Salta al contegnùo

Bizkaia

Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.

Bizkaia
Vizcaya

Bandiera de Bizkaia Scudo de Bizkaia
Teritorio  Paexi Baschi
Capitałe Bilbao (Bilbo in basco)
Stato Spagna
Comunità autonoma Paexi Baschi
Superfiçie 2 217 km²
Abitanti 1 139 863 ab. 2006
Densità 512,49 ab/km²
Muxeo Guggenheim de Bilbao.

Bizkaia (en castiglian Vizcaya) l'è el termine basco che stà a indicar una de łe sete provinçe del teritorio storico dei Paexi Baschi, oltre che na provincia spagnoła. A nord ła confina col golfo de Bizkaia, a sud co Burgos e l'Araba, a ovest co ła Cantabria e Burgos e a est co ła Gipuzkoa. Ła ga n'estension de 2 217 km² e na popołasion de 1 139 863 abitanti, che ła ghe ne fa el teritorio più popołà dei Paexi Baschi. Ła so capital l'è Bilbao (in basco Bilbo). L'è stà una de łe provinçe più floride de ła Spagna grasie a ła forte industriałixasion de ła fin del XIX secoło e ła prima metà del XX. Atualmente l'atività industriałe el ga ceduo el paso a n'inportante atività in tel setor dei servisi, seguia a ła soferta deindustriałixasion dei ani Setanta.

Etimołogia del topònemo

[canbia | canbia el còdaxe]

El termine Bizkaia el ga n'etimołogia discusa. Secondo l'interpretasion prinçipałe, el significarea çima, e l'sarea un sinonimo de ła paroła basca bizkar (cołineta, cresta). In tel 1141, in riferimento a ła çima del monte Igeldo de Donostia-San Sebastián, apar iscrito el seguente toponimo: Iheldo Bizchaya (çima de Igeldo); anca in Navara ghè na comarca denominà La Vizcaya che pol significar «ła çima». S'à proposto anca altre etimołogie, come bits-kaia (porto de sciuma), manco probabiłi.

Araldica

[canbia | canbia el còdaxe]
Scudo de Garai.

El scudo tradisional de ła Signoria de Bizkaia el mostra i łupi de ła famea Haro e na quercia, che a olte ła vien identificà co l'Albaro de Gernika, al qual se g'à xontà na croxe. El scudo ofisiałe atuałe, cosita come definio da ła norma foral del 1986, el se baxa su queło storico, ma no'l prexenta più i do łupi e gnanca el łeon che ghèra prima. El vałor storico-artistico de çerti edifici co insima el scudo storico i parmete ła coexistensa dei do scudi, tradisional e ofisial.

Geografia

[canbia | canbia el còdaxe]
San Juan de Gaztelugatxe, su ła costa bixcaina.

Ubicasion

Situà inte ła parte setentrionałe de ła penìzoła iberica, ła confina a ovest co ła comunità autonoma de Cantabria, a sud-ovest co ła provinçia de Burgos, a sud co el teritorio storico de Araba, a est co ła Gipuzkoa e a nord co el golfo de Bizkaia (mar Cantabrico). Urduña (Orduña) l'è un'enclave bixcaina in Araba.

Estension

2 217 km². Perimetro terestre: 167 km, maritimo: 80 km.

Vie de aceso:

Clima

[canbia | canbia el còdaxe]

El clima l'è oçeanico, co tanta nuvołoxità durante tuto l'ano. Łe precipitasion i'è abondanti e frequenti, soratuto in autuno e inverno, co una mèdia anuałe de 1200 mm. Łe tenperature i'è moderè sia in istà che in inverno (14-15 °C de mèdia anuałe). I'è un poco più estreme a l'interno, caraterixà da un clima più tipicamente continentałe, ndoe in inverno ła neve l'è più comune e pioe più speso.

Quando ghè venti da sud se verifica de frecuente l'efeto Foehn, soratuto a Bilbao.

Tenperature dal 1971 al 2000 a Bilbao
Climograma de Bilbao Jen Feb Mar Apr Ma Ju Lu Ago Set Oto Nov Diç Total
Masima 13 14 16 17 19 22 25 24 21 21 17 14 18.6
Minima 6 6 7 8 11 14 16 16 14 12 9 7 10.5
Media 9 11 11 12 16 18 21 21 19 16 13 11 14.5
Pricipitasion (mm) 126 97 94 124 90 64 62 82 74 121 141 116 1191

Carateristiche

[canbia | canbia el còdaxe]
Untxillaitz, inte ła cadena montagnoza de Urkiola.
Vista panoramica de łe Scogliere de Bizkaia.

