Rii de Venesia
El rio el xe un ełemento esensial de ła viabiłità sul'aqua de ła sità de Venesia.
Sto tèrmine qua el éndega soło i canałi, naturali o artifexałi, costexai da edifisi o całi che łe divide i sìngołi edifisi dei cuałi el séntro stòrego el xe fato. Inte ła toponomàstega sitadina qualche rio, de dimension menor, el vien ciamà col nome de rieło.
Ghe xe rii che, anca se dritai par raxon urbanìsteghe, i ga l'àlveo de antighi canałi łagunari naturałi e i prexenta donca un corso miga reto. Altri rii invese, soratuto quełi a percorso perfetamente drito, i ga n'orìxene completamente artifexal.
La rede dei rii ze ła xe fita e ła covre in pràtega tuto el teritorio sitadin, permetendo cusì de raxónxer par aqua squaxi ogni xona de ła sità, condision fondamental par segurar el trasporto de robe e persone co ła navegasion drénto.
I rii, a parte che i varantise el trasporto par aqua, i svolxe anca ła funsion ecołòxica fondamental de favorire el scóło de łe maree e segurar ła sanita sitadina, scansando che łe se crea pałui e permetendo de destrigarse dei depòxiti naturałi e de łe aque negre da ła łaguna verso el mar durante ła faxe de basa marea e'l conseguénte scanbio co aqua pułia durante l'alta marea. Par sta raxon qua mantiegnir ben i rii el ga n'inportansa fondamental: st'operasion qua ła se fa col'escavo, operasion portada vanti fin dai ténpi de ła Repùblica de Venesia, par cavar via eventuałi ecesi de depòxiti de sediménti e varantire cusì ła costansa del fluso àqueo otimal.
Inte el tesùo urban el rio el se cata in tre maniere desferénti, a volte prexenti al steso ténpo łóngo i tochi del só percorso:
- completamente serà intorno da edifisi che i finise diretamente in aqua, sensa posibiłità de pasarghe a pi łóngo el percorso (rio trasversal rispeto a ła rede pedonal);
- costexà da na fondamenta su na soła sponda e co edifisi che i finise diretamente in aqua sul'altra (rio semi-parałeło a ła rede pedonal);
- costexà da fondamente su tute dó łe sponde (rio parałeło a ła rede pedonal).
Inte el corso dei sècołi, in particołar inte el XIX sècoło, paréci e frequénti i xe stai i intervénti de teramento dei rii par slargar el sistema de viabiłità pedonal co ła creasion dei rii terai. Inte el corso del XX sècoło invese ła se ga registrada, anca se in maniera łimitada, ła tendensa contraria, co ła creasion e ła vertaùra del Rio Novo inte el ténpo infrà łe dó guere mondiavi come nova alteria de scorimento vełose infrà el Canal Grando e l'àrea de Piasal Roma, e co ła nova vertaùra del'ùltimo toco del Rio de ła Crea, terà inte el 1837, inte el sestièr de Canarégio.