Gran Torin

Co'l nome de "Gran Torino" A se ìndega ła scuadra de calcio de'l Torin inte'l parìodo stòrego dei ani cuaranta de'l sècoło pasà, pluricanpion de Italia i cui zogadori i zera ła cołona portante de ła Nasional Itałiana e che'l 4 magio 1949 ła ga avùo cueła tràzega fin che purmasa tuti i conose, cueła siagura aerea conosùa come Trazedia de Superga.

Siben co 'sto nome se vogia darghe na idenfegasion a ła scuadra desconparìa durante cueła tragedia, se uza definir tuto el siclo sportivo, durà oto ani, che'l ga portà a ła concuista de sinque scudeti consecutivi, eguałiando cusì el record stabiłìo in presedensa da ła Juventus de'l Cuinquenio d'oro e de na Copa Italia.

Ferruccio Novo presidente

La data de nàsita a chel fenòmeno de sport e pasion ciamà Grande Torino, l'e l'istà del 1939, cuando l'industriałe Ferruccio Novo a 42 ani el deventa presidente de'l AC Torino dopo l'Inzenjer Giovanni Battista Cuniberti.

Novo no'l zera un mecenate, ma un atento aministrador: el zera entrà al Torino che zera zovenoto, el ga vestìo la mágia da zogador, inte'l 1913 zugador non ecelso "Gero na sciàpa" el dizeva soridendo), el ga continuà inte i ani a seguir ła scuadra co rescaldo da tifoso prima, co conpiti de socio-soventor e consegier dopo, na volta che co só fradeło el gaveva invià na fàbrega de asesori de curame.

Le so prime mose łe ze stàe cuełe de reorganizar ła sosietà, e seguindo i consegi de Vittorio Pozzo, rénder ła zestion pì simiłe a cueła che gaveva łe scuadre inglezi. Presto el ciama cołaboradori conpetenti, come i ex zogadori Antonio Janni e Mario Sperone (Canpion d'itałia de'l 1928) e Giacinto Ellena; a Rinaldo Agnisetta zera stà fidà el roło de aministrador demandà, Roberto Copernico (gaveva na botega de fornimento in sentro) el ze stà ciamà a'l roło de consegier, a l'ingleze Lesley Lievesley el ze stà fidà cueło de ałenador de łe zoveniłe, mentre ła guida tècnega a Ernest Egri Erbestein (che, par el fato che łe só raìze łe zera zudìe, a cauza de łe łegi rasiałe el cołabora par łongo tenpo de scondon).

El primo "colpo" de'l presidente Novo el ze stà l'acuisto dal Varese de'l dezdotene Franco Ossola, che'l ga raprezentà la prima pedina de'l scuadron: tolto par 55 miłe franchi, suzerìo da Janni e da Ellena. El só ezordio el ze el 4 febraro 1940, un Novara-Torino 0-1. Ossola el zoga po' altre do partìe in cuel'ano (contro Bołogna e Napułi).

L'Itałia intra in guera, el calcio el tien bòta e va 'vanti

L'Itałia che fin a cuel tenpo el zera restà a ła fenestra, el 10 zunjo 1940 intra in ràdego mondial fianconà da ła Zermania Mussołini jera cusì seguro che se gavarìa tratà de na guera łanpo che ghe gaveva comunegà ai zogadori che i sarìa restà a caza, sostenjindo che "I serve più so i prà che a l'ezersito".

L'ano drìo Ossola el ze el caocanonier granata co, el reałiza 14 gol su 22 prezense, ma ła scuadra no ła canbia fiłozomia. Finise łontan da ła prima pozision, 7° co 30 ponti, 9 de manco del Bołogna tricołor.

Quel'ano do xogadori decide de ritirarse : Oberdan Ussello, che se ocuparà del setor xovenil, e Raf Vallone, che preferisse dedicarse al çinema e al teatro.

Novo, in vista del novo canpionato 1941/1942, porta in granata ben sinque novi xogadori: da l'Ambrosiana par 250 miłe franchi riva Ferraris II, l'ała sanca de ła Nasional canpion del mondo 1938, da ła Fiorentina, su sugerimento de Ellena, riva Romeo Menti, a ła vełoce co façiłità de pìe e tiro potente (operasion finìa atraverso un scanbio co Gei, postataménte precavà dal Liguria par 300 000 franchi); quindi Alfredo Bodoira, Felice Borel e Guglielmo Gabetto un trio che rivava parfin dai "nemighi" juventini.

L'arivo in granata de Benetto l'è merito de Borel, el qual, forse par ripagàr Novo de ła fiducia col cuało ło precavava da ła Juventus dopo alcuni ani de inconprension tecniche, riveła che Gabetto, che da ła Juve i considerava "strucà", el sarìa stà cedùo al Genoa par 300 000 franchi. Borel gavea sugerìo de alsàr el preso e Novo ga portà in granata el xogador par 330 000franchi.

Da'l metodo a'l "sistema"

Zvolta ne ła zvolta, Borel che in futuro gavarìa ricoverto el ròło de ałenator, Ellena e Copernico sugerise a Novo de proàar ad aplicàr inte el Torin ła tàtega del "sistema" , na nòva modùła de xogo che se afasva in quei ani.