Łe prinçipałi carateristiche de ła rejon i'è:

Monti

Ła Bizkaia l'è montagnoza e anca su ła costa ła ga monti che riva a n'altesa rełativamente alta. Tuti i monti i'è parte de ła cordiliera basca. Ła majoransa i'è de piera calcarea e ła se ga creà inte l'era Jurasico-Cretacea. I altri i'è nati inte l'Eocene.

El punto più alto de ła Bizkaia l'è el monte Gorbeia, al confin co l'Araba.

Fiumi

I fiumi de ła Bizkaia i'è curti ma mai sechi. I prinçipałi i'è el Nerbioi, l' Ibaizabal e el Kadagua. El primo el score in diresion sud-nord da Urduña, l' Ibaizabal est-ovest da Urkiola e l'Kadagua ovest-est da Ordunte. I fiumi oçidentałi i'è: Artibai, Lea, Oka e Butron.

Raramente ghè de łe inondasioni, anca se famoxa l'è queła del 1983, che el ga colpio in particołar modo Bilbao.

Costa

Łe prinçipałi carateristiche i'è l'estuario de Bilbao ndoe i fiumi prinçipałi i sfocia in tel mar e l'estuario de Gernika(Urdaibai). Ła costa l'è generalmente alta, co insenature e picołe baie.

Ixołe

  • Billano (Gorliz)
  • Aketxe (Bermeo)
  • Gaztelugatxe (Bermeo)
  • Txatxarramendi (Sukarrieta)
  • Izaro (Bermeo)
  • Garraitz (Lekeitio)

Spiaie

In Bizkaia ghè pien de łonghe spiaie. Łe più note i'è Laida e Laga de Urdaibai, Barinatxe e Atxabiribil-Arrietara de Sopela, ła spiaia de Plentzia, Ogeia de Ispaster Ogeia e Karraspio de Mendexa.

Subrejoni de ła Bizkaia

[canbia | canbia el còdaxe]
(VEC)


«"Gernika l'è el paexe più fełice del mondo.
I so afari i'è regołe da n'asenblea de contadini
che se riunise soto na quercia
e i tol senpre łe decixioni più juste."

»
— Jean-Jaques Rousseau


Teritori storici

[canbia | canbia el còdaxe]

     Teritori originari

     Xontè inte el XVII secoło

     Xontè dopo

     Urduña

     Ponti: sità xontè prima del XIII secoło

     Sità xontè dopo el XIII secoło


Teritori originari:

Incorporè in seguito:

Subrejoni moderne

[canbia | canbia el còdaxe]
Subrejoni de ła Bizkaia.

     Bilbo Handia

     Mungialdea

     Busturialdea

     Durangaldea

     Lea-Artibai

     Arratia e Nerbioi ibarra

     Enkarterriak


Storia

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła Bizkaia l'è stà abità fin dal Pałeołitico Medio, come testimonià da i resti archeołogici e da łe iscrision rupestri catè in diverse caverne. Ła prexensa dei Romani ła ga 'vù un scarso inpato su ła rejon e ła łéngua basca e łe so tradision i'è sopravisue fin al dì d'ancó.

In tel Medioevo ła Bizkaia l'è a łe dipendense del regno de Panplona (XI secoło) e infin come parte de ła Corona de Castiglia.

Inte l'età moderna, ła provincia la divien una de łe majori aree industriałi e comerciałi. El so fondamentałe porto de Bilbao el diventa presto ła principałe porta verso l'Europa par ła Castiglia. Più tardi, in tei secołi XIX e XX, l'abondansa de fero de ecełente cuałità e ła mancansa de caste feudałi łe favorise na rapida industriałixasion.

Pałeołitico

[canbia | canbia el còdaxe]

Pałeołitico mèdio

[canbia | canbia el còdaxe]

Łe prime prove de stansiamenti umani (Neanderthal) in Bizkaia łe riguarda sto periodo de ła preistoria. È stà catà manufati musteriani in tri siti bixcaini: Benta Laperra (Karrantza), Kurtzia (Getxo) e Murua (Durangoaldea).

