Salta al contegnùo

Continente

Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.

Un continente (dal latin continere, "tegner tacà", "èsar contìnui"[1]) ła ze ła pì granda de łe repartision co łe cuałe łe vien sudivideste łe tere emerse de ła crosta terestre. El conceto de continente el se contro-pone de consevensa a cueło de osèano.

La superfise del pianeta Tera ła ze sudividìbiłe in continenti, o sia łe tere emerse, e in osèani. I zeòłoghi i sudivide ła crosta terestre in oseànega e continentałe in funsion, intrà l'altro, de ła tipołozia de łe roce predomenanti in cadauna de łe do, respetivamente roce bazàlteghe e granìteghe.

A ła definision de continente i concore criteri che i ze sora-de-tuto zeogràfeghi e stòreghi, ma anca fiłozòfeghi e pułìteghi; se recore anca a anàłize zeomorfołòzeghe e ecołòzeghe. Ponesto che i vari criteri no i porta a na ùgnoła concluzion, ła sudivizion de ła tera emerzesta in vari continenti ła ze arbitrària. Par l'isteso motivo, no ghe ze un modeło ùgnoło de sudivizion de łe tere emerzeste, ma vari modełi.

La partegnensa pułìtega de un teritòrio verso un stato o a un'altro no el ze ełemento d'inportansa par i fini de la partegnensa inte un continente. Le ìzołe łe vien considarae partegnenti al continente pì a lore rente.

Sistemi de sudivizion de łe tere emerzeste

[canbia | canbia el còdaxe]
Cuatro continenti[2][3][4]
       Amèrica
          Eorfràzia
    Oseània     Antàrtide
Sìncue continenti[5][6]
       Amèrica
    Àzia     Eoropa     Àfrica     Oseània
Sie continenti[3][4]
       Amèrica
    Àzia     Eoropa     Àfrica     Oseània     Antàrtide
Sie continenti[2][7]     Amèrica del Nord     Amèrica del Sud
       Eoràzia
    Àfrica     Oseània     Antàrtide
Sete continenti[7][8][9][10][11][12]     Amèrica del Nord     Amèrica del Sud     Àzia     Eoropa     Àfrica     Oseània     Antàrtide

Modeło de sete continenti

[canbia | canbia el còdaxe]

Sto modeło cuà el ghe dà ła màsima inportansa ai criteri stòreghi e culturałi, dasando fora ła contività intrà łe tere. Se separa in tal magnera el Sudamèrica dal Nordamèrica e l'Eoropa da l'Azia. El ze uno dei modełi pì comuni doparai, se stima che el sìpia doparà dal 45% de ła popołasion mondiałe, da ła Cina[13] e inte i paezi de cultura ingleza[14][15].

Modełi de sie continenti

[canbia | canbia el còdaxe]

Primo modeło

[canbia | canbia el còdaxe]

El ze un critèrio stòrego-etimołòzego: i ze considerai continenti łe grande estension de tere emerzeste che łe ga storegamente un so nome pròpio. El ze el modeło pì doparà in tuta l'Eoropa osidentałe (escludeste łe Ìzołe Britaneghe) e in Amèrica latina[17]. El corisponde a l'acesion comun de continente inte ła łéngua vèneta corente. In pì el ze el critèrio seguio da łe Nasion Unie inte el Zeoschema.[18]

Secondo modeło

[canbia | canbia el còdaxe]

In sto modeło se riva contar sie continenti considerando separae łe do Amèriche e invese unie l'Eoropa e l'Azia; sto modeło el tołe in considerasion sia dati zeogràfeghi e zeołòzeghi, sia dati culturałi. Dòpara sto modeło ła Rùsia che, estendéndose sia in Eoropa sia in Azia, ła vede justo considarar unie ste do tere.[19]

Modeło de sìncue continenti

[canbia | canbia el còdaxe]

El ze el modeło seguio inte el sìnboło olìnpego dei sìncue ser-ci interligai[20]. In sto cuà ła vien encludesta l'Antartide[21], considerando solché i continenti abitai da l'omo, łe cuałe nasion de consevensa łe partèsipa ai zughi ołìnpeghi.

