Salta al contegnùo

Pianefegasion łenguìstega

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.


In sosiołenguìstega, pianefegasion de’l łenguajo (noto anca cofà inzenjarìa de’l łenguajo) el ze un sforso dełibarà par infroensar ła funsion, ła strutura o l'acuizision de łengue o varietà łenguìsteghe indrento de na  comunidà vocałe.

Insieme a l’ ideołozia łenguìstega e a łe pràteghe łenguìsteghe, ła pianefegasion łenguìstega ła fa parte de ła połìtega łenguìstega, na tipołozia trazesta da [1] teoria de ła polìtega łenguìstega.

Drio Spolsky, zestion de ła łengua el ze un tèrmene pì presizo de ła pianefegasion łenguìstega. Ła zestion de’l łenguajo ła ze definìa cofà "el sforso esplisito e osarvabiłe da parte de calcheduni o de calche grupo che’l ga o el revéndega utorità so i partesipanti a’l dominio par modifegar łe só pràteghe o convinsion".

Ła pianefegasion łenguìstega ła ze speso asosiada a ła pianefegasion de’l goerno, ma ła ze doparada anca da na varietà de organizasion non governadiva cofà de baze e da individui. I obietivi de tałe pianefegasion i varia. Na mejo comunegasion traverso  asimiłasion de na ùnjoła łengua domenante ła pol portar benefisi econòmeghi a łe menoranse, ma ła ze anca parsepìa cofà na fasiłitasion de’l só dominio połìtego.

Ideołozìa de’l łenguajo

[canbia | canbia el còdaxe]

Cuatro ideołozie łenguìsteghe zenarałe łe ga el scopo de spiegar motivasion e desizion:[2]

  • Intarnasionałizasion: l'adosion de na łengua no indìzena cofà mezo de comunegasion pì anpia, cofà łengua ofisiałe o int’un dominio partegołar, cofà el dòparo de l’ingleze in India, Singapore, Fiłipine, Papua Nuova Guinea e Sud Àfrega.
  • Asimiłasion łenguìstega: ła convinsion che onji menbro de na sosietà, independentemente da ła propia łengua mare, ła gapia da inparar a utiłizar ła łengua domenante de ła sosietà indove che ła vive. Un ezenpio el ze el movimento soło ingleze de serti rezidenti inte i Stati Unii.
  • Plurałizmo łenguìstego: el reconosimento e el sostenjo de racuante łengue drento de na sosietà.

I ezenpi i ciapa rento (include) ła coezistensa de franseze, todesco, itałian e romanso in Zvisara; e el stato ofisiałe conpartìo de ingleze, małeze, tamil e sineze mandarin a Singapore.

Ła coezistensa de racuante łengue ła podarìa mìa derivar nesesariamente da na ideołozìa łenguìstega consapévołe, ma pitosto da ła rełativa efisiensa de comunegar int’una łengua condividesta.

  • Vernacołarizasion: el reprìstino e el dezviłupo de na łengua indijèna, insieme a ła só adosion da parte de’l stato cofà  łengua ofisiałe.

I ezenpi i include Ebràego inte’l stado de Izraełe e Quechua inte’l Perù.

A ze stà reconosesti ùndaze obietivi de pianefegasion łenguìstega (Nahir 2003)

  1. Purifegasion de ła łengua – prescrision de łe norme de dòparo a’l fin de presarvar ła "puresa łenguìstega" de ła łengua, protézer ła łengua da łe influense foreste e prevenjir ła deviasion de ła łengua parsepìa da l’interno
  2. Reprìstino de’l łenguajo – el tentadivo de reportar a’l dòparo comun na łengua che ła ga pochi o nesun marełengua soravivesti, vardar Ghil'ad, Zuckermann
  3. Reforma łenguìstega – canbiamento dełibarà de aspeti spesìfeghi o de ełementi estrałenguìsteghi, come gramàtega e ortografia, a’l fin de fasiłitarghene  el dòparo
  4. Standardizasion de ła łengua – el tentadivo de otenjer prestizio par na łengua rezionałe o diałeto, zviłupando cofà  łengua standard presernìa de na rezion
  5. Difuzion de ła łengua – el tentadivo de zgrandir el nùmaro de parlanti de na łengua
  6. Modernizasion łesègałe – conio de parołe o adatamento
  7. Unifegasion de ła termenołozìa: zviłupo de termenołozìa unifegada, prensipalmente in anbiti tècneghi
  8. Senplifegasion stiłìstega – senplifegasion de’l dòparo de ła łengua in łèsego, gramàtega e stiłe. Ciò include el canbiamento de’l dòparo de’l łenguajo inte i contesti sosiałi e formałi.
  9. Comunegasion intarlenguìstega – fasiłitasion de ła comunegasion łenguìstega intrà menbri de comunidà łenguìsteghe distinte
  10. Mantenjimento de ła łengua : consarvasion de ła łenguamare de un grupo cofà prima o segonda łengua cuando łe presion łe manasa o łe cauza un declin de’l stato de ła łengua
  11. Standardizasion de’l còdaze auziłiario: standardizasion  dei aspeti marzenałi e auziłiari de’l łenguajo, cofà senji par non non udenti, nomi de łoghi o règołe de trazlitarasion e trascrision

Ła pianefegasion łenguìstega ła ze stà sudividesta in tri tipi:

Pianefegasion de’l stato

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła pianifegasion de’l status ła ze ła łogasion o ła rełogasion de na łengua o de un diałeto a domini funsionałi drento de na sosietà, influensando cusì el status, o ła pozision, de na łengua.