Pałeołitico superior

[canbia | canbia el còdaxe]
  • Inte ła cava de Santimamiñe (Busturialdea) se pol catar ła cultura Chatelperroniexe (normalmente asocià ai Neanderthal).

I più inportanti insediamenti dei umani moderni (H. sapiens) i pol esar considerè i seguenti:

  • Cultura Aurignasiense: Benta Laperra, Kurztia, e Lumentxa (Lekeitio)
  • Cultura Gravetiense: Santimamiñe, Bolinkoba (Durangoaldea) e Atxurra (Markina)
  • Cultura Solutrense: Santimamiñe e Bolinkoba
  • Cultura Magdaleniense: Santimamiñe e Lumentxa

Anca l'arte pałeołitica l'è prexente. Ła caverna Benta Laperra ła mostra łe più antiche piture, forse del periodo aurignasiense o solutrense. I animałi piturè i'è bixonti e orsi, insieme co segni astrati. Łe piture de Arenaza (Sodupe) e Santimamiñe i'è de periodi posteriori. Łe prime łe ga cervi femene come motivo dominante, łe seconde łe mostra bixonti, cavai, cavre e cervi.

Epipałeołitico

[canbia | canbia el còdaxe]

Sto periodo l'è dominà in Bizkaia da ła cultura Axiłiense. I atresi i diventa più picenini e rifinii e, in xonta a ła cacia, diventa più inportante ła pesca e se cata deso ciara próva anca de fruti selvadeghi. Santimamiñe l'è uno dei più inportanti siti anca in riferimento a sto periodo. St' altri i'è Arenaza, Atxeta (mia distante da Santimamiñe), Lumentxa e ła visina Urtiaga e Santa Catalina, insieme co Bolinkoba e ła visina Silibranka.

Neołitico

[canbia | canbia el còdaxe]

Nonostante łe prime próve de contato neołitico inte i Paexi Baschi łe posa esar datè al quarto miłenio a.C., l'è soło a partir dal terzo miłenio che st'area l'aceta, gradualmente e sensa canbi radicałi, i progresi rełativi a l'agricolutra e ła pastorisia. Ła Bizkaia l'è mia interesà particolarmente da sto canbio e i progresi adotè i par łimitè inisialmente soło s łe pegore, cavre e rare ceramiche. Difati par sto periodo pol esar mensioè soło tri siti: Arenaza, Santimamiñe e Kobeaga (Ea).

Insieme a łe tecnołogie neołitiche, riva anca el megałitixmo. El sarà ła forma più comune de sepoltura (senplici dolmen) fin al 1500 a.C.

Calcołitico e Età del Bronxo

[canbia | canbia el còdaxe]

Mentre i insediamenti al verto i scominsia a diventar comuni man man che ła popołasion ła crese, durante el Calcołitico e l'Età del Bronxo in Bizkaia continua a esar uxe łe caverne e i ripari naturałi. Ła cacia ła diventa gradualmente na manco inportante fonte de carne, rinpiasà da łe pegore, łe cavre e qualche bovin. I atresi de metal i diventa più comuni ma continua a vegner uxà anca quei de piera.

L'ojetistica in ceramica (mia decorà) ła gode de continuità fin a quando ła cultura del vaxo canpaniforme ła fa ła so aparision.

I siti de sto periodo i cuerxe deso tuto el teritorio de ła Bizkaia: tanti i'è insediamenti open-air, ma łe più inportanti caverne i'è oncora in uxo.

Età del Fero

[canbia | canbia el còdaxe]

È stà identificà gran pochi siti rełativi a sto periodo. Łe caverne łe vien abandonè par ła majorparte, ma łe principałi de ła preistoria (Arenaza, Santimamiñe, Lumentxa) i'è oncora abitè.

