Salta al contegnùo

Cristianèzemo

Canbia lingambo
Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Cristianéximo

El cristianèzemo[1] el ze na rełijon de caràtaro universałìstego, orìzenada dal zudaismo inte el I secoło, fondada so ła revełasion, o sia so ła vegnesta e predegasion, contegnesta inte i Vanzełi, de Jezù de Nazareth, intendesto cofà fioło del Dio d'Israełe e par tanto Dio sè-medèzemo, incarnà, morto e resorto par ła salvesa de l'umanità, o sia el Mesia prometesto, el Cristo. Clasifegada da racuanti cofà "rełijon abramìtega", co l'ebraismo (dal cuało sta cuà ła nase), islam[2][3] e fede Bahá'í, ła ze ła rełijon pì difondesta[4], co na stema de sirca 2,3 miłiardi de fedełi inte el mondo inte na stima del 2015.[5]

Istòrego del cristianèzemo

[canbia | canbia el còdaxe]

El cristianèzemo el emerze inte el I secoło cofà sincretismo unifegante łe vàrie rełijon del mondo mediteràneo: rełijon mesopotàmego-canànee-ezìsie, del cuało deriva el ziudaismo (łe cuałe scriture łe ghea ciapà sentrałità inte el cristianèzemo), e rełijon grego-romane; inte el prinsìpio el se prezenta col dùplego aspeto de zudeo-cristianèzemo (i cuałi menbri i zera escluzivamente ebrei convertii, e i pensava solché i sirconcidesti i podea vegner salvai) e etno-cristianèzemo (o cristianèzemo dei zentiłi, o sia i pagani, o sia ła "zente", i pòpułi definii da na so zeneałozia, che in tuti i cazi i ghea da far oservansa a ła leje de Mozè), cofà che se dezume dai conti dei Ati de Luca e da racuante létare de Poło (cofà ła Létara ai Gałai, łe létare ai Corinsi), mostrando tuta-via che łe do àneme łe convive sensa racuanta sision, e de èsar rivai a na fòrmuła de concòrdia col primo concìłio de Jeruzałeme (Ati 15).

I cristiani i ghea asorbio dal zudaismo łe so Sacre scriture, definie dopo Antigo Testamento, inte ła Septuaginta, dotrine fondamentałi cofà el monoteismo, ła fede inte un mesia o cristo, racuante forme del culto (anca el sacerdòsio), conceti de lioghi e tenpi sacri, l'idea che el culto el gàpie da vegner modełà drio el modeło cełeste, el dòparo dei Salmi inte łe preghiere comuni. El cristianèzemo intendesto cofà rełijon difarenta da cueła ebràega el ga tacà a dełinearse dopo del denomenà "Sìnodo de Jamnia" inte el cuało ła zera stada tolta na pozision deciza so l'estraneità de ła "Via" dal ebraismo ortodoso, partindo da ła seconda metà del II secoło.

Sucesivamente ła Ceza post-apostòłega lentamente se ga organizà da torno a ła denomenada pentarchia dei sìncue patriarcai de Roma, Costantinòpułi, Alesàndria, Antiòchia e Jeruzałeme. De prinsìpio se ghea avesto par sècułi na contendesta crìtega intrà vàrie corenti par ła formasion del primo cristianèzemo, corenti che łe se fondava in difarenti testi retegnesti sacri, intrà i cuałi el grando e eterozèneo movimento del gnostezismo. Ste contendesta ła zera finia inte el IV secoło co ła conversion de l'Inperator Costantino I[6] el cuało el ghea orgsnizà el Conciłio de Nicea par far vegner fora na soła corente e descansełar tute chełe altre. Contestualmente el cristianèzemo el zera devegnesto na rełijon aprovaca ufisalmente e i véscovi cristiani, moresti prima del podere miłitare, i ghene zera pasai al comando[7].

Inte el 380 Teodòzio I co l'Edito de Tesałònega el ła ghea fata devegner ła ùgnoła rełijon ufisałe de l'inpero roman recorendo anca a mese cruenti par reprìmar łe rezistense dei pagani[8]. Inte el 1054 ràdeghi teołòzeghi so i dogmi trinitari, el cełibà ecleziàstego e altre cuestion de manco inportansa łe zera rivae al Grando Sisma intrà Ceza catòłega e Ceza ortodosa. Sirca sincue sècułi dopo, el scàndało de łe indulzense, el ga fato-sì che Lutero el provocase n'altro sisma dal cuało el zera nasesto el Protestantèzemo.

