Azoto

Azoto lìquido: a presion alte el N₂ el devénta lìquido, ma'l ga ła tendénsa a tornar un gas, ciapando całor dal'anbiente. El vien doperà dónca par sfredar e conservar.

L'azoto el xé l'ełemento chìmego de nùmero atòmego 7. El só sìnboło el xé N, dal franséxe nitrogène nome creà 'ntel 1790 dal chìmego Jean Antoine Chaptal che'l ga unìo el grego nitron (carbonato de sodio) e ła raixa -gen darghe vita a. Lavoisier el ga descoverto che'l aria ła xé conposta de na parte inerte insieme a queła de osìgeno e'l ghe ga dà el nome de azotè, paroła creada co ła partexeła grega ἀ (alfa privativo) tacada a ζωή (vita), col signifegà de sénsa vita. Sti nomi i se cata tuti dó 'nte łe łéngue europee (varda anca l'inglexe nitrogen).

El siclo del'azoto el xé quel proceso al qual partèsipa piante, fónghi e bateri, che i tol st'inportante ełemento dal'aria e ło fa pasar in paréci dei sói ioni e conposti.

¹⁴N (99,63%) e ¹⁵N (0,37%) i xé i ixòtopi stàbiłi del'azoto.

Desponibiłità e bondansa

Nitrato de magnexio, fertiłixante

L'azoto el xé el quinto ełemento più bondante del'universo, el 19º su ła crosta terestre, de ła qual ła costituise el 0,03% e'l quarto 'ntel corpo uman, del qual el xé el 3%. L'azoto el xé costituente fondamental de łe mołècołe orgàniche più inportanti dal pónto de vista biochìmego (DNA, proteine, algune vitamine), oltra che de conposti inorgànisi vèro comuni e inportanti come l'amonìaca e l'àsido nìtrico. L'azoto mołecołar (N₂, conposto de dó àtomi de azoto) el xé un gas sénsa cołor, odor, saor e squaxi par gnénte reativo che'l costituise el 78% del'atmosfera terestre (el xé el gas più comun del'aria). El pol reagir col'òsigeno del'atmosfera dando anidride soło co fùlmini che i ghe giuta ła rotura del triplo ligame de ła mołècoła biatòmega: ła formasion de àsidi (co ła xonta de aqua) ła crea el fenòmeno de ła pióva àsida, cauxada anca da łe anidride del sólfaro.

Daspò el xé contegnùo in depòxiti minerałi soto forma de nitrato, soratuto nitrato de sodio (NaNO₃, salnitro del Ciłe), ma anca nitrato de potasio(KNO₃), nitrato de calcio (Ca(NO₃)₂) e nitrato de magnexio (Mg(NO₃)₂); sti sałi qua, tuti de derivasion biołòxega, i xé sołùbiłi in aqua e i se cata soło in xone vèro àride. I vien fora dal'àsido nìtrico. Altri sałi ternari i xé i nitriti, derivai dal'àsido nitroxo.

El xé anca prexénte in tuti i organismi vivénti 'nte na granda quantità de mołècołe come DNA, proteine, ATP e dónca anca 'nte łe restanse fòsiłi, in particołar el carbon el contien de sòłito quantità inportanti de amonìaca (NH₃) e de N₂.

L'azoto el xé contegnùo, come ion amonio, 'ntei minerałi rari buddingtonite e tobelite. Ancora più rari i xé i nitruri, catai in meteoriti 'ntei resti de erusion vulcàneghe.

Altri progeti

Commons

• So Commons ghe xe dei file multimediałi so Azoto

Tabeła periòdica dei ełeminti

>

1 I A

2 II A

3 III B

4 IV B

5 V B

6 VI B

7 VII B

8 VIII B

9 VIII B

10 VIII B

11 I B

12 II B

13 III A

14 IV A

15 V A

16 VI A

17 VII A

18 VIII A

V

1

1 H

2 He

2

3 Li

4 Be

5 B

6 C

7 N

8 O

9 F

10 Ne

3

11 Na

12 Mg

13 Al

14 Si

15 P

16 S

17 Cl

18 Ar

4

19 K

20 Ca

21 Sc

22 Ti

23 V

24 Cr

25 Mn

26 Fe

27 Co

28 Ni

29 Cu

30 Zn

31 Ga

32 Ge

33 As

34 Se

35 Br

36 Kr

5

37 Rb

38 Sr

39 Y

40 Zr

41 Nb

42 Mo

43 Tc

44 Ru

45 Rh

46 Pd

47 Ag

48 Cd

49 In

50 Sn

51 Sb

52 Te

53 I

54 Xe

6

55 Cs

56 Ba

*

72 Hf

73 Ta

74 W

75 Re

76 Os

77 Ir

78 Pt

79 Au

80 Hg

81 Tl

82 Pb

83 Bi

84 Po

85 At

86 Rn

7

87 Fr

88 Ra

**

104 Rf

105 Db

106 Sg

107 Bh

108 Hs

109 Mt

110 Ds

111 Rg

112 Uub

113 Uut

114 Uuq

115 Uup

116 Uuh

117 Uus

118 Uuo

* Lantànidi

57 La

58 Ce

59 Pr

60 Nd

61 Pm

62 Sm

63 Eu

64 Gd

65 Tb

66 Dy

67 Ho

68 Er

69 Tm

70 Yb

71 Lu

** Atìnidi

89 Ac

90 Th

91 Pa

92 U

93 Np

94 Pu

95 Am

96 Cm

97 Bk

98 Cf

99 Es

100 Fm

101 Md

102 No

103 Lr

Metałi alcałini	Metałi alcałino-teroxi	Lantànidi	Atìnidi	Metałi de transision
Metałi del bloco p	Semimetałi	No-metałi	Ałògeni	Gas nòbiłi