Republica Popołare Cinexe
| Cina (Republica Popołare Cinexe o PRC) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
|
| |||||||||
| Informasion | |||||||||
| Nome par intiero: | Republica Popołare Cinexe | ||||||||
| Nome ufisiałe: | 中华人民共和国 (cinexe semplificato) 中華人民共和國 (cinexe tradizionale) Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó (pinyin) | ||||||||
| Łéngoa uficiałe: | cinexe mandarino | ||||||||
| Cavedal: | Pechin (15 230 000 ab. / 2006) | ||||||||
| Polìtega | |||||||||
| Governo: | Republica popolare | ||||||||
| Capo de stato: | Xi Jinping | ||||||||
| Capo de governo: | Wen Jiabao | ||||||||
| Indipendensa: | 221 a.C. | ||||||||
| Ingreso a l'ONU: | 25 de otobre 1971 | ||||||||
| Area | |||||||||
| Totale: | 9 596 960 km² | ||||||||
| Pos. nel mondo: | 4° | ||||||||
| % delle acque: | 2,82 % | ||||||||
| Popolasion | |||||||||
| Totałe: | 1 349 585 838 ab. (2013[1]) | ||||||||
| Pos. nel mondo: | 1° | ||||||||
| Densità: | 137 ab./km² | ||||||||
| Giografia | |||||||||
| Continente: | Axia | ||||||||
| Fuxo oràrio: | UTC +8 | ||||||||
| Economia | |||||||||
| Vałuta: | renminbi | ||||||||
| Varie | |||||||||
| TLD: | .cn | ||||||||
| Prefiso tełef.: | +86 | ||||||||
| Sigla autom.: | CN | ||||||||
| Ino nasionałe: | Ła Marcia dei Vołontari | ||||||||
| Festa nasionałe: | 1° de otobre | ||||||||
|
| |||||||||
.svg)
Ła Cina (cinéxe senplificà: 中国 Zhōngguó[2]; cinéxe tradisional: 中國), ufisialmente Republica Popołare Cinexe ła xe un Stato de l'Axia orientałe.
Ła confina a nord co ła Rusia, ła Mongołia, a est co ła Corea del Nord, a sud col Vietnam, ła Birmania, el Łaos, el Bhutan el Nepal, a ovest co ł'India, el Pakistan, el Kazakistan, el Tagikistan el Kirghizistan.
Ła ga parece dispute teritoriałi verte co paexi visini; se ricorda cheła co ła Republica de Cina, par Taiwan e altre ixołe a sudest e cheła co ła India par el Arunachal Pradesh.
Indice
Giografia[canbia | canbia el còdexe]
La Republica Popołare Cinexe l'é na nasion pròpio granda: co 9 596 960 km², l'é la cuarta pì estexa de 'l mondo [3].
En stato sì grant el é tant vario e ghe n'é en mucio de climi: par scriver co poche paròle se pòl dir che ghen sìe 5 macroclimi.
- a nòrd e a nòrd-òvest l'é tant sek e ghe n'é tanti dexerti (tipo el dexèrto de 'l Gòbi).
- a nòrd-èst ghe n'é la Manciuria, na pianura co nèse valexèle.
- el cèntro-nòrd el é pien de montagne e canpi.
- a sud ghe n'é tanti e gròsi fiumi, e co 'l clima calt se coltiva inpartut.
- a sud-èst, te 'l Tibet, ghe n'é le montagne pì alte de la tèra (tipo la cađena de l'Himalaya).
Istòria[canbia | canbia el còdexe]
Ła istòria çinéxe ła tàca par tradiçión co' ła dinastìa Xia a ła fìn del tèrço miłènio a.C..
Antigamente ła xera n'inpero, che ga durà 4000 ani.
Preistòria[canbia | canbia el còdexe]
Ła archeołogìa ła ne ga da próve ca łe data ła prexénça omàna in tière çinéxi indrìo fin 500'000 àni fa [4]; col rivàr de ł'ondà migradòria del Homo sapiens tute łe spèce de omìnidi xe stà sopiantà, e ntel gìro de póchi mejàri de àni ła soçietà ca vanti de łóra ła gèra matriarcàł ła xe deventà patriarcàł (datórno del 5'000 a.C. ça) e xe stà inventà agricoltura, ałevamento e artizanà.