Stato de ła łengua

[canbia | canbia el còdaxe]

Stato de ła łengua el ze distinto, siben intersà co, łenguajo prestizio e funsion łenguìstega.

El stato de ła łengua el ze ła pozision (o stato) dazesta de na łengua respeto a nantre łengue.[3] Na łengua ła otien un status in baze a l’adenpimento de cuatro atributi, descrivesti inte’l 1968 da do diversi autori, Heinz Kloss e William Stewart. Sia Kloss che Stewart i ga stabiłìo cuatro cuałità de na łengua che ghe ne determena el status.

Łe tre respetive struture (cuadri) łe difarise łeziermente, ma łe sotołinea cuatro atributi comuni:

  1. Orizene de ła łengua: se na detarminada łengua ła ze indijena o inportada inte ła comunidà łenguìstega
  2. Grado de standardizasion - el grado de zviłupo de un insieme formałe de norme łe definise el dòparo "coreto".
  3. Stato zurìdego
    1. Ùnega łengua ofisiałe (ez. franseze in Fransa e turco in Turchia
    2. Łengua ofisiałe comun (ad ez. inglese e Afrikaans in Sud Àfrega; franseze, todesco, itałian e romancio in Zvisara)
    3. Łengua ofisiałe rejonałe (ad ez. Igbo in Nizeria; Marathi in Maharashtra, India)
    4. Łengua promovesta: no ła ga un status ofisiałe a łiveło nasionałe o rejonałe, ma ła ze promovesta e a volte doparada da łe autoridà pùbleghe par funsion spesìfeghe (ad ez. Spanjoło in Novo Mèsego; Ingleze Pidgin de l’Àfrega osidentałe in Camerun)
    5. Łengua tołàrada: né promovesta né proibìa; reconosùa ma injorada (ad ez. Łengue dei nadivi americani inte i Stati Unii ai zorni nostri)
    6. Łengua proibìa: scorajada da sansion o restresion ofisiałe (ad ez. gałisian, basco e catałan durando el rezime de Francisco Franco in Spanja; masedone in Gresia; [4] łengue indijene meregane durando l'era de’l cołejo[5]);
  4. Vitałità: el raporto, o parsentuałe, dei utenti de na łengua respeto a n’altra variabiłe, cofà ła popołasion totałe; .[6] Kloss e Stewart i destingue entranbi sie clase de distribusion statìstega. Anpò, i trasa el confin intrà łe clase a parsentuałe desconpanje. Drio Kloss, ła prima clase, el pì alto łiveło de vitałità, ła ze dełimitada da’l 90% o pì de parlanti. Łe sincue clase che resta in órdene decresente łe ze 70–89%, 40–69%, 20–39%, 3–19% e manco de’l 3%. Stewart el definise che łe sie clase łe ze detarminàe da łe parsentuałe drio de rełatori: 75%, 50%, 25%, 10%, 5% e manco de’l 5%.
Insieme, orizene, grado de standardizasion, status jurìdego e vitałità i esprime el status de na łengua.

William Stewart el ìndega dieze domini funsionałi inte ła pianefegasion łenguìstega:[7]

  1. Official - Na łengua  ofisiałe "funsion cofà łengua łegalmente apropiada par tuti i scopi połìtegamente e culturalmente raprezentadivi so baze nasionałe."[7] Ła funsion ofisiałe de na łengua ła ze speso spesifegada in una costitusion .
  2. Provinsiałe – Na łengua provinsiałe ła funsiona cofà łengua ofisiałe par na area zeogràfega pì picenina de na nasion, tìpegamente na provinsia o rezion (ez. franseze in Quebec)[8]
  3. Comunegasion pì anpia: na łengua de comunegasion pì anpia ła pol èsar ofisiałe o provinsiałe, ma soratuto ła funsiona cofà mezo de comunegasion traverso i confini łenguìsteghi drento de na nasion (ad ez. hindi in India; łengua swahili in [[Àfrega de l’est]])[8]
  4. Intarnasionałe: na łengua intarnasionałe ła funze da mezo de comunegasion traverso i confini nasionałi (ad ez. Ingleze, presedentemente franseze cofà łengua diplomàtega e intarnasionałe[8]
  5. Cavedałe: na łengua maiuscoła ła funsiona cofà łengua promenente drento e datorno a na cavedałe nasionałe (ad ez. ołandeze e franseze a Bruxelles)[8]
  6. Grupo – Na łengua de grupo ła funsiona cofà na łengua convensionałe intrà i menbri de un singoło grupo culturałe o ètnego (ad ezenpio, l'ebràego intrà i abrei)[8]
  7. Edugativo: na łengua edugativa ła funze da mezo de insenjamento inte łe scołe primaria e segondaria so baze rejonałe o nasionałe (Urdu in Pakistan osidentałe e bengałeze in Pakistan orientałe)[8]
  8. Materia scołàstega: na łengua scołàstega ła vien insenjada cofà materia inte ła scoła segondaria o istrusion suparior (ad ez. łatin e [[łengua grega|grego antigo]] inte łe scołe de łengua ingleze)[8]
  9. Łetarario - Na łengua łetararia ła funsiona cofà łengua par scopi łetarari o studiozi (grego antigo)[8]
  10. Rełijozo - Na łengua rełijoza ła funsiona cofà łengua par i scopi rituałi de na partegołar rełijon (ad ezenpio el łatin par el rito łatin a l'interno de ła Ceza catòłega romana; Arabic for the reading of the Qur'an)[8]

Robert Cooper, inte’l revédar l’ełenco de Stewart, el fa arcuante zonte. In primo łogo, el definise tri sototipi de funsion ofisiałe: statudarie, łaoradive e sinbòłeghe.[9] Na łengua łegałe ła ze na łengua che un goerno el ga declarà ofisiałe par łeze. Un łenguajo de łaor el vien doparà da un goerno par łe atività cotidiane e un łenguajo sinbòłego el vien doparà cofà stato sìnboło. Cooper el zonta anca do domini funsionałi a l'ełenco de Stewart: mass media e łaoro.

