numero de’ confratelli, che vi aveva dell’inclinazione il N.H. Ser Marco Donado par esere arrolato a detta Setta
    Giovanni Battista Manuzzi, 12 luglio 1755.
  10. Marino Balbi (1719-1783), patoreo venesian e mùnzołoo somasco.
  11. A se tratava de on serto Andreoli, custode del palaso, che el Casanova el ga visto vegnere visin, da na fesura del porton, "in paruca nera e co on maso de ciavi in man".
  12. Sentensa de condana a cargo de Lorenzo Basadonna, carzeriere del Casanova
    Lorenzo Basadonna era custode delle Prigioni de Pionbi, che esisteva inte i camerotti par difetti del suo ministero, da cuali ne provenne la fuga al primo novenbre decorso da Pionbi stesi del P. Balbi somasco, e di Giacomo Casanova, che vi erano condannati, par tenui motivi di contrasto co Giuseppe Ottaviani pur condannato ne’ camerotti, ne commise la interfezione. Presi dal Tribunale gl’esami par rilevare l’origine, e i modi del non ordinario avvenimento, risultò infatti par la confesion stesa del reo il caso par proditorio in ogni sua circostanza. Tutto che parò meritase il supplizio maggiore, la clemenza del Tribunale co pieni riflesi di carità e di clemenza ze devenuta alla sentenza cui contro estesa''.
    Alvise Barbarigo Inc.r
    Lorenzo Grimani Inc.r
    Bortolo Diedo Inc.r
    1757 – 10 zugno. Lorenzo Basadonna sia condannato ne’ Posi par anni dieci. Alvise Barbarigo Inc.r
    Lorenzo Grimani Inc.r
    Bortolo Diedo Inc.r
    Venesia, Archivio de Stato, Incuisidori di Stato, Annotazioni, R. 535 c.83.
  13. Jeanne Camus de Pontcarré marchexa d'Urfé 1705-1775, ła ga sposà inte el 1724 Louis-Christophe de Lascaris d'Urfé de Larochefoucauld marchexe de Langeac dal cuałe ła ga avù tre fiołi. Ła xe restà vedova inte el 1734.
  14. Del viajo in Olanda descrito da Casanova, incaricà de na mision diplomatega, a ghe xe on riscontro onesto: el pasaporto a łu riłasà el 13 de otobre 1758 da Matthys Lestevenon van Berkenroode anbasador d'Olanda a Parigi dal 1750 al 1762.
  15. Marie Anne Geneviéve Augspurger dita Ła Charpillon (sirca 1746-1778) nota cortexana łondinese.
  16. Franciszek Ksawery Branicki conte de Korczak (17301819), par łe notisie biografiche su Branicki se veda ła voxe rełativa su en.wiki. Sol contesto storego inte el cuało a se moveva Branicki, che el zera on rapresentante de ła nobiltà fiłorusa, el cui serviłismo inte i confronti del viçin a ga rapresentà on vero e proprio tradimento, a se pol consultare ła voxe dedicà a Tadeusz Kościuszko in particołare el paragrafo "Ritorno in Polonia".
  17. Anna Binetti (cognome de nasita Ramon) çełebre bałerina, nota in tuta Eoropa. Ła ga sposà inte el 1751 el bałerin Georges Binet. Dopo el ritiro da łe sene (sirca 1780) ła se ga dedicà a l'insegnamento de ła dansa a Venesia.
  18. A si trata de Lorenzo Morosini, Alvise Emo, Pietro Pisani, Nicolò Erizzo, Andrea Tron, Sebastiano Venier.