Inte l'Eoropa del est l'instaurasion de rezimi marxisti, par definision materiałisti, ła ghea avesto cofà consevensa un proceso de decristianizasion pianifegà de stato che el ze avegnesto inisiando da ła Rùsia (ex Union Soviètega) e dopo, inte el dopoguera, inte i paezi goernai da rezimi comunisti satèłiti de l'URSS. Drioman de ła cadesta dei rezimi, dopo del 1989, ła ze stada restabiłia, in bona parte dei cazi, ła libartà de culto.

Descrision

[canbia | canbia el còdaxe]

La rełijon

[canbia | canbia el còdaxe]

El cristianèzemo el reconose Jezù cofà el Cristo (Mesia) atestà da ła Torah e da ła tradision ebràega e, in cuazi tute łe so denomenasion, cofà Dio fato omo. La teołozia cristiana de łe prinsipałi e pì difondeste Ceze cristiane el zera nasesto co i primi credi ecumèneghi, cofà el Credo niseno-costantinopułitan, che i contien declarasion acetae da ła major parte dei fedełi cristiani.

Ła predegasion de Jezù

I conceti fondamentałi łe ze:

Par i testi neotestamentari e ła teołozia cristiana, Jezù de Nazareth el ze sta crozefizesto, el zera morto e el zera sta sepełesto, e el ze dopo resorzesto dal regno dei morti verzendo łe porte del Paradizo a chi che crede in eło par ła remision dei so pecai (salvesa). Jezù el ze par tanto asendesto al sieło, andove che el regna co Dio Pare, e el tornarà par zudegar i vivi e i morti, e el destinarà a cadauno al Paradizo o sia a ła morte eterna.

Le cuatro divizion prinsipałi de ła cristianità łe ze el catołèzemo, el cristianèzemo ortodoso, łe vàrie denomenasion del protestantèzemo e i Testimoni de Zèova. El Grando Sisma del 1054 el ghea dividesto ła cristianità calsedoniana intrà ła Ceza catòłega romana e ła Ceza ortodosa. El protestantèzemo el zera nasesto inte l'interno de ła Ceza catòłega dopo de ła reforma protestante inte el XVI secoło, separàndose dopo in vàrie rame. In cuanto fede rełijoza el cristianèzemo el ga i so prinsipi (dotrina). Sti cuà, par ła tradision, i se baza so łe revełasion de Dio al pòpoło de Israełe (tradision comun anca par ła rełijon ebràega), so ła predegasion del Vanzeło co ła dotrina de salvesa de Jezù de Nazareth dizesto "el Cristo" ("onzesto", "consacrà" da Dio). Sta tradision ła se speciada inte ła Bìbia (Antigo Testamento e Novo Testamento), considarà un testo ispirà da Dio, e par tanto un testo sacro.

Inportante anca l'ełaborasion teołòzega e cristołòzega, dei sècołi drioman, prezente inte ła leteratura cristiana de łe diferenti soto-corenti rełijoze e inte i Pari de ła Ceza, ła cuała ła dòpara, in sìntaze nove, anca racuanti tèrmani e conceti so de ła teołozia grego-romana pre-cristiana. Dar na definision unitària del cristianèzemo el ze un afar 

difìsiłe, ponesto che sto cuà – pì che na singoła rełijon in senso streto – el se połe considarar na sèrie de corenti rełijoze, devotive e/o metafìzeghe e/o teołòzego-specułative, magnere de conportarse, costumari cuotidiani de frecuente eterozènei, gaventi vero-sì un comun nùcleo de vałori e credense rełijoze, ma che łe ze defarenti intrà lore drio de ła magnera inte ła cuała se interpretea ła tradision e ła so leteratura rełijoza, e anca drio cuało aspeto devien ojeto de focus par łe ùgnołe corenti cristiane[11].