Projetasion de’l corpus

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła pianefegasion de’l corpus ła se rifarise a l’intarvento prescritivo inte łe forme de na łengua, par cui A vien tołeste desizion de pianefegasion par projetar canbiaminti inte ła strutura de ła łengua.[10] Le atività de pianefegasion de’l corpus speso łe sorze cofà el rezultado de convinsion so l’adeguatesa de ła forma de na łengua par dezvòlzer łe funsion dezidaràe.[11] A difarensa de ła pianefegasion de’l status, che ła vien dezvolzesta prensipalmente da aministradori e połìteghi, ła pianifegasion de’l corpus ła ze zenaralmente òpara de  individui co na major conpetensa łenguìstega.[10] Eziste tre tipi de pianefegasion de’l corpus tradisionalmente reconosùi: grafizasion, standardizasion e modernizasion.

Grafezasion

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła grafezasion ła se rifarise a’l zviłupo, a ła sełesion e a ła modifega de script e a łe convension ortogràfeghe par na łengua.[12] El dòparo de ła scritura int’una comunidà łenguìstega el pol gaver efeti sosioculturałi duraùri, che i  include una pì fàsiłe trazmision de’l materiałe traverso łe zenarasion, ła comunegasion co un nùmaro major de parsone e un standard respeto a’l cuało A vien speso confrontàe łe varianse de ła łengua parlada.[13] El łenguista Charles A. Ferguson el ga fato do osarvasion ciave so i rezultadi de l’adosion de un sistema de scritura. In primo łogo, el dòparo de ła scritura el zonta n’altra forma de ła łengua a’l repartorio de ła comunidà. Seben ła łengua scrita ła sipie vedesta cofà segondaria respeto a ła łengua parlada, el vocàbołario, struture gramàtegałe e strutura fonołòzega de na łengua speso łe adota caratarìsteghe inte ła forma scrita che łe ze difarente da ła forma parlada. In segondo łogo, el dòparo de ła scritura el porta speso a na credensa popołar che ła łengua scrita ła sipia ła łengua "reałe" e ła paroła  ła ne sipie na corusion. Ła łengua scrivesta ła ze vedesta cofà pì consarvadora, mentre ła forma parlada ła ze pì susetibiłe ai canbiaminti łenguìsteghi. Aree rełichie izołàe de ła łengua parlada łe pol èsar manco inovative de ła forma scrita o ła łengua scrita ła podaria èsar bazà so na variansa deverzente de ła łengua parlada.[13]

Inte’l stabiłir un sistema de scritura par na łengua, i pianefegadori de corpus i ga ła posibiłità de utiłizar un sistema ezistente o de projetarghene uno novo. El Ainu de’l Japon el ga sełiesto de adotar el katakana syllabary de ła [[łengua japoneze]] cofà sistema de scritura par ła łengua Ainu. El Katakana el ze projetà par na łengua co un CV de baze strutura de ła sìłaba, ma Ainu el ga arcuante sìłabe CVC che no łe pol èsar fasilmente adatàe a ‘sto siłabario. Donca, Ainu el dòpara un sistema katakana modifegà, in cui ła sìłaba finałe codas łe ze consonante da na varsion in pedise de un sinboło katakana che’l scumisia co ła consonante dezidarada.[14]

Un ezenpio de scritura orizenałe el include el zviłupo de ła scritura armena inte’l 405 d.C. da St. Mashtot Mesrop. Siben ła scritura ła fuse sagomada (modełada) so l’alfabeto grego, ła destingueva l'armeno da’l grego e da l'alfabeto siriaco dei pòpołi visini.[15] Istesamente, so’l prensipio de’l  XIX sècoło, Sequoyah (Cherokee) el ga projetà na ortografia par Cherokee inte’l sud-est dei atuałi Stati Unii. El dòpara alguni carateri łatini ma el ghe ne introduze anca de novi.

Standardizasion

[canbia | canbia el còdaxe]

El proseso de standardizasion speso el coinvolze na varietà de na łengua che ła ga ła presedensa so altri diałeti sosiałi e rezionałi de na łengua.[16] N’altro aprocio, in cui i diałeti i ze mutuamente intełizibiłi, el consiste inte l’introdùzer na forma scrita połifonèmega che ła intende raprezentar tuti i diałeti de na łengua in modo adeguà ma sensa na forma parlada standard. Se A se sernise un diałeto, el vien parsepìo cofà soradiałetałe e ła "mejo"  forma de ła łengua.[17]

Ła sielta de ła łengua standard ła ga inportante conseguense sosiałe, in cuanto ła vantaja i parlanti el cui diałeto parlà e scito el ze pì conforme a’l standard sełiesto.[18] El standard sernìo el ze zenaralmente pronunsià da’l grupo sosiałe pì potente a l’interno de ła sosietà e el ze inponesto ad altri grupi cofà norma da emułar, rendendo el standard nesesario par ła mobiłità sosioeconòmega.[19] In pràtega, ła standardizasion ła conporta zenaralmnete  un aumento de l’uniformidà de ła norma, nonché ła codifegasion de ła norma.[17]