  19. De łe letare de Casanova a ła Buschini a no xe restà gnente ma poiché de frecuente ła Buschini, inte el testo, ła ripeteva łe notisie a xe faxiłe ricavare, almanco in parte, el testo de łe łetare ricevù. A Dux a xe sta reperie da Aldo Ravà 38 letare de Francesca Buschini che łe coerze el periodo dal lujo del 1779 a l’otobre del 1787. De cueste, 33 łe xe sta riportà inte el vołume "Letare de done a Giacomo Casanova" a cura de Aldo Ravà (Miłan, Treves 1912). Ł'edision critica pì recente de łe łetare de Francesca (Lettres de Francesca Buschini ga G. Casanova, 1996) ła xe sta edita a cura de Marco Leeflang, Utrecht, Marie-Françose Luna, Grenoble, Antonio Trampus, Trieste.
    Ła corispondensa ła consente de ricostruir i anni sucesivi al secondo bando de Giacomo Casanova. Atraverso ese a se vive el drama uman de ła Buschini ła cuałe, col pasare dei ani, ła zera senpre pì poareta, da dołuri famiłiari causà dal fradeo, che praticamente el viveva a łe so spałe e da ła mare, che col tenpo el diventava senpre pì intołerante. cuando Casanova el ga dovesto sospendare i so ajuti in schei, esendo ormai inte l’inposibiłità materiałe de inviarne, ła Buschini ła se ga catà leteralmente in mezo a ła strada dovendo łasare l’apartamento de Barbaria de łe Tołe, non avendo pì ła posibiłità de pagare l’afito. Nisuna notisia ulteriore a ne xe 'rivà ma ła so testimoniansa de łenta emarginasion ła xe tanto tocante.
  20. El nome de ła całe el deriva da ła presenza, in tenpi antichi, de fałegnamerie che łe riduxeva in tołe i tronchi de albore. Ła całe ła se cata inte łe imediate vicinanse del Canpo s. Giovanni e Paolo.
    Ł'ultima abitasion venesiana de Giacomo Casanova, ła se cata in Barbarìa de łe Tołe, al civico 6673 del sestiere de Casteło. Ł'identificasion serta ła xe sta ricavà da na łetara a Casanova de Francesca Buschini, catà a Dux, datà 13 de diçenbre 1783. Ł'apartamento ocupà da Casanova e da ła Buschini (de proprietà de ła nobiłe fameja Pesaro de S. Stae), afità a 96 łire vènete a trimestre.
  21. Foscarini el xe morto el l 23 de apriłe del 1785.
  22. Nicolas Amelot de La Housaye (Orliens 1634 - Paris 1706)
  23. El brano el xe sta intitołà da l'autore "Ritratto di Aventuros". De Ligne el xe riusìo a tirar fora co straordinaria esatesa e rendare co estrema obietività i ełementi del caratare del Casanova.
  24. Salvatore di Giacomo "Casanova a Napoli" in Nuova antologia 1922.
  25. Benedetto Croce "Aneddoti di varia letteratura", Napułi 1942. "Di un cantastorie del Settecento e di un luogo delle Memorie di Giacomo Casanova" opara el cui autografo de siè paxene el xe 'ndà a l'asta a Miłano el 21.5.92.
  26. Piero Chiara el ga curà par Mondadori (1965) ła prima edision itałiana baxà sol manoscrito orixinałe de łe Memorie, el ga scrito on sagio "Il vero Casanova", Mursia (1977) e tanti articołi so l'argomento.


Bibliografia

[canbia | canbia el còdaxe]

Ełenco de opare ordinae alfabeticamente par autore.

Filmografia

[canbia | canbia el còdaxe]

Łigamenti foresti

[canbia | canbia el còdaxe]


Controło de autoritàVIAF (EN61543231 · ISNI (EN0000 0001 2026 9005 · El vałore CFIV016950 de SBN no el xe mija bon. · LCCN (ENn80095815 · GND (DE118519417 · BNF (FRcb11895403w (data) · BNE (ESXX897235 (data) · ULAN (EN500340287 · NLA (EN35162546 · BAV ADV10145327 · CERL cnp00394427 · NDL (ENJA00435464 · WorldCat Identities (ENn80-095815
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Giacomo_Casanova&oldid=1179046"