Periodo Roman

[canbia | canbia el còdaxe]

I geografi romani i n'à parmeso de vegner a saver che el teritorio de l'atuałe Bizkaia l'era abità da do tribù: Caristi e Autrigoni. I Caristi i abitava el sentro de ła Bizkaia, a est de Bilbao, estendendose anca in tel nord de l'Araba e in serte aree de ła Gipuzkoa, fin al fiume Deba. I Autrigoni i vivea inte ła parte più oçidentałe de ła Bizkaia e de l'Araba, estendendose fin a łe province de Cantabria, Burgos e La Rioja. Baxandose su ła toponimia e łe prove storiche e archeołogiche, se pensa che ste tribù łe parlase basco [1] Archivià il 6 de zenaro 2007 in Internet Archive. . Difati i confini entro i cuałi ze parlà el bizkaiera, el diałeto basco de ła Bizkaia, i par coincidar exatamente co quei del teritorio dei Caristi, ecesion fata par quełe aree che 'à perso l'uxo de sto antico idioma.

No ghè indicasion de rexistensa a l'ocupasion romana in tuta l'area basca (eceto l'Aquitania) fin al tardo periodo de feudałixasion. Łe fonti romane łe mensiona diverse çitadine in st'area, Flaviobriga e Portus Amanus, anca se no ze mia stà catà l'exata ubicasion. El sito de Forua, visin a Gernika, el ga fornio prove archeołogiche de ła prexensa romana [2] Archivià il 12 de marso 2007 in Internet Archive. .

In tel tardo periodo roman, in tei Paexi Baschi, pararea esarghe stà rivolte contro ła dominasion romana e el proceso de feudałixasion.

Medioevo

[canbia | canbia el còdaxe]
Ła Bizkaia a l'interno del Regno de Navara in tel 1030.

Par quanto riguarda ła prima parte del Medioevo, ła storia de ła Bizkaia ła pol mia esar separà da queła del resto dei Paexi Baschi. I Vixigoti e i Franchi i tenta continuamente de stabiłire el so dominio, ma de fato el teritorio el resta indipendente.

In tel 905, łe cronache leonexi łe mensiona par ła prima olta l'estension del regno de Panplona a łe province basche osidentałi (quindi anca ła Bizkaia), nonché a La Rioja e al sentro de l'Aragona.

In tei confliti tra el regno de Castiglia e de Panplona/Navara dei secołi XI e XII, i Castigliani i era suportè da tanti propietari terieri de La Rioja, che i sercava de consołidar łe so propietà soto ła łeje feudałe castigliana. Sti signori pro-Castiglia i era guidè da ła caxata dei Haro, al cuałi vien acordà el goerno de ła neocreà Bizkaia, inisialmente conposta da łe vałi de Uribe, Busturia, Markina, Zornotza e Arratia, più xvariè çitadine e ła sità de Urduña. No l'è mia ciaro quado sia acaduo exatamente ma se sostien che Iñigo López el sia stà el primo a otegner el titoło de Signor de Bizkaia in tel 1043.

Tutavia, poiché i teritori osidentałi i vien presto reincorporè a ła Navara, ła vera costitusion de ła Bizkaia in quanto Signoria no ła vien consołidà se non co l'invaxion de ła Castiglia in tel 1199-1200.

El titoło el vien eredità da i disendenti de Iñigo López finché, par eredità, in tel 1370 el finise in man a l'ancora butin Juan de Castiglia, diventando quindi uno dei titołi del re de Castiglia. Da łora, ła Bizkaia ła resta cołegà a ła corona, prima a queła de Castiglia e in seguito, a partir da Carlo I, a queła de Spagna, senpre co ła condision che el Signor el giurase de difendar e de mantegner el fuero (leje bixcaina, derivà dal dirito navarexe), che l'aseriva come i posesori de ła sovranità de ła Signoria i fuse i stesi bixcaini e che quindi, almanco in teoria, i podese refudajar el Singor.

I Signori, e più tardi i re, i se recava quindi a jurar sui Statuti a l'Albaro de Gernika, ndoe l'asenblea de ła Signoria ła se riunea.

Età Moderna

[canbia | canbia el còdaxe]
El general carlista Tomás de Zumalacárregui. Zumalacárregui, basco, in tel 1833 el salva ła cauxa carlista.

Inte l'Età Moderna crese l'inportansa del comercio, specialmente par el porto de Bilbao al cuałe i re i acorda priviłegi in tel comercio co i porti de l'inpero Spagnoło in tel 1511. Bilbao l'era xa ałora el prinsipałe porto castiglian, da ndoe i inbarcava ła łana par łe Fiandre e altri beni i era inportè.