Insìn a quel'epoca ła tàtega pì uxà jera el "metodo", na sorta de dispoxision pì difensiva che ghe gheva consentìo a l'Itałia de Pozzo de vinsare i Mondiałi del 1934 e del 1938 e ła cui forsa xera dà soratuto dal contropié. In difexa ghe jera soło do tersini e un sentromediàn che faseva ła spòła in avanti puxando ła manùvra ofensiva par po' rintrare; in mediana ła faxe ofensiva jera inpostà dai sentrocanpisti, mentre łe a łe gavea el dovér de servìr i bałoni par i çentravanti. Ła faxe reałixativa no zera senplice in quanto ła riègoła del foraxogo prevedeva che ghe dovese esare tre xugadori tra l'atacante e ła pòrta; bastava donca far vansàr soło che un difensore par scaenàr ła tràpoła del foraxogo.

Inte el 1926 ła riègoła del foraxogo ga subio na muànsa: xe stà portà a do el nùmaro de xogadori necesari par far descanàr la penałità. Sto fato ga subìo diverse dificoltà a łe squadre de quel'epoca e gaveà fato cresare notevolmente el nùmaro de reałizasion in canpionato.

Ze stà cusì che inte i ani trenta l'ingleze Herbert Chapman, tecnico de l'Arsenal, ga zviłupà na nova tatica, dita aponto "sistema" o "WM", da'l tipo de dispozision tatica: in pràtega na spesie de 3-2-2-3 co tre difensori, cuatro sentrocanpisti (do mediani e do interni), tre atacanti pozisionài in sìma a na W e na M. Chapman par cautełar ła faze defensiva, gavea sielto de aretrar un median a ła łinea dei difensori, creando cusì el "stopper", mentre i tersini i respetava łe respetive ałe. I conpiti de marcatura i zera pì senplisi, ed esendo un schieramento specułàr naseva anca ła marcadura ad òmo. Ma el sistema el jera anca pì dinàmego, pì ecuiłibrà e, se zogà co i giusti interpreti, jera na tàtega che par ła prima volta varentava el controło de ła zona nevràlzega de łe asion: el sentrocanpo. Cuesto el jera inpostà so cuatro zogadori desponesti a cuadrà (in cuanto posti pròpio ai vertisi de ła W e de ła M e prevedeva l'utiłizo de do medani e do mezeponte. Novo el gavea resevùo el suzerimento e el gavea desidesto de inpostàr el só Torino so 'st'altra tatica.

El ga cusì ciamà el tecnico ongareze Andreas Kuttik al posto de Tony Cargnelli. El gaveva provedùo ad utiłizàr Ellena in pozision de sentromedian "sistemista", ròło che'l gheva za ricoverto a ła Fiorentina, fìn a chel tenpo ła soła in Itałia ad averlo proà anca se co scarso suceso. 'Sta sielta ła deventava interesante anca par el steso Pozzo, senpre in sèła cofà Comisàrio Unjoło de ła Nasionałe, che'l gaveva tacà a plazmar ła só Nasionałe pròpio so'l "bloco" Torin.

El canpionato del 1941-1942 el ze stà apanagio de ła A.S. Roma. In cuel'ano ghe ze stà soratuto do sconfite a tradir el Toro : al primo turno de Copa Italia e in Canpionato, a tre zornàe da ła fin, contro el Venesia de Loik e Mazzola.

L'Opara xe drìo esar reałixà, nasse ła Granda Squadra

Queła del 1941/42 xe na formasion daseno conpetitiva e ben cołaudà, ma come acenà le do capitołasion che costa ła partesipasion a ła Copa Itałia e łe anbision de scudeto se verifega tute contro la stessa squadre el Venesia de Mazzola e Loik.

El primo xe un registra strafìn, el secondo na a ła rapida: i xe za do perni dea Nasional de Pozzo. Novo usma che xe łe sarexine che mancava a ła torta par rendar ła squadra inbatibiłe. Sul finir de un Venesia-Torin, tersultima de canpionato, che in pràtega mete fin ai sogni tricołor dei granata, Novo va inte i spojatołi e trata diretamente l'aquisto dei do, che finirà soto ła Mołe par 1 400 000 franchi de l'epoca insieme coaltri do xogadori (Petron e Mezzadra). Curioxità particołar : suła strada dei do ghe jera anca la Juventus, i zera seguìi da Virginio Rosetta, e pì volte l'afar coi bianconeri pareva doboto de eser concluxo ma atexoché el presidente bianconero Piero Dusio no se decideva, el dinamismo de Novo smisiòta cussì i piani dei cuxini. Cussì le do sarexine che mancava suła torta adesso ghe jera, e nasseva l'undexe destinà ad esar ricordà 'fa el Grande Torino.

Sul scominsio dea stagion 1942/43, a disposision de l'ungarexe Kuttk, ghe xe na roxa che ga xogadori de prim'ordene : i portieri navegà Bodoira e Cavalli, defensori de espieriensa cofà Ferrini ed Ellena e de cuałità come Piacentini e Cassano; a çentrocanpo i veterani Baldi e Gallea, co i novi Ezio Loik e Mazzola; davanti Menti e Ferraris, sensa desmentegarse oviamente de Gabetto e Ossola.

Suła carta el Toro xe la squadra da bater, epur no xe una de łe megio partense: el Toro se trova cussì a łotar contro ła sorprexa Livorno. Sto dueło dà vita a un canpionato avinsente, desbrocà soło a l'ultima xornada col Toro, co un gol de Mazzola vinse a Bari.