Riti e pràteghe

[canbia | canbia el còdaxe]

Culto stimanałe

[canbia | canbia el còdaxe]

Justin, inte el II secoło d.C. el dà ła prima descrision conpleta de łe pràteghe rituałi de ła prima Ceza, ła cuała strutura de baze ła ze mantegnesta da ła major parte de łe ceze:

(VEC)


«Inte el denomenà dì del Sołe (doménega) łe se cata inte el isteso posto tuti cuełi che i vive inte łe sità o in canpagna, łe vien lezeste łe memòrie dei apòstołi o łe scriture dei profeti, finmente che el tenpo el lo consente; dopo, co che el letore el ga fìnio, el presidente el istruise a parołe e el ezortise a ła imitasion de chei boni ezenpi. Dopo se alsemo tuti e preghemo e, cofà dizesto poco prima, co che łe preghiere łe ga fine, el vien portà el pan, el vin e l'àcua, e el presidente el ofre preghiere e rengrasiamenti, drio de ła come che el ze bon, e el pòpoło el dà el so asenso, dizendo "amen". Dopo ghe ze ła destribusion e ła partesipasion a cheło che el ze sta dato co asion de gràsie, e a chełi che no ghe ze, na parte, ła ghe vien portada dai diàconi.

Chełi che połe, e che vołe, i da cuanto che i pensa posa servir: ła trusa ła ze deponesta al presidente, che ła dòpara par i òrfani e łe védoe e par cuełi che, par małatia o altre avegnense, i ze in nesesitùdene, e par cuełi che i ze in caena e par i foresti stranieri che i vive arente cuà, sumariando

dizemo par tuti cuełi che i ghene ga corensa.»


Festività

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca łe voze Całendàrio litùrzego, Festa de preceto, Pàscua, Nadałe, Epifania, Pàscua rozada, Corpus Domini e Cuarézema.

Le festività inte ła rełijon cristiana łe ze tante, racuante de łe cuałi considerae feste de comandamento (inte łe cuałe o sia el fedeło catòlego-roman el ga l'inpegno de partesipare a ła sełebrasion de l'eucaristia). Le pì inportanti feste łe ze ła Pàscua (ła domenega drioman a ła prima luna piena de primavera), inte el cuało se recorda ła resuresion de Jezù Cristo al sieło; el Nadałe (25 de disenbre, 6 o 7 de zenaro dipendendo de ła confesion), inte el cuało se recorda ła nàsita de Jezù (ła data de ła so nàsita ła ze sconosesta); l'Epifania (6 o 19 de zenaro drio de ła confesion) inte el cuało se recorda ła manifestasion de Jezù a tuti i pòpułi, raprezentada in tradision dal rivo dei re maji che i porta doni al puteło; inte ła Pàscua rozada (sincuantèzemo dì dopo Pàscua) se cełebra ła efuzion del Spìrito Santo, don del Risorzesto, e ła nàsita de ła Ceza. La cuarézema ła ze un perìodo de cuaranta dì che ła vien prima de ła sełebrasion de ła Pàscua. El Corpus Domini inte el całendàrio litùrzego catòlego el re-èvoca ła liturzia de ła Mesa inte ła Sena del Sior del Zoba Santo.

Sacramenti

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Sacramento.

El sacramento, inte ła tradision e fede cristiana, el ze un rito, istituio da Cristo, che el spande ła gràsia de Dio. El tèrmano el ze ła tradusion del latin sacramentum corispondendo al greco mysterion.

La Ceza catòłega ła reconose sete sacramenti: batèzemo, penitensa o confesion, eucaristia o comunion, confermasion o crézema, órdene sacro, maridauro, unsion dei infermi. La Ceza ortodosa e łe Ceze ortodose orientałi antighe łe reconoso i stesi sete sacramenti de ła Ceza catòłega, ma i i definise "misteri" sfavorindo el tèrmeno "sacramento". Inte el protestantèzemo ła vien re-discoresta ła natura dei sacramenti, e zeneralmente i vien considarai sacraminti solché cuełi che inte el Novo Testamento i vien comandai esplegamente da parte de Jezù, o sia el batézemo e ła comunion. St'ùltemi do no i vien escludesti dal rito protestante ponesto che i ze stai dasai da Jezù. I sacraminti che resta i ze stai istituii da ła Ceza Catòłega col pasar dei sècołi, ma no i fa parte de ła dotrina de Cristo.

Sìnbołi

[canbia | canbia el còdaxe]
El crozefiso, el rozàrio e ła bìbia i ze sìnbołi cristiani.