In tel 1628, el teritorio de Durango el vien incorporà a ła Bizkaia. In tel steso secoło anca i comuni de łe Enkarterriak (Encartaciones) i vien incorporè in difarenti date, otegnendo un speciałe statuto a mexavia tra el dirito castiglian e navarexe. Łe sità costiere łe posedea na propia considerévołe flota, par ło più dedicà a ła pesca e al comercio. Insieme co st'altre çitadine de Gipuzkoa e Lapurdi, i'è stè anpliamente responsabiłi de ła parsiałe estinsion de łe bałene in tel golfo de Bizkaia e del primo instàbiłe insediamento de Europei in Teranova. I era anca bravi inte el stipułar tratati a parte co łe altre potense, in particołare l'Inghiltera.

Dopo łe goere napołeoniche, ła Bizkaia, insieme co łe altre provinçe basche, l'è minacià dal vedarse cancełà łe so norme de autoregołamentasion da łe Cortes spagnołe diventè łiberałi. Sta qua l'è cauxa de łe sucesive goere carliste, in ocaxion de łe cuałi el goerno bixcain, insieme co łe altre provinçe basche, el suporta ła fasion reasinaria.

Tutavia tante çità, tra cui Bilbao, łe se ałinea co el goerno łiberal de Madrid. Łe goere łe porta cosita a sucesivi tai a l'anpia autonomia de ła Bizkaia e de st'altre provinçe.

A metà Otosento, vien catà anplie disponibiłità de fero de prima cuałità. Sta roba ła porta raquanti investimenti foresti prinsipalmente da l'Inghiltera e ła Francia, faxendo de ła Bizkaia una de łe provinçe de Spagna più riche e industriałixe. Insiema a l'industriałixasion apare inportanti famee borghexi come Ybarra, Chávarri e Lezama-Leguizamón. In sto periodo vien creà i grandi grupi industriałi (Iberdrola, Altos Hornos de Vizcaya) e finansiari (Banco Bilbao Vizcaya Argentaria- BBVA).

Vinteximo secoło

[canbia | canbia el còdaxe]

Durante ła seconda repùblega spagnoła el Partio Nasionałista Basco (PNV) el goerna ła provincia. Quando sciopa ła goera civiłe spagnoła, ła Bizkaia ła suporta ła fasion contraria a l'exercito de Francisco Franco, de ideołogia fasista.

Poco dopo, ła Republica ła riconose un statuto de autonomia par i Paexi Baschi ma, a cauxa del controło fasista su larga parte del teritorio, ła prima Comunità Autonoma Basca, che gavarà breve durata, ła ga poter soło su ła Bizkaia e qualche paexeto confinante.

Poiché l'exercito fasista l'era drio avansar verso ovest da ła Navara, vien pianificà e erete difexe intorno a Bilbao, ciamà Cintura de Fero. L'ingegner incaricà, José Goicoechea, el pasa parò ai fasisti, cositaché łe difexe mia terminè łe rixulta de poco vałor. In tel 1937, i aerei tedeschi soto el controło de Franco i distruje ła çitadina storica de Gernika, mia prima de aver bonbardà Durango poche stimane prima. Alcuni mexi piasè tardi Bilbao ła casca inte ła mane dei fasisti. L'exercito basco (Eusko Gudarostea) el se ritira a Santoña, oltre i confini de ła Bizkaia. Łà i negosia ła rexa co łe forze itałiane (Acordo de Santoña), dopodeché i vien consegnè a Franco. Sta rexa ła vien vista negativamente dal resto de łe forse republicane, che łe se sente tradie da i baschi.

Soto ła ditatura de Franco, ła Bizkaia e ła Gipuzkoa łe vien dichiarè "provinçe traditore" e cavè xo de ogni tipo de autoregołamentasion.

Soło dopo ła morte de Franco in tel 1975 vien restaurà ła democrasia in Spagna. Ła costitusion del 1978 ła aceta łe particołari łeji basche (fueros). Inte el 1979 vien aprovà el Statuto de Gernika e ła Bizkaia, l'Araba e ła Gipuzkoa łe vien a formar ła Comunità Autonoma dei Paexi Baschi, co un so parlamento.

El Partio Nasional Basco l'è stà el vinçitor de tute łe ełesion tegnue in tel periodo democratico. Recentemente ła łeje forałe l'è stà estexa a i paexi e a ła sità de Urduina, che l'avea senpre uxà ła łeje civiłe spagnoła.

