Carmagnola

Carmagnola

Pozision
44°50′49.01″N 7°43′04.35″E
Stato	Itàlia
Rejon	Piemonte
Ex-provinsa	Turin
Cavedałe de
Capitałe
Detien ła sudivizion
Popołasion
Totałe	28 969 (1° de zenaro del 2019) −7 (2018)
Densità	ab/km²
Zènaro
Zeografia
Parte de
Àrea	95,72 km²
Mezurasion
Altitùdene	240 m
Rente a
Dati istòreghi
Avegnimento ciave
Dì festivo
Patrono	Imacołata concesion
Màsema autorità zudisiałe
Menbro de
Banca sentrałe
Còdazi de identifegasion
Còdaze postałe	10022
Còdaze de matricołasion	TO
Fuzo oràrio	UTC+1 UTC+2
Prefiso tełefònego	011
Tełèfono d'emerzensa
ID ISTAT	001059
Còdaze catastałe de Itàlia	B791
Preza ełètrega
Inzemełà co
Nomenasion
Sito web	comune.carmagnola.to.it

Carmagnola el xe un comun inte la provincia de Turin chel fa parte de la rejon Piemonte

Zeografia fìzega

Teritorio e idrografia

Paesaggio invernale di borgo San Michele e Grato

Carmagnola ła se cata so ła dreta de'l Po, in un trato de tera pianezante prima che'l fiume el dezvie verso nord par suparar ła "streta" costituìa da ła cołina de Superga. Le acue de'l taritorio comunałe łe ze convojàe inte'l Po da'l fiumezeło Meletta (che'l core a sud de ła sitadina) e da'l rio Stellone, un afluente de'l Banna. La natura de'l teren ła ga detarminà inte'l tenpo l'acùmuło de sabie de'l fiume che in chel trato el rełasa łe depozision de l'acua zbregàe inte'l fiume montan.

El taritorio, rico de spasi verdi, el ga istitusion rełevante cofà il Bosco del Gerbasso, el parco Cascina Vigna (dove tra l'altro ga sede el łocałe Museo civico di storia naturale) e ła Riserva Naturale Speciale della Lanca di San Michele inte łe visinanse de'l Po.

Rezerva Naturałe Spesiałe de ła Lanca di San Michele

Istituìa inte łe visinanse de ła Lanca di San Michele (dita anca localmente "Po morto") eła ła ze costiuìa da un alveo fluviałe che durando ła só evołusion el vien zbandonà da'l corso de'l fiume che'l se sposta verso un novo łeto de scorimento. Cuesto el ze cuanto el ze avenjesto inte'l 1977 cuando, a sèito de na inproviza piena de'l Po, l'enorme masa de acua ła ga verto un novo parcorso dresanjo so'l fiume ansiché curvo come che'l jera in pasà, dando cusì orizene a un caratarìstego anbiente umido co un propio ecosistema che da'l 1990 el ze stà protezesto co ła denominasion de Riserva Naturale Speciale del Parco del Po. L'area ła se estende so na suparfise de 14.035 etari.

Par salvaguadar l'inezorabiłe inpałudimento de l'area, inte i ani A ze stà cavà parte dei detriti fondałi de ła lanca e ze stà favorìi i insediamenti de canèi par aumentarghene el defluso de l'acua e mantenjer inte'l contenpo el dełicà ecuiłibrio orizenałe, malgrado ła prezensa de un emisario naturałe, ałimentà da acue de falda soteranea che drioman łe va a butarse da novo inte'l visin Po.

Oltra a ła prezensa de na granda varietà in ezenplari prezenti de flora e fauna (alguni dei cuałi partegolarmente rari), un posto d'onor el speta sens'altro a ła prezensa de arcuanti vołatiłi che frecuenta abitualmente łe aree pałudoze: el tufeto, l'arana racołeta, el mazoro, ła fołega, ła cuagìna e el martinaso.

Zeołozìa

El carater sabiozo de'l teren el rendeva ła piana de Carmagnola poco adata a ła coltvasion de'l formento, ma asé adata a na coltivasion che ła ga costituìo ła richesa de ła łocałità: la càneva. Inte i sècołi pasà e fin a l'afermarse de łe tecnofibre ła càneva ła jera indispensabiłe par ła marina, par łe vełe e soratuto łe gòmene. Carmagnola ła ze deventada el sentro non soło de coltivasion, ma anca de łe faze de łaorasion e comersio verso ła Liguria e la Fransa, sopratuto Marseja.

Zeografia antròpega

Vera e propria "porta" tra Torin e ła provinsia de Cuneo, co i só 96,38 chiłometri cuadrài conpletamente pianezanti, Carmagnola ła ze par estension el segondo comun co pì de 25 000 abitanti pì grando de ła provinsia, presedùo soło da'l caołogo; el ze invese undezèzemo inte ła clasifega zenarałe.