La croze ła ze uncó uno dei sinbołi cristiani pì reconosesti inte el mondo.[12][13] Za Tertulian (160-220) el reporta che i cristiani i costumava farse insima ła fronte el segno de ła croze:[14]

(VEC)


«Se se metimo caminar, se ndemo fora o ingresemo, se se vestimo, se se docemo

o ndazemo in toła magnar, in leto, se se sentemo, in ste cuà e in tute łe nostre asion se segnemo ła fronte col segno de croze.»
— Tertulian, De corona, III, PL II, 80A
El crozefiso, invese, no el ze sta doparà cofà sìnboło prima del V sècoło.[15]

Le prime comunità cristiane, parò, par identifegare ła so rełijon no i doparava ła croze, considarà èsar in chel tenpo ignominiozo strumento de morte, ma el pese. "Pese" in greco antigo se dize ἰχθύς (ichthys): łe létare de sta paroła łe rende un acrònemo, sinteze de ła dotrina cristiana, Ἰησοῦς Χριστός Θεοῦ Ὑιός Σωτήρ (Iēsoùs Christòs Theoù Yiòs Sōtèr), che signìfega paroła par paroła "Jezù Cristo fioło de Dio salvator", o sia "Jezù Cristo salvator fioło de Dio" cuało de frecuente el se ligava col zenitivo ζωντῶν= "dei vivinti"[16]. Par de pì el pese, esendo un animałe che el vive soto àcua sensa negarse, el zera sìnboło del Cristo, che połe entrar inte ła morte stando vivo.

Altri sinbołi cristiani i ze el Chi Rho, ła cołonba (sinboło del Spìrito Santo), l'agneło sacrifegałe (sinboło del sacrifegà de Cristo), ła vide e i vin (sinboło de l'union dei cristiani col Cristo).[15] Tuti sti sinbołi i divien dal Novo Testamento[15]. Altro cristograma doparà partindo dal III secoło el ze IHS.

Sudivizion

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Lista de łe denomenasion cristiane.

Le tre divizion prinsipałi de ła cristianità łe ze ła Ceza catòłega, ła Ceza ortodosa e el protestantèzemo[17][18]. Ghe ze anca altri grupi cristiani che no entra in ste tre categorie prinsipałi. I grupi cristiani se divide par diferenti dotrine e pràteghe. La major parte dei cristiani (catòleghi, ortodosi, e ła major parte dei protestanti) i se incomuna col Credo nisen o nicen.

Le ceze cristiane łe połe vegner clasìfegae in difarente magnere[19]. Sénplega defarensiasion ła ze intrà Ceze osidentałi e cuełe orientałi. N'altra clasifegasion istòrega ła połe vegner fata drio i conciłi ecumèneghi reconosesti e sui sismi a sti cuà sucesivi. El conciłio ecumènego el ze na reunion sołene de tuti i véscovi de ła cristianità par definir argomenti controvertii de fede o refarirse orientamenti zenerałi de morałe. L'etimołozia del tèrmeno el deriva da ecumene, ła "caza andove tuti vivemo".

Catołèzemo

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca łe voze Ceza catòłega, sità del Vategan e Papa.

La Ceza catòłega apostòłega romana ła deriva da ła Ceza latina, ła cuała autorità ła se estendea orìzenariamente da Roma so ła parte osidentałe de l'Inpero roman[20]. Ła reconose el primà de autorità al véscovo de Roma, in cuanto, par ła fede catòłega, sucesor de l'apòstoło Piero so ła càtedra de Roma[21].

intrà łe Ceze cristiane, drio łe statìsteghe, ła Ceza catòłega ła conta el pì grando nùmaro de fedełi a liveło mondiałe.[22][23][24]

Condivide co l'atuałe ceza ortodosa łe definision dei primi 7 conciłi ecumèneghi (dal concìlio de Nicea I al concìlio de Nicea II). Dopo el sisma d'Oriente (1054), ła ceza catòłega ła reconoscerà cofà ecumèneghi altri 14 concìłi, no reconosesti parò da l'oriente.

Ortodosia

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca łe voze Ceza ortodosa, Ceze ortodose orientałi e Cristianèzemo orientałe.