Popołasion

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Łista dei comuni de Bizkaia.

Secondo el censimento del 2006, ła popołasion de Bizkaia l'è rivà a contar 1.139.863 abitanti e ła so densità l'è de 514,1 ab./km², sorpasà soło da Madrid e Barcełona. Quinta provincia spagnoła par popołasion in tel 1981, nonostante ła crixi demografica che ła sofre da ła Tranxision spagnoła (1975-1978), l'è oncora ła nona provincia par numaro de abitanti. A cauxa del saldo migratorio negativo verso łe altre rejoni spagnołe prexentà dai primi ani '80, in tel 2005 ła gavea soło un 3,5% de foresti, sinque punti e mexo manco de ła mèdia nasional.

Evołusion demografica de ła Bizkaia e
parsentuałe riferia al totałe nasionałe[1]
1857 1900 1910 1920 1930 1940 1950
Popołasion 160.579 311.361 349.923 409.550 485.205 511.135 569.188
Parsentuałe 1,04% 1,67% 1,75% 1,91% 2,05% 1,96% 2,02%
1960 1970 1981 1991 1996 2001 2006
Popołasion 754.383 1.043.310 1.181.401 1.156.245 1.140.026 1.132.616 1.139.863
Parsentuałe 2,47% 3,07% 3,13% 2,93% 2,87% 2,75% 2,55%

Se consideremo l'evołusion dei abitanti secondo el seso, otegnemo i seguenti dati:

Sudivixion in baxe al seso
1981 1986 1991 1996 2001
Omeni 587.521 580.013 565.546 555.101 545.395
Done 601.757 599.137 589.560 584.925 577.242
Fonte: Eustat

Migrasion

[canbia | canbia el còdaxe]

Par quanto riguarda ła migrasion se ga evidensià do tendense inte i ultimi ani. Al prinsipio, a seguito de ła crixi de l'industria dei ani Otanta, tanti łaoradori rivè inte i deceni precedenti i torna a i paexi de origine, decretando un saldo negativo. A partir dal 2000 sta tendensa ła se ga parò invertio e el saldo l'è poxitivo. No ghè grose diferense da sto punto de vista tra omeni e done.

Movimenti migratori
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Totałe -2.700 -3.809 -3.342 -4.131 -3.988 -3.128 -2.327 -2.257 -1.705 828 3.184 3.425 4.020 5.280
Da fora i Paexi Baschi -2.352 -3.207 -2.733 -3.750 -3.637 -3.136 -1.949 -2.184 -1.624 804 3.276 3.162 3.617 5.168
Da fora el stato spagnoło 447 231 230 275 399 67 612 1.061 1.533 3.993 5.933 6.012 6.947 8.108
De sti qua Da l'Europa 145 45 80 76 108 -3 149 249 305 485 652 969 1483 2046
Da l'Africa 28 91 47 61 66 4 163 193 287 664 910 968 1.259 1.281
Da el Sud America 1 52 32 50 87 27 99 359 632 2.356 3.844 3.569 3.567 4.049
Da el Nord America 4 4 15 14 16 4 31 51 47 100 85 97 107 83
Dal Centro America e i Caraibi 0 31 30 35 61 16 86 90 130 187 164 163 199 169
Da l'Axia 3 7 27 39 60 19 84 116 127 195 268 245 328 471
Da l'Oceania 0 1 -1 0 0 0 -1 4 5 7 10 1 3 9
Fonte: Eustat

Comuni più popołè

[canbia | canbia el còdaxe]

De i abitanti de ła Bizkaia, sirca el 35% el vive inte ła capital Bilbao e l' 88% inte ła so area metropułitana. Ła provincia l'è divixa in 112 comuni.

Gernika, el paexe considerà centro spirituałe dei Paexi Baschi, l'è situà in Bizkaia.

El paexe più picenin l'è Arakaldo, co 95 abitanti.

Sti qua i'è i comuni de dimension piasè grande:

Istitusion e organi forałi

[canbia | canbia el còdaxe]

Łe istitusion e i organi forałi de ła Bizkaia, in quanto teritorio storico dei Paexi Baschi, i'è łe Junte Jenerałi de Bizkaia e ła Diputación Foral de Bizkaia.

