Bagna càuda
| Bagna càuda | |
 | |
| Sorte de piato | Saor |
|---|---|
| Rejon d'orixene | Piemonte |
| Riconosimento | PAT |
| ! Ingredienti prinsipałi | ajo, ojo e sardoni |
Ła bagna càuda, (IPA [baɲa'kɑʊda]; in piemontexe, łeteralmente, "saór caldo" l'è un tìpego piato de ła cuxina piemontexe, orixinal masime de l'Astexan, de łe Langhe, del Roero e del Monferato, ne łe province de Cuneo, de Torin, Ałesandria e Asti.
El xe un piato a baxe de ajo, ojo extraverxene de ołìva e sardoni sałà. Vołendo se połe xontare ai ingredienti anca butiro, pana da cuxina, late e noxe tridà. Par tradision l'è un piato tìpego del periodo de ła vendema, donca da consumar pì che altro in autuno e in inverno: una de łe legende sò ła nàsita vołe pròpio che'l vegnese parecià par cavare ai vendemadori el dolse odor, speso squaxi nauxeante, de l'ua fołà.
La bagna càuda se consuma tociàndo vari tipi de verdure de stagion (màsime sgarxi, séołe cote al fórno, pevaroni còti o crùi, foje de càoło crùe, topinanbur, béte e pòmi de tera còti a vapor e tante altre).
Un tenpo se uxava soło che sgarxi gòbi, tìpeghi de Nisa Monferato, i topinanbur [1] e i pevaroni conservà ne ła raspa (queło che restava del procedimento del graspo d'ùa) e ła bagna caùda vegneva consumà in manièra conviviałe orìndo da un soło contenidor (pèila), posto in mexo a ła tòła.
Ancùo xe deventài tradisionałi apoxiti contenidori in teracota (''fojòt'', e se lexe "fujòt", na squèła co soto un fornełìn par tegner in caldo el tòcio). Ła bagna càuda pol eser 'conpagnà da un vin roso corpoxo (se se vołe restàre so sto anbiente de łe langhe, podemo uxàr el Barbera el Nebioło, el Barbaresco o' el Dolseto, sto ùltemo màsime doparài nei pàci xornalièri de l'Albexe.
Informasion storèghe[canbia | canbia el còdaxe]
Sta risèta xe tìpega del baso Piemonte in quanto, nei secołi pasà, xera purasè fasiłe procuràrse, in sta xona, l'ingrediente fondamentàl, overosìpia el sardon sałà, uxà ancora ancùo in un mucio de risète piemontexi, soratuto infra i antipasti (par exenpio łe anciùe al bagnèt verd o al bagnèt russ) (i sardoni al tòceto vérde o al tòcio ròso). L'antigo Piemonte se provixionàva arénte łe sałìnede ła Provensa e dei sbôchi del Rodano, atraverso 'na serie de rede comerciałi che atraversava i pasi de łe Alpi maritime e conosùe cofà "vie del sal" (a quel'epoca infati Nisa e dintorni faseva parte del tegnér sabaudo). La legénda vołe ch'el comercio dei sardoni sałài fuse un muòdo par comerciałixàr el sal evitando de pagàr i eventuałi dàsi. In realtà tuto el Piemonte de antigo Règime ła Gabèła del sałe jera 'na tansa obligatoria e no ła xe łigàda al consumo. No soło. I sardoni soto sal costava un mucio de più, e 'l so preso gera sostenibiłe soło che in rełasion ałe rate savie de aquisto.
Ghe xe un mucio de xente che sostien che ła vera riseta de ła bagna cauda dovarìa contenplàr l'utiłixo de l'ogio de noxe e non ogio de ołiva. Questo parchè łe coltivasion de ołivèr xe łiguri e non piemontexi. In realtà 'ntel Piemonte meridionałe fìn a bona parte del XVIII secoło existeva 'na produsion de ojo de ołiva anpiamente documentàda, e bastànte al fabixògno locałe, comunque integrà dal comercio co' Nisa e ła Riviera de Ponente de ła Liguria, aree sotoposte al tegnér Sabaudo e tradisionalmente fornitrici de ogio de ołiva e sardoni soto sal, fin dai tenpi de l'Inpero Romano. Partanto xe raxonevołe asumer cofà pertinente l'uxo de l'ogio de ołiva neła bagna càuda.
'Na variansa un mucio difuxa che se fa risałìr ałe antighe fameje piemontexi Robasto e Fumero[no ghe xé ƚa fonte] consiste nel xontare a ła preparasion de ła pana lìquida e/o del late par render el tòcio ancora pì dełicào e ridùxer el sentor de ajo. Se pol abinàr sto piato piemontexe ad un altro un mucio famoxo cofà ła połenta.
Ła bagna càuda xe tanto popołàr anca in Argentina co'l nome de bañacauda, difuxa dai tanti piemontexi emigrà in Mèrica del Sud.
Note[canbia | canbia el còdaxe]
- ↑ ciapinabò in piemontexe
Altri progeti[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Bagna càuda
Łigadure foreste[canbia | canbia el còdaxe]
- Scheda nel sito uficiałe de ła Region Piemonte
- Ła riseta orixinałe de ła bagna càuda piemontexe da ła viva voxe de ła signora Albina, da Memoro - ła Banca de ła Memoria
- Ła riseta orixinałe de ła bagna càuda piemontexe da ła viva voxe del signor Pietro, da Memoro - ła Banca de ła Memoria
- Video de ła pontàda de Babylon V contenente ła citasione ała Bagna Cauda, da [1]
- Festa de ła Bagna Càuda a Faule (CN)
- Sito del Comun de Faule (CN) par la Festa de ła Bagna Càuda