Antighità[canbia | canbia el còdexe]
Łe prìme fàxe de ła istòria połìtega çinéxe no łe xe inperiàł: de fati al scumìçio ghe gèra xvàrie çità stato tute comandà da ła pì granda e forte, almanco fìn a ła dinastìa Zhou, ca ła ga istituìo dei confìni definìi e el mandà del çéło, strumento diplomatego ca 'l xe stà doparà fin a ła fin de ł'època inperial par zustifegàr el sovràn e el só clan al podèr. Có ca calchidùni el ritenéa ca 'l mandà no 'l fuse pì in faór del clan regnànte (de sółito durante grande serie de catastrofe o revòlte de matrìze pì o manco popołàr), el paséva a n'antra faméja.
El perìodo Zhou se pòł divìdar nte dó momìnti majùri: el Chunqiu o "de łé vèrte e i autùni"[5], e el periodo de i stati conbaténti; st'ultimo xe stà caraterixà da na granda sudivizión de ła soranidà, paragonabiłe al feudałeximo eoropèo del medioevo, ca 'l ga portà a forte divizión culturàłi e anca łengoìsteghe rènto del règno, finìe pò nte goère pal podèr. Da ste batàje xe vegnésto fóra on sóło vinçidór, el stato de Qin ca 'l ga unefegà el inpèro ntel 221 a.C. sóto ła goìda de Qin Shi Huangdi.
Dał primo inpèro a i Song[canbia | canbia el còdexe]
El inpèro de Huangdì xe durà péna fin al 202 a.C., masa póco rispèto i só sucesùri, sostituìo da ła riòlta popołàr de Liu Bang ca se ga proclamà primo inperadór de ła dinastìa Han.
I Han i xe durà fin al 220 e i xe responsàbiłi de ł'averdùra de ła via de ła seta e de i primi contàti co ł'oçidente [6] e de ł'invençión de ła carta, oltre ca de ł'introduçión del taoixmo rełijóxo. Cascà ła dinastìa Han, i só teritòri i xe stà dividésti nte tre règni (da ke el nome del "Perìodo de i tre Règni"), favorìi anca dał difarènte spartìrse deł budhixmo ca 'l vegnéa introdóto in Çìna pròpio in chéł ténpo.
El perìodo de ténpo infra 'ł 220 e el 581 el raprexénta el Medioèvo çinéxe, e xe stà caraterìxà da divizión połìtega (Dinastìa Jin (265 - 420) e dinastìe del Nòrd e del Sud (420 d.C - 589)), ma a difarèsa del medioevo eoropèo ła produçión artìstega e poètega xe sevità.
Ntel 589 ła dinastìa Sui ła xe riuçìa a unifegàr danóvo el inpèro sóto de na sóła cavedàł. Cascà i Sui, ntel 618 ghe ga sucedù i Tang, ca i ga raprexentà on de i màsimi punti de fioridùra de ła coltùra çinéxe. Durante i Tang e i Song (960 - 1279) xe stà inventà ła busoła, ła polvare da xbàro e ła stànpa.
Ła invazión móngoła e ła rinàçita[canbia | canbia el còdexe]
Nteł XIII sentenàro ła Çìna ła ga dovésto afrontàr el istéso nemìgo ca gèra drìo invàdar ła Eoròpa: i Móngołi. Stó pópoło, sóto ła goìda de Gengis Khan prìma e de Kublai Khan pò ga formà in pùki àni on de i inpèri pì grandi ca ła tèra gabie mai vedésto. Ntel 1279 ła cavedàł de i Song meridionàłi ła xe cascà rènto łe màn nemìghe e driomàn el desfàrse del inpèro móngoło ntel XIV sentenàro ła Çìna ła xe rimasta sóto el contròło de i Móngołi, ca i gavéa formà ła dinastìa Yuan - rispetàndo łe tradiçión połìteghe e culturàłi dei vèci ténpi. Pròpio a i primìsimi àni de sta dinastìa el risàłe el viàjo de Marco Poło contà ntel só łìbro el Miłion.