El Toro riesse a vinser ła Copa Itałia proprio contro el "teribiłe" Venesia de l'ano prima e deventa la prima squadra a sentrar na simiłe dopieta de Gabetto e rede de Mazzola e Ferraris II, otien ła vitoria co un seco 4-0.

Canpionato de guera 1944

Intel 1944 l'Italia, ormai desfada da ła guera, xe scavesada in do da ła łinea gotica. El regime fasista xe cascà, l'esercito merican vien vanti inte el Sud de ła penìzoła. I canpionati de calcio va vanti e su decixion de ła Federasion, i ga na organixasion a gironi. I trasferimenti xe difiçiłi pal fato che i bonbardamenti dei Ałeati, interonpendo de frecuente i cołegamenti feroviari, costrenxe chi viaxa a frontar łonghi percorsi a pìe.

Par evitar i ris-ci de ciamada àe armi, tante squadre serca de catarse qualche furbarìa diplomadega, segura i so canpioni àłe industrie più inportante del paexe, fasendołi pasar cofà ełementi indispensabiłi a ła produsion de l'industria bełica nasionałe riussindo cussì de fato ad exentarli da l'utiłixo al fronte.

El Torino de Novo cata cussì (ai dì nostri inpensabiłe) cołaborasion co ła FIAT dando vita cussì al "Torino Fiat" un nome simiłe a queło de na squadra aziendałe. In efeti Mazzola e altri, par salvar łe aparense, xe de fato operai. Ghe xe de łe somegie de quel'epoca che li retraxe al torno o àe machine utensiłi. La Juve, invesse, emigra ad Alba e se abina al Cisitalia, azienda automobiłistega che apartegniva al Presidente bianconero de quel tenpo Piero Dusio.

Inte el Torino zogava el portier Griffanti, del "giro axuro", tolto da ła Fiorentina e el versełexe Silvio Piola, sentravanti rivà da ła SS Lazio, montà su al nord par tor ła fameja e menarla inte ła Cavedal e restà invese blocà in alta Itałia in seguito a l'armistisio.

El canpionato "vero" se zoga soło al Nord e, inte ła prima faxe a xironi, el Torino xoga inte el xiron Łigure-Piemontexe. Ła squadra de cołor granata xe veramente forte e dura da bater: sepełise 7-1 Genoa e Biellese, regoła par 7-0 l'Alessandria, martirixa par 8-2 el Novara, strapàsa par 5-0 anca la Juve. Inte el xiron de semifinałe ła se ła vede col Ambrosiana-Inter, el Varese e i "xermani" bianconeri. Pur sotegando inte i derby (na sconfita 1-3 e un parìxo 3-3), fa el pien de pónti co łe łonbarde, xudegandose cussì ła fase finałe a tre (Torino, Spezia e Venesia) che se zoga a Miłan.

Ma quel Torino, anca se no zera al conpleto, podeva contar su xogadori de prim'ordene, a ła fìn perdarà el torneo. Conplice un incontro non uficiałe de ła Nasionałe, organixà a fini de propaganda, disputà a Trieste soło do dì prima de ła sfida contro lo Spezia. Siben ghe fuse la trasferta dificoltoxa dae operasion de guera, el Presidente Novo, sotovałutando i aversari, refuda ła proposta de ła Federasion de rinvio de ła gara contro i spesini che, più freschi, no i łasa Miłan. El Spesia vegniva dal parìxo 1-1 contro el Venesia. L'incóntro decixivo finise a sorprexa co ła vitoria dei "Vigiłi del Fogo" par 2-1, rendendo quindi inutiłe la sucesiva e rabioxa vitoria del Torino contro i łagunari par 5-2.

1945:Dopo ła guera torna anca el calcio

Dopo ła fin de ła Seconda Guera mondiałe l'Itałia s'a ritrovà in macerie e scavesà in do. I acaniti conbatimenti łongo ła Linea gotica de l'inverno 1945 gaveva gravemente conpromeso, se non desfà, łe łinee de comunicasion su l'Apenin, rendendo asà dificoltoxi i spostamenti infra ła Pianura Padana e ła penìzoła.

In queste condisión, ła Federasion gavea decixo de far ripartìr el canpionato de calcio co na formuła una tantum. Par la prima volta, dal 1929, el torneo no l'è stà disputà a xirón ùnzoło.

Inte el Nord del paexe jera stà organixà un Canpionato de l'Alta Itałia che se ponèa in continuità co queło prebełico de Serie A, esendove amese tute łe società che gavarìa avùo titoło a partisìpar a ła masima serie de ła sopresa stajon 1943-44. Inte el Meridion la situasion l'era oncora pì conplesa, non eséndoghe ivi suficienti società aventi titoło a ła masima serie. La sołusion se ga catà organixando un Torneo Misto infra łe squadre de Serie A e quełe de Serie B.

Soło sol fenìr dei do ragrupamenti łe prime quatro che se gaveva clasificà in ogni canpionato se gavarìa cuałificà al xiron finałe che gavarìa fisà ła vinsitrice del scudeto, co na formuła che ricordava abastansa queła dei canpionati precedenti el 1926, co l'unica difarensa che in quei antighi tornei se cuałifegava a ła finałisima nasionałe soło do squadre. Par sto conpleso mecanismo el canpionato 1945-1946, anca se xe conparso regołarmente inte i albi d'oro, no xe asimiłà a quełi de Serie A e no'l conpare ne łe rełative statisteghe. Cussì el 14 otobre del 1945 riparte el canpionato dei granata col scudeto so' łe maje. Ferruccio Novo ghe ga dà a ła squadra l'aseto definitivo co l'arivo del portiér Valerio Bacigalupo dal Savona, del tersìn Aldo Ballarin, da ła Triestina indove jera stà "pescà" Giusppe Grezar, el rientro da l'Ałesandria de Virgilio Maroso, del centromedian Mario Rigamonti dal Bresa, del lateràn Eusebio Castigliano, vercełexe cofà Pietro Ferraris, dal Spesia.