Inte'l taritorio de'l comune de Carmagnola se cata numarozi borghi e frasion: infà i borghi pì popołozi ghe ze Salsasio (sirca 2 500 abitanti), San Bernardo (sirca 2 300 abitanti) e San Giovanni (sirca 1 200 abitanti), mentre cueło co manco abitanti el ze Pocchettino (sirca 20 abitanti).

Clima

El clima de Carmagnola el ze cueło caratarìstego de łe pianure setentrionałe itałiane co inverni fredi e bastansa rizidi e istà che łe resente de ełevàe tenperadure; ła piovozità ła se consentra prensipamente in autun e in verta. El comun el apartien a ła zona climàtega E.

CARMAGNOLA	Mizi												Stajon				Ano
	Zen	Feb	Mar	Apr	Maj	Zug	Luj	Ago	Set	Ot	Nov	Dis	Inv	Pri	Ist	Aut
T. max. mèdia (°C)	7,0	9,7	15,5	19,4	23,9	28,8	30,7	30,1	25,5	19,3	12,2	7,2	8,0	19,6	29,9	19,0	19,1
T. min. mèdia (°C)	−3,0	−2,0	1,8	6,5	11,0	14,7	15,6	15,1	11,1	7,2	2,6	−2,2	−2,4	6,4	15,1	7,0	6,5
Precipitasion (mm)	25,6	37,1	55,2	80,6	102,4	69,1	63,0	59,1	67,9	63,0	101,0	38,2	100,9	238,2	191,2	231,9	762,2

Orizene de'l nome

El topònemo de ła sità de Carmagnola el deriva co tuta probabiłità da'l tèrmane łatin quadra (centuria) magniola co rifarimento ad un apesamente de teren de dimension non ecesive. Anpò, serti studiozi i sostien che'l topònemo el posa derivar da'l nome zentiłisio roman Carminius.

Storia

Da łe orizene a'l dominio dei arduinici

El primo nucleo de ła sità el zera conosùo come “contrada Gardexana” e el ga nasesto come casaforte in un sito papltanozo, datorno a'l cuało za da l'ano 1000 A se ga atestà i primi abitanti, ingrumài inte i San Giovanni in rezion Zucchea, Santa Maria de Viurso ad ovest, Santa Maria di Moneta ad est, Salsasio. Jera stàe probabilmente łe scorarìa saracene intrà XI e XII sècoło a spontinjar parte dei borghezani a sercar refuzio inte'l pałùo, creando el centro che inte'l XIV sècoło el venjarà sarà da mure. El topònemo Gardexana no'l se ga perdesto de'l tuto, in cuanto oncora rescontrabiłe inte ła domenasion de ła sentrałe Via Gardezzana.

Carmagnola ła ze stà nominada ła prima volta inte'l 1034 in un ato inte'l cuało l'abate de l'Abbazia di Nonantola inte'l Modenese el ga cedùo a Bosone e Guidone fiòłi de'l marcheze Arduino d'Ivrea ła siorìa de 40 castełi. Ła prima fameja che ga fazesto su ła sità ła venjea ciamà Aloa scuazi sertamente se trata dei desendenti de Alineo Robaldini, vasało de Ruggero e Arduino II. Carmagnola ła ze stada feudo dei marchezi de Romagnano fin a'l 1163 (Manfredo II di Romagnano el zera nevodo de Arduino IV).

Carmagnola inte'l Marchesato di Saluzzo

A ła morte de l'ùltema arduinica Adelaide di Susa (1091) ła siorìa de ła sità ła zera stà spartìa infrà i Romagnano, i Conti di Lomello (desendenti da Cuniberto, só fradeło de Pietro, cansełier inperiałe di Arduino d'Ivrea), i Marchesi del Vasto e infin inte'l 1200 dai Marchesi di Saluzzo de desendensa Aleramica. Inte'l 1203 i raprezentanti de łe cuatro consorterie che łe fazeva parte de cuatro Hospitia Militum łe ga otenjesto łe prime franchizie zuriszdisionałe. Se tratava dei raprezentanti de ła fameja Carmagnola, che ła conprendeva anca i Gatti e i Craveri, de ła fameja Lovencito e de łe fameje dei Granetto de Gerbo e Granetto de Fogliati. 'Ste franchizie łe ze stàe po' reconfermàe in caza de Buongiovanni Granetto inte'l 1244 da'l marcheze Bonifacio II di Monferrato (1202-1253) rezente par vołontà de Manfredo III di Saluzzo de'l fioło Tommaso orfano a sincue ani. Inte'l 1309 l'è stà istituìo el primo consejo comunałe sitadin. Inte'l 1375 i sindaci Antonio Granetto e Giovanni Masconderio i ga consenjà a'l capitan Guidone De Morgis ła promesa de'l marcheze Federico II di Saluzzo (1332-1396) de dar in penjo a re Carlo V di Francia (1338-1380) come Dolfin, el casteło e ła tera de Carmagnola. Intorno a'l1382, intanto, ga nasesto inte ła sità el séłebre Francesco Bussone, dito "Il Carmagnola" (o inpropiamente "Il conte di Carmagnola"), séłebre condotiero de'l tardo medioevo che sarà cantà anca da Alessandro Manzoni inte ła só séłebre trazedia.