Modeło a cuatro continenti e sie "parti del mondo"

[canbia | canbia el còdaxe]

El ze un modeło che el vede solché cuatro continenti, tegnendo prezenti considerasion de zeografia fìzega: i continenti i ze definii ugnołamente cofà muci de tere emerzeste contive e totalmente sircondae da osèani[22]; el tajo de l'Istmo de Suez e de l'Istmo de Pànama, esendo òpara de l'omo, no i ze considarai d'inpedimento par védar unie l'Africa co l'Azia e łe do Amèriche intrà de lore.

In sto modeło i ghe ze do difarenti criteri de denomenasion:

Modeło a cuatro continenti Parti del mondo Scumìsio e finimento del popołamento
Continente Antigo Eoropa
Àzia
Àfrica
200 000 ani fa - 10 000 ani fa
Continente Novo Amèrica 20 000 ani fa - 10 000 ani fa
Continente Novìsimo Oseània 50 000 ani fa - 3 000 ani fa
Continente Antàrtego Antàrtide (tocà inte el XIX secoło - mai popolà)

Confronto intrà popołasion e superfise dei continenti

[canbia | canbia el còdaxe]

La sevente toła e l'imàzene de fianco łe reporta l'àrea e ła popołasion dei sie continenti, drio el critèrio pì doparà in Vèneto, Eoropa osidentałe e Amèrica Latina.

Dimension e popołasion dei continenti.
nome Area (km²) Popołasion Densità
Àzia 43 810 000 4 463 000 000 100 ab./km²
Amèrica 42 330 000 1 001 000 000 22 ab./km²
Àfrica 30 370 000 1 200 000 000 36 ab./km²
Antàrtide 13 720 000 1 000 -
Eoropa 10 400 000 741 000 000 73 ab./km²
Oseània 9 010 000 40 000 000 5 ab./km²

La sevente toła ła reporta invese l'àrea dei continenti doparai inte łe vàrie convension.

nome Area (km²)
Eorafràzia 84 580 000
Eoràzia 54 210 000
Àzia 43 810 000
Amèrica 42 330 000
Àfrica 30 370 000
Amèrica del Nord 24 490 000
Amèrica del Sud 17 840 000
Antàrtide 13 720 000
Eoropa 10 400 000
Oseània 9 010 000

Le dimension łe ze inportanti anca inte el definir el subcontinente o el stato-continente, ma no łe ze sufisenti:

  • ła rejon zeogràfega indiana ła ze dita "subcontinente indian" par łe so dimension, par ła so omozeneità stòrega e culturałe, par ła so forma peninsułare e par el fato de èsar dividesta dal resto de l'Àzia da na alta cadena montagnoza;
  • ła Federasion Rusa ła ze considerada un "stato-continente" par łe so dimension, par ła so omozeneità stòrega e culturałe, par el so èsare transcontinentałe.
  • l'Austràlia el ze a de bon derito un Stato-continente, ocupando tuta ła parte continentałe del continente oseànego.

Stati racuanto espandesti cofà i Stati Unii d'Amèrica, el Cànada, ła Cina e el Braziłe no i ze definii "stato-continente", in cuanto no łe òcupa tuta ła superfise del continente rispetivo.

Istòrego dei continenti

[canbia | canbia el còdaxe]

La formułasion de ła teoria de ła deriva dei continenti (1915), e łe sucesive conferme enpìreghe, łe ga portà i paleozeògrafi a suponer che ła forma e el nùmero dei continenti i sìpie variai ripetisionalmente inte el corso de ła stòria antiga de ła Tera. Se pensa che i continenti moderni i sìpia tochi de l'ùgnoło supercontinente de Panzea (sirca 300 miłioni de ani fa) e che sto cuà a so volta el se gàpia formà da l'union dei tochi de altri supercontinenti antesedenti (el pì antigo supercontinente del cuało se ghene gàpia ipotizà fin deso ła ezistensa, Yilgarn, derivante a sirca 4,4 miłiardi de ani fa).