Praticamente difexa revołusionà e ataco conpagno a queło del pasà, par sta squadra che Novo ghe fida al torinexe purosangue Luigi Ferrero, vałida a ła sànca granata del midiàto anteguera, che come ałenator se gavea ben conportà a Bari.

Ała prima xornàda ghe xe subito el derby e riva subito ła sconfita: decide Silvio Piola - pasà ai bianconeri dopo ła parentexi granata del 1944 - co un rigor. Ne łe do xornàde sucesive el Torin reałixa undexe gol sensa subirghene nisun contro Xenoa e Sanpierdarenexe, scomissiando na travolxente marcia inte el so giron, che ło portarà a bater tuti i record. I granata bate ła Juventus inte el derby de ritorno, in całendario a xenaro ma ricuperà a metà marso, co na rede de Eusebio Castigliano. El xiron se sera co tre ponti de vantagio so' l'Inter, seguìo da Juventus e Milan. Inte el xiron finałe acede anca dal Sud, Napołi, Bari, Roma e Pro Livorno.

Col Torin taca xogare a Roma l'è travolxente, reałixa sìe gol in mexora, uno ogni sinque minuti, inte el segondo tenpo el segna un altro gol. Intrà łe altre partìe finìe in gołeada ghe xe el 7-1 al Napołi e el 9-1 de l'ulima xornàda co ła Pro Livorno. Ła Juventus bate el Torin ne ła partìa de andàda (ancora un rigor de Silvio Piola) e a ła penultima xornàda ła xe prima guidando co do ponti de vantagio. Inte el derby de ritorno el Torin, co un gol de Guglielmo Gabetto, ingansa i bianconeri in sima a ła clasifega.

A l'ultima xornàda, come xa scrito, i granata al Fiładelfia ghe refiła al 9 redi al Pro Livorno, mentre ła Juve al Napołi no riese ad andare oltra l'1-1. Xe scudeto par el Torin, el terso de ła so storia, el segondo trionfo del squadron de Ferruccio Novo.

Canpionato 1946-1947

Łe ferìe de ła guèra xe drìo marginàrse e el calcio torna al xiron ugnòło. El canpionato pa' ła dificoltà imedià de metare in fiła łe sedexe mejo, se xoga co un xigantesco torneo a vinti squadre, quindi 38 xornàde che ocupa l'atension dei tifoxi da setenbre al lujo sucesivo. El Toro no ga introdoto modifeghe particołari al so tełaro, ma ga raforsa el parco xogadori. Insieme al ritorno de Romeo Menti, riva el median mantovan Danilo Martelli dal Bresa, el tersìn stopper Francesco Rosetta del Novara, el portier Dante Piani, el vercełexe Guido Tieghi.

Ancora soto ła guida de l'ałenator Luigi Ferrero, l'undexe granata taca el canpionato co un parìxo incaxà co ła Triestina, a l'exordio, e dopo ła vitoria de mexura in caxa de ła Lasio un altro parìxo co ła Sampdoria, po' ła sconfita in caxa del Venesia, che retrocedarà sol fenìr de ła stagion.

A ła quinta xornàda ghe xe el derby co ła Juventus finise 0-0. Dopo sinque xornàde el Torin xe riusìo a rancurare sinque punti. Da ła stesa xornàda el Torin otien sìe sucesi consecutivi e a ła tredisexima xornàda xe oncora in testa. A l'otava jornàda, 10 novenbre 1946, riva al Fiładelfia el Bołogna che in sete partite no gaveva mai perso, co el portier Glauco Vanz che no ga oncora ciapà un gol da quando che xe scominsià el torneo. Dopo pochi minuti Giuseppe Grezar no strasforma un rigor, quindi i granata sera el Bołogna ne ła so metà canpo. Intorno al 20' el bałon riva a Eusebio Castigliano che dal limite de l'area tira al svoło «metendo inte el tiro ła vołontà de vitoria de tuta ła squadra» scrive łe cronache de quel tenpo. El Torin po' va' vinser par 4-0. Nei spogiatòi se sentirà el prexidente Dall'Ara sigarghe ai sòi :"Ma siete ammattiti, non sapete che inte el Torino segnano anche i mediani? E ne lasciate libero uno! Sapete almeno chi ze Castigliano?"

El suceso pì sonante de sta faxe riva co ła Fiorentina 7-2. El Torin perde ła sima de ła clasifega col vien sconfito da l'Ałesandria insieme al parégio interno co el Modena che riva do setimane dopo, xe l'ultima volta ch'el Torin perde ponti 'vanti de ła fin del ritorno. Dal vintuneximo turno i granata torna sołi al comando raforsando senpre de più ła so poxision, finendo par vinser el torneo co diexe ponti de vantagio so' i bianconeri. I granata, dopo un ultimo paso falso co ła Sampdoria (l'unica formasion che in sto torneo riese a portàr via al Torin tre ponti so quatro) inpirando na serie finałe de sedexe partìe utiłi consecutive, de łe cuałe quatordexe xe vitorie, a scomisiare da queła del derby propisiàda da Guglielmo Gabetto, par andàr ad altri sucesi cofà i sinque gol a l'Inter e a l'Atałanta, i sìe al Vicensa, Genoa e Milan. Quel'ataco finise co 104 gol a l'ativo, na mèdia dobòto de tre a partìa, e co Valentino Mazzola caocanonier.