Par oriente ghe ze invese łe ceze ortodose, emanasion de łe chieze de łéngua grega naseste in prinsìpio inte el teritòrio de l'Inpero roman d'Oriente. Diferente da cheło che pasa in Ocidente, par cuanto ła ceza grega ła gavese na rełevansa particułare, sta cuà no ła zera sta mai in grado de inponer ła so supremasia so łe ceze "sorełe", che i zera restai autocèfałe. Inte ła magnera conpagna, anca łe ceze fondae da misionari ortodosi (specialmente intrà łe popołasion slave) łe zera devegneste suito autònome da łe corespetive ceze-mari, considaràndose de pari liveło. Intrà ste ła pì inportante el ze el Patriarcà ecumènego de Costantinòpułi[25], considarà e reconosesto Primus inter pares da tute łe Ceze ortodose.

Da notar che łe ceze ortodose, da na banda, e cueła catòłega da l'altra, łe ze intrà lore sismateghe; ła ceza catòłega no ła consìdera łe ceze ortodose erèteghe, difarentemente da cheło che sucede par ezénpio par łe ceze protestanti, mentre che łe ceze ortodose, siben no ghe sìpia sta na proclamasion conciliare esplegada, łe sospeta de erezia ła ceza catòłega, sora-de-tuto in rełasion a ła dotrina del Filioque.

Protestantèzemo

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Protestantèzemo.

Le Ceze de ła Reforma protestante[26] łe ze łe ceze naseste da ła Ceza latina inte el XVI secoło dopo de ła reflesion teołòzega de Martin Lutero, Joani Calvin, Ulrico Zwingli e altri[27], e dal pozo pułìtego e sociałe che łe ghea avesto dai prinsìpi de l'Eoropa sentro - setentrionałe. Le ceze protestanti łe połe vegner zeneregamente divideste cusita:

Ghe ze anca grupi che i ga orìzeni difarente[29], cofà par ezénpio i valdezi, i cuałi, tuta-via, i ze atualmente incuadràbiłi inte łe ceze protestanti.[30][31]

Ceza ortodosa copta

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Ceza ortodosa copta.

La Ceza ortodosa copta ła ze na ceza cristiana miafizia (inpropiamente ciamada monofizia, definision no acetada dai copti e gnanca dai etìopi). El ze una de łe ceze ortodose orientałi.

Inte ła Ceza copta el tìtoło de "Papa" el ghe speta al Patriarca de Alesàndria.

Inte el córar del XVIII secoło na parte de sta cuà ła se ga portà in comunion col Papa de Roma. Uncó ła vive soto el nome de Ceza catòłega copta.

Ceze orientałi

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze ceze ortodose orientałi.

Se parla de łe antighe ceze d'oriente che no łe ga acetà łe definision dogmàteghe del concìlio de Calsedònia. Par sta motivasion łe ze dite anca ceze no calsedoniane o ceze pre-calsedoniane, o anca ceze monofizie, siben no che łe se vede èsar miafizie.

Le "ceze dei tre concili" łe ze naseste dal refudo 

de łe concluzion del concìlio de Calsedònia del 451.

La major parte de ste ceze el ga avesto un sisma in età moderna co ła formasion de un patriarcà catòlego unià parałeło, uncó considerà ceza sui iuris inte l'interno de ła Ceza catòłega.

Par de pì ghe ze łe "ceze dei do conciłi", che no i ga acetà gnanca el concìlio de Èfezo del 431, łe ceze nestoriane:

Restaurasionismo

[canbia | canbia el còdaxe]

El tèrmeno restaurasionismo el vien doparà par inténdare na union de ceze e comunità che łe nase dal vołer tornare inte ła ceza cristiana primitiva e che łe se manifesta in vàrie forme, soratuto inte el XIX secoło. Łe aferma de ver na lìnea de derivasion separada da łe altre.

Łe pì sevitae łe ze cheła dei mormoni, dei testimoni de Zeova e de ła Ceza de Cristo.

I mormoni łe ze caraterizadi da ła figura individuałe del primo fondatore e i ga par de pì cofà testi sacri el libro de Mormon e libri zontivi mutuai dal so fondatore, oltre che ła Bìbia, andove łe dotrine cristiane łe vien re-ełaborae in magnera totalmente unìvoga e orìzenałe. Sia mormoni sia testimoni de Zèova no i ze reconosesti cofà cristiani da łe altre ceze[32][33].

I testimoni de Zèova i repropone el cristianèzemo del I secoło che el prevede ła predegasion de caza in caza. I se identìfega co l'òpara misionària fata da Jezù e dai so disèpołi predegando cueła che i definise "ła bona notìsia del Regno"[34].