Nteł 1368 na riòlta popołàr ła ga istituìo danóvo on çinéxe sora ła carèga inperiàł, ca 'l ga deçidésto de ciamàr ła só nóva dinastìa Ming, çoè "łùze", a signifegàr ła rinàçita da on perìodo scùro de dominaçión forèsta cofà no 'l ghe gèra mìa mai stà nte ła istòria del paéxe.
Ła dinastìa Ming (1368 - 1644) ła ga scumiçià co' on ténpo de vèra fioridùra ecomòmega e çientìfega: de fati gèra finançià viàji de scoèrta in òlta par ł'Oçèano Paçìfego e 'l inpèro gèra deventà ła vèra poténsa mondiàł par tecnołogìa e çiénsa, cofà da bòn xa sucèso in pasà.
Ténpi de oncó[canbia | canbia el còdexe]
Çìrca al mèzo de stó perìodo dinastego na fónda crìxi ła ga colpìo el paéxe, łasàndoło fiàpo, dixarmà [7] e vulneràbiłe a i atàchi ca i podéa végnar da fóra; i Mànciu, ca i gèra pópołi raménghi del Nòrd, i ga donca tacà a móarse vèrso sud e ntel giro de puchìsimi àni i ga conchistà on inpèro ca na òlta gèra stà grando. Col rabaltón de ła cavedàł i ga fondà ła dinastìa Qing, sènpre in stìłe çinéxe, e co' łùri el inpèro el xe rivà a ła só màsima espançión, ma 'l ga anca tacà on łénto e ireversìbiłe calà ca 'l menarà el paéxe al só ponto pì xbàso có i Inglèxi i darà el vìa a łe goère de ł'òpio (1839 - 1860) ca łe finirà par obligàr i çinéxi a łasàrghe grandi tère ai eoropèi e Japonéxi.
Ntel 1911 ła se ga scatenà na goèra çivìł anemà da ideàłi marcsìsti da na banda e naçionałìsti da st'altra ca ła ga obligà int'el 1912 el oltimo inperadór Pu Yi a łasàr ła carèga inperiàł scançełàndo cusìta na istòria łónga pì de dó mìłe àni. Łe dó façión de drìta e sànca łe se ga afrontà in dó goère e pasà ł'invazión Japonéxe póco vanti de ła seconda goèra mondiàł i Comunìsti de Mao Zedong i xe riuçìi int'el 1949 a scaçàr i altri de Jiang Jie Shi da ła Çìna continentàł nte ł'ìxoła de Taiwan[8].
Demografia[canbia | canbia el còdexe]
Ła ga 1 306 313 813 abitanti; ła xe ła nasion el stato pì popolađa ał mondo, co 'n cuinto de tute le persone su ła tèra.
Giografia połitega[canbia | canbia el còdexe]
Divixion aministrative[canbia | canbia el còdexe]
Ła Cina ła ga 34[9] sudivixion de primo łivel[10] de el teritorio.
- 23[9] province (省, shěng)
- 5 rejon autonome (自治区, zìzhìqū)
- 4 munisipałità (直辖市, zhíxiáshì)
- 2 rejon aministrative speciałi (特别行政区, tèbié xíngzhèngqū)
Capitale e altre sità[canbia | canbia el còdexe]
Ła capital ła xe Pechin.
Economia[canbia | canbia el còdexe]
Ła xe conosua par el su sviłupo economico, che però crea problemi anbientałi, squiłibri fra çità e campania, no scarso riconosimento dei diriti umani e anca censura del governo ancora comunista, ma en via de łiberałisasion.
Nòte[canbia | canbia el còdexe]
- ↑ The World Factbook
- ↑ łeteralmente "Paéxe de Mezo"
- ↑ drìo Rusia, Canada e Stati Unìi
- ↑ varda i rèsti catà del Sinanthropus pekinensis o òmo de Pechìn
- ↑ ca 'l tół el só nome da on scrìto atribuìo a Confucio
- ↑ i inpèri çinéxe e romàn i savéa ł'un de st'altro
- ↑ sànsa nave
- ↑ o Formóxa
- ↑ 9,0 9,1 Taiwan, ła xe reclamada e de facto ła xe controłada da ła Republica de Cina
- ↑ o provincial
Varda anca[canbia | canbia el còdexe]
|
Stati par indice de svilupo uman |
||
| Cuel prima | Cuel daspò | |
| Zordania | 101° posto | Turkmenistan |
_Islands.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