  1. "continent n. 5. a." (1989) Oxford English Dictionary, 2nd edition. Oxford University Press; "continent1 n." (2006) The Concise Oxford English Dictionary, 11th edition revised. (Ed.) Catherine Soanes and Angus Stevenson. Oxford University Press; "continent1 n." (2005) The New Oxford American Dictionary, 2nd edition. (Ed.) Erin McKean. Oxford University Press; "continent [2, n] 4 a" (1996) Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. ProQuest Information and Learning; "continent" (2007) Encyclopædia Britannica. Retrieved 14 January 2007, from Encyclopædia Britannica Online.
  2. 2,0 2,1 "Continent". The Columbia Encyclopedia. 2001. New York: Columbia University Press - Bartleby.
  3. 3,0 3,1 Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, "Continente", page 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7
  4. 4,0 4,1 Los Cinco continenti (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0
  5. Van Loon's Geography: The Story of the World We Live In, 1932, Simon and Schuster
  6. The Olympic symbols. International Olympic Committee. 2002. Lausanne: Olympic Museum and Studies Centre. The five rings of the Olympic logo represent the five inhabited, participating continents (Africa, America, Asia, Eorope, and Oseània Archivià il 24 de marso 2009 in Internet Archive. {{#if: |Còpia de archìvio in Wayback Machine (archivià inte el 24 de marso de 2009)|{{#if: 20090324234948|Archivià inte el 24 de marso de 2009 in Wayback Machine}. ); thus, Antarctica is excluded from the flag. Also see Association of National Olympic Committees: [1] Archivià il 22 de aprile 2019 in Internet Archive. [2] Archivià il 6 de setenbre 2018 in Internet Archive. [3] (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema). [4] [5] (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
  7. 7,0 7,1 "Continent". Encyclopædia Britannica. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.
  8. Eror: <ref> nisun testo par el marcador AoCA
  9. World, National Geographic - Xpeditions Atlas. 2006. Washington, DC: National Geographic Society.
  10. The New Oxford Dictionary of English. 2001. New York: Oxford University Press.
  11. "Continent Archivià il 28 de otobre 2009 in Internet Archive. ". MSN Encarta Online Encyclopedia 2006.
  12. "Continent". McArthur, Tom, ed. 1992. The Oxford Companion to the English Language. New York: Oxford University Press; p. 260.
  13. 全球七大洲,六個洲有人住,每個洲選一個代表性國家,你選哪個?原文網址 Archivià il 4 settembre 2019 Data inte l'URL no conbazante: 4 de setenbre 2019 in Internet Archive. (Tra i sette continenti, quelli abitati sono sei e ognuno di essi ha un paese rappresentativo. Quale scegli?)
  14. Enciclopedia Britannica Chicago 2006, voce Continent Archivià il 19 giugno 2019 Data inte l'URL no conbazante: 19 de zunjo 2019 in Internet Archive.
  15. Lewis, Martin W.,, The myth of continents : a critique of metageography, 1997, OCLC 782958527.
  16. continenti do Planeta Terraplaneta-terra.info. entrada il 12 de novembro de 2013.
  17. " Continente ". Enciclopedia Britannica Chicago 2006; Dizionario Inglese di Oxford 2001: New York, Oxford University Press.
  18. Dipartimento statistico delle Nazioni Uniteunstats.un.org. entrada il 26 agosto 2019 (archivià il 15 luglio 2019).
  19. * континента земли. Самый большой материк на Земле – это Евразия (Continenti della Terra. Il più grande continente sulla Terra è l'Eurasia) (Continente. La terraferma è questa. Continenti terrestri. Eurasia. Il movimento dei continenti.)
  20. Preamble (PDF), in Olympic Charter, International Olympic Committee, 8 December 2014.
    «the five interlaced rings, which represent the union of the five continents».
  21. Antartide - Popolazione Archivià il 13 luglio 2012 Data inte l'URL no conbazante: 13 de lujo 2012 in Internet Archive.
  22. * Dizionario de "La Repubblica", voce continente Archivià il 27 agosto 2019 Data inte l'URL no conbazante: 27 de agosto 2019 in Internet Archive. ; ;
  23. Luigi Luca Cavalli-Sforza, Telmo Pievani, Homo sapiens: la grande storia della diversità umana, edizioni Codice, 2011. ISBN 9788875782672.


Altri projeti

[canbia | canbia el còdaxe]

Linganbi foresti

[canbia | canbia el còdaxe]






Controło de autoritàLCCN (ENsh85031556 · GND (DE4165153-4 · BNF (FRcb119817987 (data)
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Continente&oldid=1165432"