Lenguìstega

Mapa de łe fameje lenguisteghe inte el mondo.

La lenguistega l'è ła disiplina sientifega che studia el lenguajo e łe so struturasion.^[1] La lenguistega ła studia anca ła gramadega, ła sintasi e ła fonetega.

La lenguistega ła xe considerada na disiplina sientifega parché ła se baxa so metodi enpireghi e ojetivi^[1]

Introdusion[canbia | canbia el còdaxe]

La lenguistega ła ga come fin cheło de capire profondamente e dare definision a łe carateristeghe del lenguajo, traerso l'anałixi de łe lengue del mondo, indagando e descrivendoghine łe struturasion de łe lengue, par capire come che łe xe e sercando de capire el parché łe xe come che łe xe (e anca capire el parché no łe xe inte n'altra manjiera).^[2] El personajo che fa sto laoro el xe ciamà lenguista.

El fin de un lenguista de consenguensa no l'è cheło de studiarse łe lengue par inpararle e parlarle. On exenpio par far capire mejo el laoro de un lenguista, l'è par exenpio ła distinsion intrà un piłota de aerei e un mecanego: On piłota de aerei el conose i comandi par piłotar un aereo, el conose ogni boton e ła so funsion, un mecanego inveçe el conose parti ungiołe del aereo, come ste cua łe sia conese intrà de łore e come che mese insieme łe fasa volare l'aereo.^[1] Stando in sta idea, un piłota nol saria in grado de riconosare i çircuiti de l'aereoplano e inte ła stesa manjiera un mecanego nol ga neçesariamente da esar bon de piłotare un aereo. In sta idea, el lenguista corisponde al mecanego, el połiglota corisponde al piłota. Podemo dire che el połiglota l'è cheła persona che conose e ga padronansa de lenguajo in tante łengue e el lenguista l'è cheła persona che studia profondamente el sistema de łe lengue, sensa fermarse so ła superfiçe par dopararle.

Sincronia e diacronia[canbia | canbia el còdaxe]

La lenguistega indaga łe lengue segondo do aparense:

Sincronego: l'è cheła parte che serca de studiare na lengua o na so carateristega so un determinà momento storego (prexente o pasà), sensa interesarse del so aspeto diacronego. La branca che fa el studio sincronego, l'è ła lenguistega sincronega.^[3]
Diacronego: l'è cheła parte che serca de studiare i canbiamenti de na lengua inte el tenpo. La branca che fa el studio diacronega, l'è ła lenguistega storega.

Ogni liveło de na lengua (da ła fonołoxia a ła semantega e a ła pragmadega) połe esare studià sia sincronegamente che diacronegamente: par exenpio, se połe studiar el sistema nominałe del latin (o sia łe declinasion: cuałi che łe xe e come che łe xe struturae) par come l'è sta conservà inte i testi leterari de un determinà periodo (studio sincronego) o se no se połe ricostruirghine i canbiamenti che i ga portà al sistema nominałe latin par come che ło vardemo, seguendo ła so storia dal protoindoeoropeo fin al latin (studio diacronego).

Sotodisipline[canbia | canbia el còdaxe]

La lenguistega l'è un canpo de riçerca grando che ła ciapa drento tante disipline e algune de ste cua łe xe cołegade a łe varie parti che łe costituise un sistema lengua. Le prinçipałi sotodisipline de ła lenguistega (che łe corisponde in linea de masima ai livełi che i conpone un sistema łengua) i xe:

la fonetega e la fonołoxia, che łe rivarda al sistema de soni de łe lengue
la morfołoxia, che ła studia ła strutura interna de łe parołe
la sintasi, che ła studia de ła struturasion de łe fraxi
la semantega, che ła intaresa el signifegà
la pragmadega, che ła studia łe propietà de la comunicasion
e la lesegołoxia, che la studia el lesego.^[4]

A segonda dei ponti de vista co el cual el lenguajo el njien studià, xe pusibiłe far altre distinsion e de conseguensa altre sotodisipline:

la lenguistica descritiva, che ła se ocupa de documentar e descrivare łe łengue del mondo
la lenguistica storega, che l'anałixa iu fenomani lenguisteghi da un ponto de vista storego
la soçołenguistega, la diałetoloxia, la xiołenguistega e l'etnolenguistega, che łe se ocupa de vari aspeti soçałi e de variasion xiografega e diałetałe.
la psicolinguistica, la neurolenguistega e lenguistiga cognitiva, che łe se ocupa de łe carateristeghe psico-cognitive e neurołoxeghe del lenguajo
la tipołoxia lenguistega (o linguistica tipologica) e la lenguistega conparada, che łe ga el fin primario de confrontar łe lengue del mondo e catarghe fora łe struture comuni, dandoghine na spiegasion, traerso motivasion funsionałi
la lenguistega aplicada, la lenguistega computasionałe e la lenguistega forense
la logopedia e la foniatria, che łe se ocupa dei disturbi e patołoxie ligae al lenguajo.^[4]

Voxe corełae[canbia | canbia el còdaxe]

Note[canbia | canbia el còdaxe]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Genetti 2014, op. cit., p. 18.
↑ Dryer 2008, op. cit..
↑ Graffi e Scalise 2002, op. cit., p. 43.
↑ ^4,0 ^4,1 Genetti 2014, op. cit., p. 21–22.

Bibliografia[canbia | canbia el còdaxe]

Gaetano Berruto e Massimo Cerruti, La linguistica. Un corso introduttivo, Novara, UTET-DeAgostini, 2011.
Tullio De Mauro, Minisemantica, Bari, Laterza, 1982.
(FR) Ferdinand de Saussure, Cours de linguistique générale, Lausanne-Paris, Payot, 1916.
Ferdinand de Saussure, Corso di linguistica generale, tradusion e comento de Tullio De Mauro, Bari, Laterza, 1970.
Ferdinand de Saussure, Introduzione al 2º corso di linguistica generale (1908-1909), a cura di Robert Godel, edision italiana curada da Raffaele Simone, Roma, Ubaldini, 1970.
(EN) Matthew Dryer, Descriptive theories, explanatory theories, and basic linguistic theory, in Felix K. Ameka, Dench, Alan Charles Dench e Nicholas Evans (curà da), Catching language: The standing challenge of grammar writing, Amsterdam, Mouton de Gruyter, 2008.
(EN) Carol Genetti, How Languages Work: An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge, Cambridge University Press, 2014.
Giorgio Graffi e Sergio Scalise, Le lingue e il linguaggio. Introduzione alla linguistica, Bologna, Il Mulino, 2002.
(in) Martin Haspelmath, Comparative concepts and descriptive categories in crosslinguistic studies, in Language, vol. 86.3, pp. 663–687. Sconosesta: in (juto)
(EN) Martin Haspelmath e D. Andrea Sims, Understanding Morphology, Londra, Hodder Education, 2010.
Giulio Lepsky, La linguistica strutturale, Einaudi, 1990, ISBN 88-06-11796-3.
John Lyons, Lezioni di linguistica, Bari, Laterza, 1982.
Raffaele Simone, Fondamenti di linguistica, Roma-Bari, Laterza, 2008, ISBN 978-88-420-3499-5.