La Ceza de Cristo ła ze organizada in comunità de credenti che i reconose ła totałe ispirasion inte ła Bibia. I pensa de ła Bìbia el ùgnoło mezo par far ła vołontà de Dio. In lìnea col cristianèzemo de łe orìzeni, no ghe ze un comità sentrałe ma ogni comunità ła ze indipendente.

Avintismo

[canbia | canbia el còdaxe]

Culti estintinguesti

[canbia | canbia el còdaxe]

Intrà i culti cristiani ormai estinguesti, se połe citar łe vàrie erezie, che łe ghea intaresà ła cristianità inte ła so stòria.

Ebionii

[canbia | canbia el còdaxe]

I ebionii (derivasion del zudeo-cristianèzemo) i credeva che el Fioło el fuse subordenà al Pare esendo no pì de un uman speciałe.

I pensea che Jezù no el fuse fiołio de Dio, ma bastansa un omo cofà chełi altri ma profeta. I refudava łe dotrine de Poło de Tarso, considarà un inpostor, e i gaveva un cànone de ła Bibia difarento da cueło che el saria dopo devegnesto cueło catòlego.

Gnostezismo cristian

[canbia | canbia el còdaxe]

El gnostezismo cristian pensava che ła salvesa ła dependese da na forma de conosensa superior e iłumenada (gnozi), fruto del vivesto personałe e de un percorso de reserca de ła Verità.

Marcion

[canbia | canbia el còdaxe]

La Ceza marcionia: Marcion el credea che ghe fuse do deità, una de ła Creasion/Vècio Testamento e una del Novo Testamento.

Montanisti

[canbia | canbia el còdaxe]

I montanisti, movimento profètego-escatołòzego che el ghea esprimesto na secueła de ceze locałi del tuto autònome e desligae.

Arianèzemo

[canbia | canbia el còdaxe]

L'arianèzemo, dotrina cristołòzega ełaborada dal mònago e teòłogo cristian Ario, condanada al primo concilio de Nicea, che ła ga avesto na granda inportansa stòrega durante de łe invazion barbàreghe.

Ario el credea che el Fioło el fuse subordenà a so Pare, del cuało el sotołineava ła sołuta unisità e intrasendensa declaràndoło "fonte no orìzenada de tuta ła realtà", na creadura de órdene superior, zenerà da so Pare cofà primozènito de tuta ła creasion e gavente un stàtus divin, o sia anca se el vien ciamà Dio, eło no el ze veramente Dio e par tanto no el ze de ła conpagna sostansa de so Pare.

Catarismo

[canbia | canbia el còdaxe]

El catarismo, dal greco katharos, difondesto in Eoropa intrà el XII e el XIV secoło; i càtari i zera dizesti anca albizezi, da Albi.

Cerintianèzemo

[canbia | canbia el còdaxe]

El cerintianèzemo, movimento rełijozo che el ghea el nome dal gnòstego Cerinto del I secoło.

Donatismo

[canbia | canbia el còdaxe]

El donatismo, movimento rełijozo che el nase e se ła zera delineà in Àfrica inte el IV secoło e che el considerava i sacramenti no eficasi.

Ceza bosnìaga

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła Ceza bosnìaga, ceza cristiana autocèfała, in sentor de erezia, defondesta inte ła Bòsnia e Erzegovina medievałe e estinguesta dopo de ła concuista otomana.

Difuzion inte el mondo

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Cristianèzemo inte el mondo.
Parsentuałe de cristiani par stato.

El cristianèzemo el ingrupa difarente ceze e confesion, talvolta tanto difarente intrà lore e anca in połèmega l'una co chel'altra. Par el W.C.T , o sia el World Christian Trends, inte el 2001 i cristiani i zera in totałe el 33% dei abitanti de ła tera e i zera cusita dividesti:

  • catòleghi 17,5%[35];
  • protestanti 5,6%;
  • ortodose de łe vàrie ceze (rusa, grega, armena) 3,6%;
  • anglicani 1,3%;
  • copti e altri (batisti e pentecostałi in ascesa) 5,0%.

Inte el 2015, ła parsentuałe dei cristiani so ła popołasion mondiałe ła se ghea sbasà al 31%, paro a sirca 2.3 miliardi de persone[5][36][37][38][39][40].