Ła storia de l’ingleze ła fornise un ezenpio de standardizasion par un łongo parìodo de tenpo, sensa na pianefegasion łenguìstega formalmente reconosùa. El proseso de standardizasion el ga tacà cuando William Caxton el ga introduzesto ła màchina  da stanpa in Inghiltera inte’ 1476. Cuesto el ze stà seguìo da l’adosion de’l diałeto sud-orientałe Midlands, parlà a Łondra, cofà łengua de stanpa. A cauza de’l dòparo de’l diałeto par scopi aministradivi governadivi, comersiałi e łetarari, el se ga afermà cofà ła prestijoza varietà de l’ingleze. Daspò el zviłupo de gramàteghe e disionari inte’l 18° sècoło, l'asenza de ła stanpa capitałizmo, industriałizasion, urbanizasion , e educasion de masa ła ga portà a ła difuzion de ‘sto diałeto cofà norma culturałe par ła łengua ingleze.

Modernizasion

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła modernizasion ła se verifega cuando na łengua ła ga bezonjo de spànder łe propie resorse par sodisfar łe funsion. Ła modernizasion ła se verifega speso cuando na łengua ła subise un canbiamento de status, come cuando un paeze el otien independensa da un poder cołoniałe o cuando ghe ze un canbiamento inte ła łengua połìtega de l’istrusion.[20]Ła forsa prensipałe inte ła modernizasion ła ze l’espansion de’l łèsego, che  ła consente a ła łengua de discuter argomenti inte’l dominio semàntego moderno. I pianefegadori łenguìsteghi zenaralmente i dezviłupa novi ełenchi e glosari par descriver novi tèrmeni tècneghi, ma A ze anca nesesario garantir che i novi tèrmeni i sia utiłizà in modo coerente dai setori apropiài a l’interno de ła sosietà. Mentre serte łengue, come Japoneze e Ungareze,  łe ga subìo na rapida espansion łesegałe par sodisfar łe ezigense de ła modernizasion, altre łengue, come Hindi e Arabo, no łe ze riusìe farlo.[21] Tałe  espansion ła ze jutà da’l dòparo de novi tèrmeni inte i łibri de testo e inte łe publegasion profesionałe, łe cuestion de purizmo łenguìstego speso łe zoga un roło senjifegadivo inte l’espansion łesegałe, ma el vocàbołario tècnego el pol èsar eficase a l’interno de na łengua, independentemente da’l fato che’l provenja da’l proseso de formasion de łe parołe de ła łengua o da un estezo prestio da n’altra łengua..[21] Mentre l'ungareze el ga utiłizà scuazi escluzivamente prosesi interni a ła łengua par coniar nove parołe, el japoneze el ga anpiamente ciapà in prestio da l’ingleze par derivar nove parołe come parte de ła só modernizasion.

Pianefegasion de l'acuizision

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła pianefegasion de l’acuizision ła ze un tipo de pianefegasion łenguìstega in cui un sistema de governo nasionałe, statałe o łocałe el ponta a influensar aspeti de ła łengua cofà el stato de łengua, ła distribusion e l'alfabetizasion traverso l’istrusion. Ła pianifegasion de l'acuizision ła pol èsar utiłizada anca da organizasion non governadive, ma ła ze pì comunemente asosiada a ła pianifegasion de’l governo.[22]

Ła pianefegasion de l’acuizision ła ze speso integrà in t’un pì grando proseso de pianefegasion łenguìstega indove ch'A vien vałutà i status de łe łengue, i corpus i vien revedesti e i canbiaminti i vien infin introduzesti inte ła sosietà a łiveło nasionałe, statałe o łocałe traverso i sistemi de istrusion, che i va da łe scołe primarie a łe univarsità.[23]’Sto proseso de canbiamento el pol conportar na alterasion inte ła formatasion dei łibri de testo dei studenti, un canbiamento inte i metodi de insenjamento de na łengua ofisiałe o el zviłupo de un programa łenguìstego biłengue, soło par sitarne serti. Ad ezempio, se un governo el sernise de far crésar el łiveło de status de na serta łengua o canbiarghene el łiveło de prestizio, el pol stabiłir na łeze che ła ghe rechieda ai insenjanti de insenjar nome che in st’altra łengua o che i łibri de testo i sipia scriti uzando soło ła scritura de st’altra łengua. Cuesto, a só volta, el sostenjarìa l’ełevasion de’l status de ła łengua o el podarìa aumentarghene el prestizio. In st’altro muò, ła pianefegasion de l’acuizision ła vien speso utiłizada par promóver revitałizasion de ła łengua, che ła pol canbiar el stato de na łengua o invartir un canbiamento łenguìstego, o par promóvar el purizmo łenguìstego.[24] Inte’l cazo in cui un governo el reveda un corpus, novi disionari e materiałi didàteghi i gavarà da èsar revedesti inte łe scołe a’l fin de mantenjer na eficase acuizision de ła łengua.