Canpionato 1947-1948

El Torin xe stà ła prima squadra fin dal 1945 a resołàr contati internasionałi co club inglexi e sviseri. El comisario tecnico Vittorio Pozzo sperimenta na Nasionałe dove trova posto soło Aldo Ballarin, Virgilio Maroso e Valentino Mazzola e in novenbre l'Itałia vien sonoramente sconfita a Viena par 5-1.

Ła Serie A 1947-1948 xe stà el canpionato pì łongo de ła storia del calcio itałian, disputù da vintùn squadre par raxon geopołiteghe, co el recupero de ła Triestina che xera fenìa in serie B, un canpionato che ga inìsio a meta setenbre e se concludarà a ła fin del zugno drìo praticamente sensa interusion, ocupando quaranta xornàde.

L'ałenador Luigi Ferrero xe andà via, ła guida vien ciapà da Mario Sperone co Roberto Copernico diretor tecnico; intanto rientra come consegièr presioxo de Novo anca Ernest Erbstein, dopo aver dovesto sconderse a łongo par le persecusion rasiałi. Ła canpagna aquisti porta a ła roxa el tersìn spesìn Sauro Tomà e el rumen Fabian, atacante.

El Torin taca co un 4-0 al Napołi, che sol fenìr del canpionato vegnarà retroceso a l'ultimo posto par un tentativo de inlecito e andarà in Serie B co ła Sałernitana, al Vicensa e a l'Ałesandria. Xoga ancora, e segna, Pietro Ferraris, oramai so' ła via del tramonto, che inte el corso de ła stagion vegnarà canbià da Franco Ossola.

Dopo na sconfita a ła segonda xornàda in caxa del Bari, ła squadra vinse par 6-0 so' ła Lucchese e 7-0 sol canpo de ła Roma. In sto ano croła tuti i record, alcune partìe fa storia, come el 10-0 a l'Ałesandria o el 5-0 a ła Fiorentina el dì del Cao de l'Ano, co Guglielmo Gabetto che atira Giuseppe Moro in usìda, el ghe alsa el bałon sol cao co un tòco de xenòcio, el scata oltra el portier e el se porta el bałon in rède.Vintùn rède in sìe xornàe no basta a łibaràr el Torin de ła concorensa de Juventus e Milan. Inte el primo derby el Torin parìxa, po' riva ła sconfita de Bologna grasie a na rède del sentravanti Gino Cappello e el Milan ghe ne aprofita par destacàrse.

Ghe xe un 7-1 firmà a ła Sałernitana, un 5-0 a l'Inter firmà da tuti e sinque i omeni a l'ataco granata, po' riva sìe rède a ła Triestina e łe çinque a ła Fiorentina de cui xe stà xa dito più sora.

Ała penultema xornàda de xiròn de andàda, inte el scontro direto el Milan bate el Torin par 3-2. El Torin finisse cussì ła prima metà del canpionato destacà de do punti dal Milan ed a ła vintiquatrexima i ponti de difarensa xe deventài quatro (33 a 37) par colpa de do pate co Napołi e Luchexe.

Par tre xornàde conscutive (da ła vintiquatrexima a ła vintisìexima) el Torin 'vansa fasendo quatro gol ne łe partìe co Roma, Vicensa e Pro Patria, rałenta ła domenega drìo inpatando el derby co ła Juventus, ma quel ponto xe bastante par raxonxare ła squadra rosonera. Do xornàe insieme al comando e quindi ła "scanpàda" co vintùn xornàde de canpionato sensa pì perdare dopo cheła sconfita a l'andata che gaveva subìo col Milan. I ponti de vantajo a ła fìn sarà sedexe quando el canpionato finise oramai in istà, co sié sucesi conscecutivi finałi. In particołàr, dopo el parsiałe 3-0 contro ła Lasio, ła squadra xe bona de rabaltàre el rexultado co na dopieta de Eusebio Castigliano, na rède de Guglielmo Gabetto, e una de capitàn Valentino Mazzola, in mexora. Ła squadra fenìse co29 vitorie so 40 partìe, 125 gol segnà, na sinquantìna in pì del Milan e de ła Juventus, a ła mèdia de 3.12 a partìa, 33 gol subìi (mejo difexa).

Pa'l fato che l'era un canpionato a vintùn squadre par el ripescajo de ła Triestina, ogni doménega ghe jera na squadra che repoxava. El turno de repoxo del Torin casca pròpio l'ultema doménega de canpionato ed i granata parte par na tournée in Mèrica del Sud co sete dì de antisìpo e el scudetto che i gavea in scarsèła.

I bonber xe Mazzola (25 gol) e Gabetto (23), che segue Giampiero Boniperti de ła Juventus co 27 gol.

Canpionato 1948-1949

Xe pasà na curta istà da ła fin del canpionato presedente, inte łe cuałe ai Xoghi de Łondra l'Itałia se reprexenta par riciapàr le conpetision uficiałi. Precocemente ełiminàda Vittorio Pozzo perde el posto de comisario unico axuro, e Ferruccio Novo ciapa el so posto.