Da'l 1486 al 1490 Carmagnola ła ze stà governada da'l Duca Carlo I di Savoia par po' tornar soto i marchezi de Sałuso. Intrà el XV e el XVI sècoło ła zeca dei marchezi de Sałuso a Carmagnola ła ga conià racuante monede. Serte de łore co l'efize de Ludovico II di Saluzzo e de Margherita di Foix, che atualmente łe ze asé resercàe dai cołesionisti, altre asé famoze come el "Cornuto" co ła rafegurasion so'l fronte de l'inperador Costantino I a cavało. A ła morte de Lodovico II di Saluzzo ła rezensa ła ga pasà a Margherita di Foix, che gaveva ełezesto Vicario Francesco Cavazza. Inte'l 1542 ła sità ła ze stà ciapada da'l marchese del Vasto ma suito reciapada dai Fransezi.

Da l'ingreso inte'l Stato Sabaudo a'l dominio napołeònego

Inte'l 1544 ła Battaglia di Ceresole, vinsesta dai fransezi so i spanjołi, ła ga senjà el fenir de'l marchesato di Saluzzo. Durando el cuarantenio de rezensa franseze che ła ga seguìo (1548-1588), ła zera stà instaurada na corte de ła senescallia governada da'l delfinengo Pietro Granetto, sinjor de Costigliole, che'l ga rezesto de facto łe sorte de l'intiera sità.

Inte'l 1588 Carmagnola ła ga pasà inte łe man dei Savoia, cuando Carlo Emanuele I ła ga sidiada e ła ga cavada ai fransezi, che se ghe n'a inparonìo da novo inte'l córar de'l Siesento, durante ła guera siviłe sciopada intrà "Madamisti" e "Principisti". Ze stà in st'altro parìodo (1637-1642), cuando ancora no se jera sopìi i efeti nefasti de ła peste de'l 1630, che ze stà aterà i tre grosi borghi orizenari ponesti a redoso de łe mure sitadine parché łori i se cata in pozision tałe da prezùdegar l'eficasia de łe struture defensive; mediatamente zera stà riedifegà a un méjo sirca de distansa da'l sentro fortifegà, indove i se cata al dì d'ancò.

Inte'l 1690 ła sità ła ze stà ocupada da'l zenarałe franseze Catinat e el so teritorio l'è venjesto conpletamente desfà. Inte'l 1691 Vittorio Amedeo II di Savoia el ga reportà ła sità definitivamente entro l'orbita sabauda, ma eła ła gaveva doramai perdesto ła propia plurisecołar vocasion miłitar e el propio roło defensivo de l'area, motivo par cui A se ga tacà poco dopo ła demołision dei bastioni e de łe mure sitadine par favorirghene el zgrandir e el zviłupo, che defati el ze avenjesto in maniera notevołe inte'l córar de'l sècoło drìo.

Cavallotto de ła fine de'l Cuatrosento conià a Carmagnola co'l volto de Ludovico II di Saluzzo.

Inte'l 1795 re Vittorio Amedeo III el ga consedesto Carmagnola in apanajo feudałe a Carlo Felice di Savoia, a chel tenpo duca de'l Genevese, e ze stà st'altra l'ùltema oparasion feudałe conduzesta so'l taritorio comunałe.

Le Carmagnole

I sancułoti fransesi i gaveva adotà come so vestito na giachina ciamada apontoo "carmagnola" (o Carmagnole a ła franseze). La difuzion de'l tèrmene prima de ła revołusion ła ze sostenjesta da racuanti autori, resta inserto se el nome el venja da na sorta de tuta da łaor dei operai de'l tratamento de ła càneva o da'l nome de ła càneva doparada par confesionarli. La Carmagnole el ze deventà anca l'ino dei sancułoti e na dansa, sìnboło dei ełementi pì stremisti de ła revołusion istesa.

Carmagnola ła ga subìo na segona e pì cruenta devastasio el 13 majo 1799, cuando i fransezi republegani i ga ranbà el borgo Salsasio, i cui paezani i jera insorzesti reportando, inisialmente, na vitoria so i invazori. El zenerałe revołusionario franseze Philibert Fressinet el ga ordenà par reprezaja l'incendio de'l Salsasio (Ël borgh ëd la Madòna, in łengua piemonteze) e i só abitanti i zera stà despersi o masacrài.

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Carmagnola
• el detien schemi gràfeghi so