Bizkaiko Batzar Nagusiak (Juntas Generales de Vizcaya)

[canbia | canbia el còdaxe]
Albaro de Gernika e Casa de Juntas

Łe Junte Jenerałi de Bizkaia i'è l'asenblea unicamerałe che exercita ła potestà normativa sul teritorio storico de Bizkaia. I so membri, ciamè in spagnoło apoderados, i'è ełeti mediante sufragio popołar direto. Łe ełesion łe se verifica ogni cuatro ani, coincidendo co łe ełesion muniçipałi.

Łe Junte Jenerałi łe se riunise inte ła Casa de Juntas de Gernika.

Ła conpoxision de łe Junte a seguito de łe ełesion del 2007 l'è:

Deputato general e goerno Partio Voti % Segi +/-
  • Deputado general: Jose Luis Bilbao Eguren
  • Goerno: PNV
 EAJ-PNV 209.170 40,79% 23 +1
PSE-EE 129.525 25,26% 14 +3
PP 85.437 16,66% 8 -2
EB Berdeak-Aralar 41.147 8,02% 4 +1
Eusko Alkartasuna 27.083 5,28% 1 -4
EAE-ANV 15.015 2,93% 1 +1

Al dì d'ancó el Partio Nasionałista Basco (PNV-EAJ) l'è el partio egemonico. El vinse in quaxi tuti i comuni e el ga ła majoransa anca al parlamento basco.

Bizkaiko Foru Aldundia (Diputación Foral de Bizkaia)

[canbia | canbia el còdaxe]
Pałaso de ła Diputación, Bilbao

Ła Diputación Foral de Bizkaia l'è forma da un Diputado General, Jose Luis Bilbao (PNV), ełeto da łe Junte Jenerałi, e da i altri deputati (mia par forsa membri de łe Junte Jenerałi), che i'è dexignè dal Diputado General fin a un masimo de diexe.

Ła Diputación Foral ła exercita el potere executivo e ła potestà regołamentaria in tei anbiti de so conpetensa.

Circoscrision ełetorałi de ła Bizkaia

Łe circoscrision ełetorałi i'è cuatro:

  1. Bilbo
  2. Enkarterriak
  3. Busturia-Uribe
  4. Durango-Arratia

Controło de łegałità

[canbia | canbia el còdaxe]
Casa de Juntas de Avellaneda (Enkarterriak)

Łe norme emanè da łe Junte Jenerałi łe se ciama Norme Forałi e i'è superiori in gerarchia a quełe emanè da ła Diputación Foral, denominè Decreti Forałi. Ste qua łe sotostà tute al controło de łegałità dei tribunałi.

Mexi de comunicasion

[canbia | canbia el còdaxe]
Sede de Euskal Irrati Telebista a Iurreta.

Jornałi:

)

)

Emitenti radio:

)

)


Emitenti de TV łocałe:


Łéngua

[canbia | canbia el còdaxe]
Sede de ła Euskaltzaindia (Real Academia de la Lengua Vasca) a Bilbao.

Łe principałi łéngue parlè in Bizkaia i'è el spagnoło e el basco, inte ła forma del bizkaiera (el diałeto bixcaino) e del basco unificà (batua). En l'area metropułitana e inte ła subrejon de Enkarterri ze majoritario l'uxo del spagnoło, mentre inte łe restanti aree predomina el basco.

Tradision

[canbia | canbia el còdaxe]

Gastronomia:

Bacała e merluso a ła bixcaina.

Turixmo

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła so capital, Bilbao, l'è famoxa par el muxeo Guggenheim de Bilbao e el so estuario.

Ponte Bizkaia sora l'Estuario.

Monumenti e posti interesanti:

Varda anca

[canbia | canbia el còdaxe]

Riferimenti

[canbia | canbia el còdaxe]
  1. ↑ Fonte: INE, Instituto Nacional de Estadística de España. Stime de ła popołasion, censimenti e cifre ofisiałi de ła popołasion.

Ligamenti de fora

[canbia | canbia el còdaxe]


Controło de autoritàVIAF (EN) 143051698 · LCCN (EN) n79023291 · GND (DE) 4119462-7 · BNF (FR) cb11960951g (data) · WorldCat Identities (EN) n79-023291
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Bizkaia&oldid=1169486"