El setor de l’istrusion

[canbia | canbia el còdaxe]

El setor de l’istrusion  ministero o de l'istrusion de’l governo el ze zenaralmente incargà de efetuar sielte nasionałe acuizion de ła łengua so ła baze de raporti de vałutasion statałe e łocałe. I doveri dei setori de l’istrusion i varia in baze a’l paeze; Robert B. Kaplan e Richard B. Baldauf i descrive i sie obietivi prensipałi dei setori:[25]

  1. Sernir łengue da insenjar a l’interno de’l curriculum.
  2. Detarminar ła cuantità e ła cuałità de ła formasion dei insenjanti.
  3. Coinvólzer comunidà łocałe.
  4. Detarminar cuałi materiałi i venjarà doparà e come i venjarà incorporà in programi de formasion.
  5. Stabiłir un sistema łocałe e statałe vałutasion par monitorar i progresi.
  6. Par detarminar i costi finansiari.

Siben ła pianefegasion de l'acuizision ła posa èsar ùtiłe ai governi, ghe ze problemi che i ga da èsar considarà.[26] Anca co un sołido sistema de  vałutasion, i efeti dei metodi de pianefegasion no i pol mai èsar serti; i governi i ga da considarar i efeti so altri aspeti de ła pianefegasion statałe, cofà ła pianefegasion econòmega e połìtega. Serte modifeghe a l’acuizision proponeste łe podaria èsar anca masa dràsteghe o istituìe masa a l’inprovizo sensa na adeguada pianefegasion e organizasion. Ła pianefegasion de l’acuizision ła pol anca èsar estenuante da’l ponto de vista finansiario, cuindi A ze esensiałe na adeguada pianefegasion e consapevołesa de łe resorse finansiarie. Partanto, A ze inportante che i obietivi de’l governo i sipia organizà e pianefegà co atension.[26]

Multilłenguizmo

[canbia | canbia el còdaxe]

Ghe ze anca na cresente preocupasion par el tratamento de’l multiłenguizmo inte l’istrusion, spesialmente in arcuanti paezi che un tenpo i zera cołonizà.[27]Ła sielta de ła łengua de insenjamento che ła dovarìa èsar pì vantajoza par na comunegasion eficase a łiveło łocałe e statałe ła rechiede na pianefegasion ponderada e ła ze torniada da na discusion. Serti stati i prefarise insenjar solche inte ła łengua ofisiałe, ma serti i ponta a promóver ła divarsità łenguìstega e cuindi sosiałe incorajando l’insenjamento in racuante łengue (nadive). El dòparo de na ùnega łengua de insenjamento el sostien l’unidà nasionałe e l'omozeneità[28] considarà che l’incorporasion de łengue difarente ła pol jutar i studenti a inparar mejo ofríndoghe prospetive alternadive.

Organizasion non governadive

[canbia | canbia el còdaxe]

Oltra a’l setor de l’istrusion, A ghe ze setori o organizasion non governadive che łe ga un efeto sinjifegadivo so l’acuizision de łe łengue, cofà  ła Académie française de ła Fransa o ła Real Academia Española de ła Spanja.[29]’Ste organizasion speso łe scrive i propi disionari e łibri de gramàtega, influìndo cusì so i materiałi ai cuałi i studenti i ze esponesti inte łe scołe. Siben st’altre organizasion no łe detenja el poder ofisiałe, łe infroensa łe desizision de pianefegasion de’l governo, ad ezenpio co i materiałi edugativi, influensando l’acuizision.[29]

Vanti de ła spartision de l'Irlanda, gavea scumisià un movimento che’l zmirava a’l reprìstino de l'irlandeze, cofà łengua prensipałe de ła nasion, so ła baze de un sparpanjà sentimento par el  nasionałizmo e l’identidà culturałe irlandezi.[30] Durando e daspò ła cołonizasion, l’irlandeze el gaveva regatà co l’ingleze e scoseze; el movimento par represtinar ła łengua el ga acuizìo zlanso daspò ła Guera d'indipendensa irlandeze. Ła Gaelic League ła ze stà fondà par promóvar l’acuizision de l’irlandeze inte łe scołe, "de-anglisizando" l'Irlanda.[30] Sùito dapò che The Irish Free State el ga otenjesto l’independensa inte’l 1922, ła Łega ła ga declarà che l’irlandeze el gavea da èsar ła łengua de insenjamento par almanco un’ora inte łe scołe primarie de’l stato. A zera stà reclutà insenjanti de łengua irlandeze e ze stà istituìi college preparadori par formar novi insenjanti.

L'atuasion de’l programa ła ze stà prensipalmente łasada a łe singołe scołe, che no ła ga portà a ła concluzion in modo coerente. Par zonta, educar na zenarasion el ze un proseso łongo, par el cuało ła Łega mìa ła jera preparada. No ghe zera consenso so come represtinar ła łengua irlandeze; ła Łega e łe suołe no łe ga zviłupà un pian de vałutasion de’l sistema par monitorar i progresi. Cusì el movimento el ga perdesto forsa, e el nùmaro de łenguamare irlandezi el ze in stàbiłe cało.[31]

Cazo de studio: Quechua in Perù

[canbia | canbia el còdaxe]