Taca da nòvo el canpionato, a metà setenbre co un Torin sostiansalmente conpagno a queło che ga vinto i presedenti scudeti; ghe xe el soło Franco Ossola che gavea ciapà in modo definitivo el posto de Piero Ferraris che, a 36 ani, se trasferìse al Novara. Riva el median Rubens Fadini da ła Gallaratese, Dino Ballarin, fradèło de Aldo, portier del Cioxa; el tersìn Pietro Operto del Caxałe; l'ongaro-cecoslovaco Giulio Schubert, mexała sànca; i atacanti Emile Bondì e Ruggero Grava rispetivamente dal Racing Parigi e dal Roubaix-Tourcoing.

El Torin se prexenta al canpionato dopo ła longa tournée in Braxil indove ga incontrà Palmeiras Corinthias, San Paulo e Portuguesa, perdendo na soła volta. In sto torneo, ridimensionà a vinti squadre drìo łe quatro retrocesion e łe tre promosion guida łe operasion granata Ernest Erbstein, col conpito de diretor tecnico, co l'inglexe Leslie Lievesley ałenador.

Durante ła stagion capita anca dei infortuni a Virgilio Maroso, Eusebio Castigliano, Romeo Menti e Sauro Tomà, più na longa scuałifica ad Aldo Ballarin. I granata, che so l'exordio ga batùo ła Pro Patria, subise a ła segonda xornàda na sconfita da l'Atałanta; i se riprende co sinque sucesi consecutivi, intrà cui queło del derby, perdendo da nòvo a Miłan, contro i rosoneri.

El Torin ogni tanto sede ła poxision de testa, po' ła riconquista. Finise el xiron de andàda al primo posto a ła pari col Genoa, dal qual el subise ła tersa sconfita ne ła stagion par 3-0 che xe avegnùa inte ła riprexa, che sarà anca l'ultima del canpionato. Inte el derby de ritorno i granata bate par 3-0 ła Juventus.

Cresse cussì el vantàgio in clasifica. e el Torin riva a cumułàr fìn sìe ponti so' l'Inter che se gheva portà al segondo posto. Dopo riva un pèr de parìxi (a Trieste e a Bari cussì da portàr, a ła vixìlia de ła trenquatrexima xornàda (ghe ne manca sìnque a ła fìn), el 30 avrìl del 1949, i neraxuri a quatro ponti dai granata. Li speta a Miłan par el scontro direto, che finìse 0-0, avisinandonse cussì a ła conquista del quinto scudeto consecutivo (sarìa stà record egualià).

Ła squadra va cussì in Portogało a xugare na amichevołe col Benfica. Inte el viaxo aereo de ritorno ła squadra desconparirà inte el disastro de Superga.

Benfica - Torin, l'ultema partia

Francisco Ferreira xera capitàn del Benfica e del Portogało. Co Mazzola se gaveva incontrà a Genoa a fin febraro cofà capitàni de łe rispetive Nasionałi ne ła partìa che ga visto l'Itałia vinser par 4-1. Inte el corso dei festegiamenti del dopo-partìa, come che zera uxansa a chel tenpo, i xogadori s'avea catà a fradernixàr intrà de łori, cussì i do capitani ga tacà a conoserse co interese. Ferreira ghe conta al capitàn granata che ga intension de fenìr la so cariera a ła fin de ła stagion, disputando, come sucede in sti caxi, na partìa de adìo, del cui incàso el gavarìa benefiçià. Par che un prinsìpio de acordo fuse stà col Bołogna del prexidente Dall'Ara, ma, par Ferreira, zera sicuro che aver el Torin gavarìa varentà un stadio exaurìo in ogni ordene de posto.

A Mazzola xe sinpàtego Ferreira e ła roba xe reciproca, el dise che se pol fàr, ch'el ghe n'avarìa parlà col prexidente Novo. Cussì, dopo un mexe, sol finir de marso, l'Itałia xe in Spagna par l'incontro amighevołe co ła Nasionałe Iberica. Mazzola e novo xe rispetivamente capitàn e ałenator dei axuri. Ferreira no manca a l'apuntamento par sałudàr Mazzola e par incontràr Novo, che xe al corente de ła so gara d'adìo grasie a l'intercesion de capitàn Valentino. L'acordo xe presto fato: l'ultima partìa de Ferreira sarìa stàda Benfica-Torino.

El Gran Torin a fin stajon del canpionato precedente jera partio par na tournée in Braxiłe e de recente gaveva disputà na partìa a Bruxelles par inaguràr el novo stadio del Racing Club. Ła società rinpingava el biłanso e i xugadori iscarsèłava premi partìa.

Benfica-Torino xe stà decixa par el 3 majo, un marti. Quindi Inter-Torino, partìa de carteło de un canpionato a sinque xornàe da ła fin, xe xogà cofà antisìpo, al sabo, e se ga concluxa 0-0 restando cussì a quatro ponti dai neroaxuri.

