Bagna càuda
Bagna càuda | |
 | |
| Sorte | Saori |
|---|---|
| Stato de orìzene | Fransa  |
| Rejon d'orìzene | Piemonte |
| Reconosimento | PAT |
| Ingredienti prinsipałi | ajo, ojo e sardoni |
| Invension | } |
Ła bagna càuda, (IPA [baɲa'kɑʊda]; in piemonteze, łetaralmente, "saór caldo" l'è un tìpego piato de ła cuzina piemonteze, orizenal màsime de l'Astezan, de łe Langhe, de'l Roero e de'l Monferato, inte łe provinse de Cuneo, de Torin, Ałesandria e Asti.
El ze un piato a baze de ajo, ojo estravèrzene de ołiva e sardoni sałà. Vołendo A se połe zontar ai ingredienti anca butiro, pana da cuzina, łate e noze tridà. Par tradision l'è un piato tìpego de'l parìodo de ła vendéma, donca da consumar pì che altro in autuno e in inverno: una de łe lezende so ła nàsita ła vołe pròpio che'l venjese parecià par cavar ghe ai vendemadori el dolse odor, de frecuente scuazi stomegozo, de l'ua fołà.
Ła bagna càuda ła consuma tociàndo vari tipi de verdure de stajon (spesialmente sgarzi, séołe cote al fórno, pevaroni còti o crùi, foje de càoło crùe, topinanbur, béte e pòmi de tera còti a vapor e tante altre).
Un tenpo A se dòparea soło che cardi gòbi, tìpeghi de Nisa Monferato, i topinanbur [1] e i pevaroni consarvà inte ła raspa (cueło che restava de'l prosedimento de'l graspo d'ùa) e ła bagna caùda ła venjea consumà in manièra conviviałe orìndo da un soło contenidor (pèila), posto in mexo a ła tòła.
Ła ''bagna càuda'' tradisionałe ła venjea portà in tòła inte'l''dian'', tècia de cotura in teracot,a, e mantenjesto in tenperadura mediante on scaldin de cepa inpenjìo de braze vive, ła ''s-cionfetta''.
Ancùo ze deventà tradisionałi apoziti contenidori in teracota (''fojòt'', e A se łeze "fujòt", na scueła co soto un fornełin par tenjer in caldo el tòcio). Ła bagna càuda ła pol èsar 'conpanjà da un vin roso corpozo (se se vołe restar so 'sto anbiente de łe langhe, A podemo uzar el Barbera el Nebioło, el Barbaresco o' el Dolseto, st'ùltemo màsime doparà inte i pàci cotidiani de l'Albeze.
Informasion storèghe[canbia | canbia el còdaxe]
'Sta risèta ła ze tìpega de'l baso Piemonte in cuanto, inte i secołi pasà, A zera purasè fasiłe procuràrse, in sta zona, l'ingrediente fondamentàl, overosìpia el sardon sałà, doparà oncora ancùo int'un mucio de resete piemontezi, soratuto infrà i antipasti (par ezenpio łe anciùe al bagnèt verd o al bagnèt russ) (i sardoni a'l tòceto vérde o a'l tòcio ròso). L'antigo Piemonte el se provizionava arénte łe sałinede ła Provensa e dei sbôchi del Rodano, atraverso na serie de rede comersiałi che łe atraversava i pasi de łe Alpi marìteme e conosùe cofà "vie de'l sal" (a cuel'època infati Nisa e dintorni łe fazeva de'l tenjér "posedimento" sabaudo). Ła łezénda ła vołe che'l comersio dei sardoni sałài el fuse un muòdo par comersiałizàr el sal evitando de pagàr i eventuałi dàsi. In realtà tuto el Piemonte de antigo Rezime ła Gabèła del sałe ła jera na tansa obligatoria e no ła ze łigàda a'l consumo. No soło. I sardoni soto sal i costava un mucio de pì, e el só preso el zera sostenìbiłe soło che in rełasion a łe rate savie de acuisto.
Ghe ze un mucio de zente che sostien che ła vera reseta de ła banja cauda ła gavarìa da contenplàr el dòparo de l'ogio de noze e non ogio de ołiva. Cuesto parchè łe coltivasion de ołivèr łe ze łiguri e non piemontezi. In realtà inte'l Piemonte meridionałe fin a bona parte de'l XVIII sècoło ezistea na produsion de ojo de ołiva anpiamente documentàda, e bastànte al fabezonjo łocałe, comuncue integrà da'l comersio co Nisa e ła Riviera de Ponente de ła Liguria, aree sotoponeste a'l posedimento Sabaudo e tradisionalmente fornidore de ogio de ołiva e sardoni soto sal, fin dai tenpi de l'Inpero Romano. Partanto A ze razonèvołe asumer cofà pertinente el dòparo de l'ogio de ołiva inte ła bagna càuda.
Na variansa un mucio sparpanjada che se fa resałìr a łe antighe fameje piemontezi Robasto e Fumero
ła consiste inte'l zontar a ła preparasion de ła pana lìcuida e/o de'l łate par rénder el tòcio oncora pì dełicà
e redùzer el sentor de ajo. Se pol abinàr 'sto piato piemonteze a n'altro un mucio famozo cofà ła połenta.
Ła bagna càuda ła ze tanto popołàr anca in Arzentina co'l nome de bañacauda, sparpanjada dai tanti piemontezi emigrà in Mèrica del Sud.
Note[canbia | canbia el còdaxe]
- ↑ ciapinabò in piemonteze
Altri projeti[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Bagna càuda
Łigadure foreste[canbia | canbia el còdaxe]
- Scheda nel sito uficiałe de ła Region Piemonte Archivià il 23 de agosto 2006 in Internet Archive.
- Ła reseta orizenałe de ła bagna càuda piemonteze da ła viva voze de ła sinjora Albina, da Memoro - ła Banca de ła Memoria
- Ła reseta orixenałe de ła bagna càuda piemonteze da ła viva voze de'l sinjor Pietro, da Memoro - ła Banca de ła Memoria
- Video de ła pontàda de Babylon V contenente ła citasion a ła Bagna Cauda, da [1]
- Festa de ła Bagna Càuda a Faule (CN) (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).