Pianefegasion de’l stato

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła storia de ła pianefegasion łenguìstega de’l Perù ła scumisia inte’l XVI sècoło co ła  cołonizasion spanjoła. Cuando i spanjołi i ze rivà par ła prima volta in Perù, el Quechua el ga servìo cofà łengua de comunegasion pì anpia, na łengua franca, intrà spanjołi e nadivi paruviani. Co’l pasar dei ani, i spanjołi i ga afermà ła supariorità de ła łengua spanjoła; de conseguensa, el spanjoło el ga acuizìo prestizio, ciapando el roło de łengua de comunegasion pì anpia e łengua domenante de’l Perù.[32] Inte’l 1975, soto ła guida de’l presidente Juan Velasco Alvarado, el governo revołusionario de’l Perù el ga declarà el Quechua łengua ofisiałe de’l stado paruvian, "conpanjo a’l spanjoło".[33] Cua ani dapò ła łeze ła ze stà revocà.[32] Ła costitusion de’l Perù de’l 1979 ła declara el spanjoło l’ùnega łengua ofisiałe de’l stato; Quechua e Aymara łe ze rełegà in "zone de dòparo ofisiałe", ecuivałente a ła funsion provinsiałe de Stewart sora descrivesta. El Quechua l’è ofisialmente restà na łengua provinsałe da’l 1979. Ancò, el Quechua el dezvolze anca na funsion intarnasionałe łimitada in tuto el Sud America in Arzentina, Bołivia, Braziłe, Ciłe, Cołonbia e Ecuador; łe comunidà de parlanti Quechua fóra de’l Perù łe parmete ła comunegasion in Quechua oltra (traverso) i confini. Anpò, a cauza de’l baso status de’l Quechua, el spanjoło l’è scuazi senpre doparà invese cofà łengua franca. Resentemente El Quechua el ga vadanjà taren anca inte’l mondo acadèmego,  sia cofà materia scołàstega che cofà argomento de intarese łetarario.

Projetasion de’l corpus

[canbia | canbia el còdaxe]

I tre tipi prensipałi de pianefegasion de’l corpus i ze tuti evidenti inte’l dezviłupo de łe łengue Quechua in Perù da l'era cołoniałe. Ła grafizasion ła ze in proseso da’l rivo dei spanjołi inte ła rejon, cuando i inperiałisti spanjołi i ga proà a descrívarghe i soni ezòteghi de ła łengua ai europei.[34]

Co el Quechua l'è deventà na łengua ofisiałe  in Perù inte'l 1975, l'introdusion de ła  łengua inte i domini de l'istrusion e de'l governo ła ga rendesto esensial gaver na łengua scrita standard.

El conpito de adotar un sistema de scritura el se ga revełà un ponto de ràdego intrà i łenguisti paruviani. Seben  ła major parte  ła fuse d'acordo so'l dòparo de l'alfabeto łatin , i  łenguisti no i jera d'acordo so come raprezentar el sistema fonołòzego de'l Quechua, in partegołar  par cuanto revarda el sistema vocałe. I raprezentanti de l'Academia paruviana de ła  łengua Quechua e de l'Istituto estivo de łenguìstega i ga vołesto raprezentar i ałofoni de łe vocałe /i/ e /u/ co  łétare separàe <e> e <o>, el che el crea un aparente sistema de sincue vocałe.

I ga afermà che cuesto el rende ła łengua pì fàsiłe da inparar par łe parsone che ła ga za famejaridà co'l spanjoło scrito. Anpò, altri łenguisti paruviani i sostenjea che un sistema a tre vocałe el fuse pì fèdełe a ła fonołozìa de'l Quechua. Daspò ani de discusion e dezacordi, inte'l 1985 i łenguisti  paruviani i ga proponesto l'alfabeto Pan-Quechua cofà na raprezentasion acurada de ła łengua. e cuesto l'è stà adotà inte i programi de istrusion biłengue intarculturałe e inte i łibri de testo. Anpò, l'Academia paruviana e el SIL i se ga refudà entranbi de adotarlo e i ga seità a proponer novi alfabeti, łasando ła chestion (cuestion) irezolvesta.

Par ultarior informasion, védar el sistema  de scritura Quechua e el canbio de ortografia quechuan e aymaran. N'altro dezacordo el revardava come relféter łe difarense tecnołòzeghe evidenti inte i diversi diałeti de'l Quechua. Ad ezenpio, serti diałeti distinti i dòpara varsion aspiràe e glotałizàe de l'ugołar sorda /q/, mentre altri no e serti pianefegadori łenguìsteghi i ga retenjùo inportante refléter st'altre difarense diałetałe.[35]

La reserca de un alfabeto unifegà ła reflete el proseso de standardizasion. A difarensa de altri cazi de standardizasion in Quechua st'altra ła ze stà aplegada solche a ła łengua scrita, mìa a ła łengua parlà, e no A fato nesun tentadivo de canbiar ła łengua parlada dei łenguamare , che ła variava a segonda de łe rejon. Pitosto, A jera nesesaria ła standardizasion par prodùzer un sistema de scritura uneforme par fornir istrusion ai parlanti quechua inte ła só łenguamare.

I pianifegadori łenguìsteghi in Perù i ga proponesto racuante varietà par funzer da norma parlada soradiałetałe . Arcuanti i ga visto Qusqu-Qullaw come ła sielta naturałe par un stendardo poiché el ze reconosùo cofà ła forma pì sìmiłe a cheła parlada dai Incas. Altri i prefarise l'Ayacucho Quechua poiché el ze pì consarvador, mentre el Qusqu-Qullaw l'è stà influensà da'l contato co ła łengua aymara.