Ła partensa sarìa avegnùa diretamente da Miłan el dì drìo. Dei xogadori no fasseva parte de ła comitiva, el defensor Sauro Tomà blocà a Torin da un infortunio e un dełuxo Renato Gandolfi, el segondo portier, a cui soło a l'ultimo zera stà dito che in Portogało no sarìa andà, Aldo Ballarin gaveva convinto el prexidente Novo a "premiar" par sto incontro amighevołe so fradeło Dino Ballarin che in roxa jera el terso portier. Novo co Roberto Copernico zera restài a Torin: Agnisetta e Civalleri zera i dirigenti aconpagnadori co Bonaiuti responsàbiłe de ła trasferta : par l'area tecnica ghe jera Leslie Lievesley, Ernest Erbstein e po' el ròło de rimarco del masagiador Vittorio Cortina. Faseva parte del seguito anca i xornałisti Renato Casalbore (fondador de Tuttosport), Renato Tosatti (de ła Gaxeta del Popoło, pare de Giorgio Tosatti) e Luigi Cavallero (La Stampa).

Sto ultimo ga ciapà el posto de Vittorio Pozzo. Pozzo jera l'inviato sportivo de La Stampa de Torin, ma visto el recente avicendamento so' ła banchéta de ła nasionałe e łe inconprension che xera nate tra łù e Novo, el so nome no jera tanto apresà in quel periodo da ła socetà del Torin(el gheva decixo de andare a Londra a ła finałe de ła Copa de Inghiltera).

El fato salvarà ła vita anca a Nicolò Carosio, ła çełebre voxe sportiva, a cui ła società sportiva gaveva varentà un posto sol trimotor in ròta par Lisbona, ma cołù che gheva inventà ła tełecronaca el gavea dovesto renonsiàr: inposìbiłe far conbaxàre ła trasferta co ła crexema de so fioło.

El Torin parte donca dal reoporto de Miłan par Lisbona sol trimotor Fiat G 212.

El 3 magio 1949, al Stadio Nasionałe de Lisbona, xe in canpo davanti a na fóła de quarantimiła spetadori co Bacigalupo, A. Ballarin, Martelli, Grezar, Rigamonti, Castigliano, Menti, Loik, Gabetto, Mazzola e Ossola. Pa'l Benfica: Contreros, Jacinto, Fernandes, Morira, Felix, Ferreira, Corona, Arsenio, Espiritosanto, Melao, Rogério. Entra a partìa in corso Fadini al posto de Castigliano e Bondì che ciapa el posto de Gabetto. Nei portoghexi invese el portièr Contreros sostituise Machado, e Corona co Batista, Espiritosanto co Julio. Xe Ossola co ła cołaborasion de Grezar, Menti e Gabetto, che taca a far gol al 9'. Pasà diexe minuti i biancorosi prima inpata e po' co na dopieta de Melao e na réde de Arsenio sara el primo tenpo in vantàgio 3 a 2(el momentaneo 2 a 2 xe de Bondì). Inte el segondo tenpo el Benfica slonga el paso co Rogerio e a l'ultemo minuto Mazzola vien terà mentre el xe drìo córare verso ła porta: l'àrbitro decide dònca par el rigor, strasformà in gol da Menti. Ła partìa finìse 4-3.

Ła tragedia

Al rientro da Łisbona, el 4 magio 1949, el trimotor FIAT G.212 de łe Aviołinee Itałiane trova un całìgo fiso che 'volxe Torin e łe cołine sircostanti. A łe ore 17.05, fora rota par l'asensa de vixibiłità, el reoplan se s-cianta contro i muràsi de sostegno del xardìn posto sol retro de ła Baxełega de Superga.

L'inpato ga simentà ła morte istantanea de tute łe trentùn parsone de bordo, intrà xogadori e staff tecnico, xornałisti ed equipagio. Par la fama de ła squadra ła tragedia ga avùo 'ma granda risonansa so' ła stanpa mondiałe, oltra che in Itałia. El dì dei funerałi dòboto un miłion de persone xe andà xo in Piasa par dar el so ultimo sałudo ai canpioni.

El Torin xe stà costreto a s-ceràr la formasion xovaniłe ne łe ultime quatro partìe, e ło steso ga fato i aversari che gavea in quel turno; el Torin xe stà proclamà vinsidor del canpionato a tołìn.

L'inpresion xe stàda tałe che l'ano drìo ła Nasionałe ga decixo de sèlier de andare ai Mondiałi in Braxiłe co un viagio in nave de tre setimane.

Statisteghe

Formazioni

Formasion tipo 1942-1943

Bodoira, Piacentini, Ferrini, Baldi, Ellena, Grezar, Menti, Loik, Gabetto, Mazzola, Ferraris II
Allenatore: Kuttik (poi Janni)

Formasion tipo 1945-1946

Bacigalupo, Ballarin, Maroso, Grezar, Rigamonti, Castigliano, Ossola, Loik, Gabetto, Mazzola, Ferraris II
Allenatore: Ferrero

Formasion tipo 1946-1947

Bacigalupo, Ballarin, Maroso, Grezar, Rigamonti, Castigliano, Ossola (Menti), Loik, Gabetto, Mazzola, Ferraris II
Allenatore: Ferrero

Formasion tipo 1947-1948

Bacigalupo, Ballarin, Maroso (Tomà), Grezar, Rigamonti, Castigliano (Martelli), Menti, Loik, Gabetto, Mazzola, Ferraris II (Ossola)
Allenatore: Sperone
Direttore Tecnico: Copernico

Formasion tipo1948-1949

Bacigalupo, Ballarin, Maroso, Grezar (Martelli), Rigamonti, Castigliano, Menti, Loik, Gabetto, Mazzola, Ossola
Allenatore: Lievesley
Direttore Tecnico: Egri Erbstein

El Gran Torin e ła Nasionałe

Xe tanti i xogadori del Gran Torin che ga xogà in Nasionałe, formandone par longo tenpo l'aso portante.

