Àlgebra

Pàjina del'òpara de al-Khwarizmi

L'àlgebra ła xe na parte de ła matemàtega che ła trata el studio de struture algèbriche, rełasion e quantità.

El tèrmine àlgebra (dal'àrabo الجبر, al-ğabr che el signìfega "union", "conesion" o "conpletamento", ma anca "ajustare") el deriva dal nome del libro del matemàtego persian àrabo Muḥammad ibn Mūsā al-Ḵwārizmī, che el se ciama Al-Kitāb al-mukhtaṣar fī hīsāb al-ğabr wa’l-muqābala ("Struco sul Càlcoło par Conpletamento e Bałansamento"), conosesto anca inte ła forma curta Al-Kitab al-Jabr wa-l-Muqabala, che el parla de ła resołusion de łe equasion de primo e de secondo grado.

Sta disiplina ła jera conosesta xà dai Babiłonexi, che i gaveva creà un sistema aritmètego avansà col cuałe i podeva calcołar in manièra algorìtmica , oltra che i gaveva desquerto resołusion par problemi par i cuałi ancó doparémo łe equasion. I Antighi Egisi, i Gresi e i Cinexi i jera bituai a resolverli in maniéra giomètrega, come che el dixe Euclide inte i sui Ełeminti. El greco Diofanto el xe considarà, insieme, naturalmente a al-Khwarizmi, el "pare del'àlgebra".

El primo a doparare el tèrmine inte el mondo osidentałe łatin el xe stà el "maestro d'àbaco" fiorentin Raffaello di Giovanni Canacci, autor dei Raxonaminti de àlgebra. Ła notasion moderna par l'àlgebra ła xe stà creada da René Descartes.

L'algebra ła poe èsare divixa in ste categorie:

• Àlgebra ełementare, inte ła cuałe ai nùmari e a łe operasion fondamentałi ghe vegne xontà anca costanti e variàbiłi (soto forma de létare), col vantajo che se poe jenerałixar lexe e parlar de nùmari che i ga da èsare conosesti.
• Àlgebra astrata, ciamada anca àlgebra moderna, inte ła cuałe łe vegne xontae robe come grupi, anełi e canpi traverso asiomi e studiae.
• Àlgebra lineare, inte ła cuałe se studia el spasio vetoriałe e łe robe łigade;
• Àlgebra universałe, inte ła cuałe łe vegne studiae propietà in comune a tute łe struture algèbriche.
• Teoria dei nùmari algèbrica, co łe struture algèbriche łigade ai nùmari intiéri-
• Giometria algèbrica, che ła dòpara l'àlgebra astrata par resòlvare i problemi de ła giometria.
• Conbinatoria alèbrica, inte ła cuałe mètodi astrati del'àlgebra i vegne doparai par studiare domande conbinatoriałi