Rodolfo Cerrón-Palomino el ga proponesto un standard łetarario, el Quechua meridionałe che'l conbina łe caratarìsteghe de entranbi i diałeti. 'Sta norma ła ze stà acetà da racuante istitusion in Perù.[36]

Anca  ła modernizasion łesegałe  ła ze stà fondamentałe par el zviłupo de'l Quechua. I pianefegadori łenguìsteghi i ga tentà de coniar nove parołe Quechua conbinando morfemi Quechua par dar novi senjifegadi. Zenaralmente, i préstii łenguìseghi i vien ciapà in considarasion soło cuando che łe parołe mìa łe pol èsar zviłupàe traverso struture Quechua ezistente. Se A vien adotà préstii łenguìsteghi, i łenguisti i pol adatarli in modo che i coresponda a  ła tìpega fonołozìa de’l Quechua.[37]

Pianefegasion de łe acuizision

[canbia | canbia el còdaxe]

Dazà el quechua no'l ze pì na łengua ofisiałe de'l Perù, l'alfabetizasion Quechua no ła ze costantemente incorajada inte łe scołe.[38]

El sistema edugativo de'l Perù el se baza invese so'l spanjoło, ła łengua ofisiałe de ła nasion. Nonostante el só baso prestizio, el Quechua l'è oncora parlà da miłion  de indijeni paruviani, tanti dei cuałi i ze biłengue in Quechua e spanjoło. Ghe ze el deziderio de presarvar l'unisità de'l Quechua cofà  łengua co i s atributi e raprezentasion de ła  cultura. Racuanti i sostien che ła promosion de un programa de alfabetizasion diversifegà el ghe ofra ai studenti prospetive desconpanje so ła vita, che łe podarìa solche mejorar ła sò espariensa edugativa.[38]

Vanti de'l 1975, el Perù el gavea programi de istrusion biłengue, ma el quechua no'l venjiva insenjà cofà materia inte łe scołe primarie e segondarie. Daspò ła reforma de l'istrusion de'l 1975, el quechua e el spanjoło i jera entranbi prezenti in programi biłengue, ma soło in comunidà de łengua restreta.

'Sti programi sparimentałi i ze stà drioman anułà a cauza de un canbiamento inte ła pianifegasion de'l governo, ma i ze stà da novo represtinài inte'l 1996. Anca co i programi nasionałi de istrusion biłengue intarculturałe, i insenjanti de łe scołe łocałe e i menbri de ła comunidà speso i prefarise doparar el spanjoło, un suporto destabiłizante par l'istrusion biłengue.

Ciò el sotołinea l'inportansa de'l sostenjo de ła comunidà cofà obietivo par el setor de l'strusion, come acenà in presedensa. Racuanti i crede che a cauza de'l major prestizio nasionałe de'l spanjoło, A sia sosialmente ed economègamente pì vantajozo inparar a parlar spanjoło. A ze descutibiłe se 'sti programi edugativi i ndarà a  benefisio de l'istrusion o i mejorarà el status de'l Quechua.[32]

Ultariore łeture

[canbia | canbia el còdaxe]
  • Cobarrubius, Juan & Joshua Fishman, eds. Progress in Language Planning: International Perspective. The Hague: Mouton, 1983.
  • Cooper, R. L. Language Planning and Social Change. New York: Cambridge University Press, 1989.
  • Hult, F.M., & Johnson, D.C. (eds.) (2015). Research Methods in Language Policy and Planning: A Practical Guide. Malden, MA: Wiley-Blackwell

ISBN 978-1-118-30838-7

.

  • Kadochnikov, Denis (2016). Languages, Regional Conflicts and Economic Development: Russia. In: Ginsburgh, V., Weber, S. (Eds.). The Palgrave Handbook of Economics and Language. London: Palgrave Macmillan. pp. 538-580.

ISBN 978-1-137-32505-1


  • Rubin, Joan, Björn H. Jernudd, Jyotirindra Das Gupta, Joshua A. Fishman and Charles A. Ferguson, eds. Language Planning Processes. The Hague: Mouton Publishers, 1977.
  • Tauli, Valter, Introduction to a Theory of Language Planning, Uppsala, Almqvist & Wiksell, 1968.


Reviste rełevanti

[canbia | canbia el còdaxe]
  • Current Issues in Language Planning (Routledge) Home page
  • Language Problems and Language Planning. Home page

Linganbi foresti

[canbia | canbia el còdaxe]