• Genova, 5 avrìl 1942:

[[Nazionale di bałòn

 de l'Itàlia|Itàlia]]

- [[Nazionale di bałòn

 delCroàsia|Croàsia]]

4-0

• • 2 xogadori: Ferraris II (1 gol) e Gabetto (1 gol)
• Miłan, 19 avrìl 1942: Italia-

[[Nazionale di bałòn

 de łaSpagna|Spagna]]

4-0

• • 1 xogador: Ferraris II (1 gol)
• Zurigo, 11 novenbre 1945:

[[Nazionale di bałòn

 de łaSvìsera|Svìsera]]

-Italia 4-4

• • 7 giocatori: Ballarin, Maroso, Mazzola, Grezar, Castigliano, Ferraris II, Loik (1 gol)
• Miłan, 1º disenbre 1946: Italia-

[[Nazionale di bałòn

 delAustria|Austria]]

3-2

• • 5 xogadori: Maroso, Grezar, Ferraris II, Mazzola 1 gol), Castigliano (1 gol).
• Firense, 27 avrìl 1947: Italia-

[[Nazionale di bałòn

 de łaSvìsera|Svìsera]]

5-2

• • 9 xogadori: Castigliano, Ballarin, Gabetto, Maroso, Grezar, Ferraris II, Loik (1 gol), Mazzola (1 gol), Menti (3 gol)
• Torin, 11 magio 1947: Italia-

[[Nazionale di bałòn

 delUngheria|Ungheria]]

3-2

• • 10 xogadori: Ballarin, Maroso, Rigamonti, Grezar, Castigliano, Menti, Mazzola, Ferraris II, Loik (1 gol), Gabetto (2 gol).
• Viena, 9 novenbre 1947:

[[Nazionale di bałòn

 delAustria|Austria]]

-Italia 5-1

• • 4 xogadori: Ballarin, Maroso, Castigliano, Mazzola.
• Bari, 14 disenbre 1947: Italia-

[[Nazionale di bałòn

 de łaCecoslovacchia|Cecoslovacchia]]

3-1

• • 8 xogadori: Bacigalupo, Ballarin, Grezar, Maroso, Loik, Mazzola, Menti (1 gol), Gabetto (1 gol).
• Parixe, 4 avrìl 1948:

[[Nazionale di bałòn

 de łaFransa|Fransa]]

-Italia 1-3

• • 8 xogadori : Bacigalupo, Ballarin, Loik, Grezar, Rigamonti, Menti, Mazzola, Gabetto (1 gol).
• Torin, 16 magio 1948: Italia-

[[Nazionale di bałòn

 de l'Inghiltera|Inghiltera]]

0-4

• • 7 xogadori: Bacigalupo, Ballarin, Grezar, Menti, Loik, Gabetto, Mazzola.
• Xenoa, 27 febraro 1949: Italia-

[[Nazionale di bałòn

 delPortogallo|Portogallo]]

4-1

• • 7 xogadori: Bacigalupo, Ballarin, Loik, Castigliano, Maroso (1 gol), Menti (1 gol), Mazzola (1 gol).
• Madrid, 27 marso 1949:

[[Nazionale di bałòn

 de łaSpagna|Spagna]]

-Italia 1-3

• • 6 xogadori: Bacigalupo, Ballarin, Rigamonti, Castigliano, Menti, Mazzola.

Trasùnto presense e réde

Stadi che ciapa el nome da xugadori del Gran Torin

• Stadio Danilo Martelli de Mantova
• Stadio Mario Rigamonti de Bresa
• Stadio Giuseppe Grezar de Trieste
• Stadio Romeo Menti ds Vicensa
• Stadio Romeo Menti de Montichiari (BS)
• Stadio Romeo Menti de Castełamare di Stabia (NA)
• Stadio Franco Ossola de Varexe
• Stadio Valerio Bacigalupo de Savona
• Stadio Rubens Fadini de Giulianova (TE)
• Stadio Dino e Aldo Ballarin de Cioxa (VE)
• Stadio Valentino Mazzola de Taranto
• Stadio Fratelli Ballarin de San Benedeto del Tronto (AP)
• Canpo sportivo Aldo Ballarin de San Fełise Circeo (LT)
• Stadio Rigamonti-Ceppi de Leco
• Stadio Ruggero Grava de Claut (PN)
• Stadio Comunale "Valentino Mazzola" de Santarcangeło de Romagna (RN)
• Stadio "Ezio Loik" di Luserna San Giovanni (TO)
• Stadio "Valerio Bacigalupo" de Taormina (ME)
• Stadio "Torino '49" de Putignan (BA)

Altri progeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Gran Torin
• el detien schemi gràfeghi so

Linganbi foresti

• Il Grande Torino, sito a cura de Nicoletta Perini (nèsa dei fradèłi Ballarin)
• Aldo e Dino Ballarin, (sempre a cura de Nicoletta Perini)
• - La Canson "Filadelfia" dedicà al stadio del Gran Torin de Ermanno Eandi
• - La canson "Superga" de Fabrizio Gatti dedicà al Gran Torin
• Sito dedicà al 50mo aniversario de Superga
• Tuta ła storia del Gran Torin
• El sito de ła Baxiłica de Superga
• Articolo su Oreste Bolmida, il tifoso trombettiere, La Stampa, 29 luglio 2003