Bibriografìa

[canbia | canbia el còdaxe]
  • DELL'AQUILA, Vittorio & IANNACCARO, Gabriele (2004) La pianificazione linguistica. Lingue, società e istituzioni. Roma: Carocci.
  • BASTARDAS-BOADA, Albert (2007) "Linguistic sustainability for a multilingual humanity", Glossa. An Interdiscipinary Journal, vol. 2, n. 2.
  • BASTARDAS-BOADA, Albert (2002) "World language policy in the era of globalization: Diversity and Intercommunication from the perspective of 'complexity'", Noves SL. Revista de Sociolingüística.
  • BASTARDAS-BOADA, Albert (2002), “The Ecological perspective: Benefits and risks for Sociolinguistics and Language Policy and Planning”, in: Fill, Alwin, Hermine Penz, & W. Trampe (eds.), Colourful Green Ideas. Berna: Peter Lang, pp. 77–88.
  • TAULI, V. (1968) Introduction to a theory of language planning, Uppsala.
  • CALVET, L.J. (1987) La guerre des langues et des politiques linguistiques. Payot, Paris.
  • COBARRUBIAS Juan, & FISHMAN Joshua (1982) (ed.) Progress in language planning: international perspectives, coll. Contributions to the sociology of language n° 31, Berlin/New York/Amsterdam: Mouton
  • COOPER, R. L. (1989) Language planning and social change, Cambridge University Press, New-York.
  • FISHMAN Joshua (1974) (ed.) Advances in Language Planning, The Hague: Mouton
  1. di Bernard Spolsky. il/faculty/spolsky-bernard Spolsky Bernardenglish.biu.ac) di Bernard Spolsky. il.
  2. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Cobarrubias
  3. Edwards, John. "Language, Prestige, and Stigma," in Contact Linguistics. Ed. Hans Goebel. New York: de Gruyter, 1996.
  4. Wardhaugh, Ronald. "Planning," in An Introduction to Sociolinguistics. Malden: Blackwell Publishing, 2008
  5. cite Jennifer Jones, Dee Ann Bosworth, Amy Lonetree,  "American Indian Boarding Schools: An Exploration of Global Ethnic & Cultural Cleansing", Ziibiwing Center of Anishinabe Culture & Lifeways, 2011, accessed 25 January 2014
  6. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Cobarrubias2
  7. 7,0 7,1 Stewart, William A.  "Sociolinguistic Typology of Multilingualism," in Readings in the Sociology of Language.  Ed. Joshua Fishman.  The Hague: Mouton Publishers, 1968.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 Cooper , Robert L. Pianificazione linguistica e cambiamento sociale. New York: Cambridge University Press, 1989.
  9. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Cooper2
  10. 10,0 10,1 Ferguson, Gibson. (2006). Language Planning and Education. Edinburgh University Press.
  11. Hornberger, Nancy H. (2006). "Frameworks and Models in Language Policy and Planning", in Thomas Ricento, An Introduction to Language Policy, Wiley-Blackwell, pp 24-41.
  12. Liddicoat, Anthony J. (2005). "Corpus Planning: Syllabus and Materials Development," in Eli Hinkel, Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning, Routledge, pp 993-1012.
  13. 13,0 13,1 Ferguson, Charles A. (1968). "Language Development", in Charles A. Ferguson, Thom Huebner (1996), Sociolinguistic Perspectives: papers on language in society, 1959-1994, Oxford University Press US, pp 40-47.
  14. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Liddicoat2
  15. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Cooper4
  16. Christian, Donna (1988). "Language Planning: the view from linguistics", in Frederick J. Newmeyer, Language: the socio-cultural context, Cambridge University Press, pp 193-211.
  17. 17,0 17,1 Eror: <ref> nisun testo par el marcador FergusonC2
  18. Wiley, Terrance G. (2003). "Language Planning and Policy," in Sandra McKay, Nancy H. Horberger, Sociolinguistics and Language Teaching, Cambridge University Press, pp 103-147.
  19. Eror: <ref> nisun testo par el marcador FergusonG2
  20. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Christian2
  21. 21,0 21,1 Eror: <ref> nisun testo par el marcador FergusonC3
  22. Liddicoat, Anthony J., and Richard B. Baldauf, Jr., "Language Planning in Local Contexts: Agents, Contexts and Interactions." Language Planning in Local Contexts. Ed. Anthony J. Liddicoat and Richard B. Baldauf, Jr. Clevedon: Multilingual Matters Ltd., 2008
  23. Ferguson, Charles A. "Sociolinguistic Settings of Language Planning." Language Planning Processes. Ed. Rubin, Joan, Björn H. Jernudd, Jyotirindra Das Gupta, Joshua A. Fishman and Charles A. Ferguson. The Hague: Mouton Publishers, 1977
  24. Ferguson, Charles A. "Language Planning Processes"Language Planning Processes. Ed. Rubin, Joan, Björn H. Jernudd, Jyotirindra Das Gupta, Joshua A. Fishman and Charles A. Ferguson. The Hague: Mouton Publishers, 1977
  25. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Kaplan
  26. 26,0 26,1 Thorburn, Thomas. "Cost-Benefit Analysis in Language Planning." Can Language Be Planned? Ed. Rubin, Joan, and Björn H. Jernudd. Hawaii: The University Press of Hawaii, 1971
  27. Mansor, Sabiha. Language Planning in Higher Education. New York: Oxford University Press, 2005
  28. Fishman, Joshua A. "The Impact of Nationalism on Language Planning," Can Language Be Planned? Ed. Rubin, Joan, and Björn H. Jernudd. Hawaii: The University Press of Hawaii, 1971
  29. 29,0 29,1 Eror: <ref> nisun testo par el marcador Kaplan2
  30. 30,0 30,1 Macnamara, John. "Successes and Failures in the Movement for the Restoration of Irish," Can Language Be Planned? Ed. Rubin, Joan, and Björn H. Jernudd. Hawaii: The University Press of Hawaii, 1971
  31. Mac Giolla Chriost, Diarmait. "Micro-level Language Planning in Ireland." Language Planning in Local Contexts Ed. Anthony J. Liddicoat and Richard B. Baldauf, Jr. Clevedon: Multilingual Matters Ltd., 2008
  32. 32,0 32,1 32,2 Coronel-Molina, Serafin M. "Functional Domains of the Quechua Language in Peru: Issues of Status Planning." University of Pennsylvania
  33. Hornberger, Nancy and Kendell A. King. "Authenticity and Unification in Quechua Language Planning." University of Pennsylvania: 1998.
  34. Coronel-Molina, Serafin M. (1996). "Corpus Planning for the Southern Peruvian Quechua Language." Working Papers in Educational Linguistics, 12 (2), pp 1-27.
  35. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Coronel2
  36. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Coronel3
  37. Eror: <ref> nisun testo par el marcador Coronel4
  38. 38,0 38,1 Hornberger, Nancy "Quechua Literacy and Empowerment." Indigenous Literacies in the Americas Ed. Hornberger, Nancy. New York: Mouton de Gruyter, 1996
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Pianefegasion_łenguìstega&oldid=1151956"