Bandiera

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Bandiera cristiana.

La Bandiera cristiana[41] ła ze na bandiera ideada inte el scumìsio del XX secoło par raprezentare tuto el Cristianèzemo e ła ze doparada in prevałensa da ceze protestanti inte el Nord Amèrica, in Àfrica e inte l'Amèrica latina. La bandiera ła se prezenta cofà un canpo bianco, co na croze latina rosa inte l'interior de un àngoło cełeste inte ła parte alta verso sanca.

El roso de ła croze el ze sìnboło del sàngue perdesto da Jezù Cristo inte el Calvàrio. El blù el ze l'àcua del Batézemo cofà anca ła fedeltà de Jezù. El bianco ła s-cetesa de Jezù. Inte ła vesiłołozia convensionałe, na bandiera bianca ła ze ligada a ła rendesta, refarimento a ła descrision bìblega de ła no-viołensa de Jezù e a ła so rendesta a ła vołontà de Dio. Le dimension de ła bandiera no łe ze stae ufisalmente spesifegae.

Notasion

[canbia | canbia el còdaxe]
  1. ↑ o sevente altre grafie anca cristianèxemo
  2. ↑ Religion, Religions, Religious, di Jonathan Z. Smith, in Mark C. Taylor (curà da), Critical Terms for Religious Studies, University of Chicago Press, 1998, pp. 430, ISBN 978-0-226-79156-2.
  3. ↑ "Once More, Once More: Derrida, the Jew, the Arab" by Gil Anidjar, introduction to: Jacques Derrida, Acts of Religion, a cura di Gil Anidjar, New York & London, Routledge, 2001, pp. 436, ISBN 0-415-92400-6, /0-415-92401-4.
  4. ↑ The Global Religious Landscape, Pew Research Center, December 2012.
  5. ↑ 5,0 5,1 Christians are the largest religious group in 2015, Pew Research Center, 31 marzo 2017.
  6. ↑ Tessa Canella, Il modello di imperatore cristiano
  7. ↑ The Gnostic Gospels, di Elaine Pagels, 1979 (tr. it. I Vangeli gnostici, Mondadori 1990.
  8. ↑ Giovanni Filoramo, La croce e il potere. I cristiani da martiri a persecutori, Bari-Roma, Laterza 2011.
  9. ↑ Christianity's status as monotheistic is affirmed in, among other sources, the Catholic Encyclopedia (article "Monotheism"); William F. Albright, From the Stone Age to Christianity; H. Richard Niebuhr; About.com, Monotheistic Religion resources Archivià il 21 de majo 2006 in Internet Archive.
    Kirsch, God Against the Gods; Woodhead, An Introduction to Christianity; The Columbia Electronic Encyclopedia Monotheism; The New Dictionary of Cultural Literacy, monotheism; New Dictionary of Theology, Paul Archivià il 4 de lujo 2018 in Internet Archive.
    , pp. 496–499; Meconi. "Pagan Monotheism in Late Antiquity". pp. 111ff.
  10. ↑ Kelly. The Athanasian Creed.
  11. ↑ Cfr., a titolo esemplificativo: Stefano Piano, Dizionario delle religioni (a cura di Giovanni Filoramo). Torino, Einaudi, 1993, pagg. 373-4. Michel Delahoutre in Dictionnaire des Religions (a cura di Paul Poupard). Parigi, Presses universitaires de France, 1984. In italiano: Dizionario delle religioni. Milano, Mondadori, 2007, pag. 911.
  12. ↑ ANF04. Fathers of the Third Century: Tertullian, Part Fourth; Minucius Felix; Commodian; Origen, Parts First and Second | Christian Classics Ethereal Library, Ccel.org, 1º June 2005.
  13. ↑ Minucius Felix speaks of the cross of Jesus in its familiar form, likening it to objects with a crossbeam or to a man with arms outstretched in prayer (Octavius of Minucius Felix, chapter XXIX).
  14. ↑ "At every forward step and movement, at every going in and out, when we put on our clothes and shoes, when we bathe, when we sit at table, when we light the lamps, on couch, on seat, in all the ordinary actions of daily life, we trace upon the forehead the sign." (Tertullian, De Corona, chapter 3)
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Dilasser. The Symbols of the Church.
  16. ↑ Catholic Encyclopedia, "Symbolism of the Fish".
  17. ↑ Ron Rhodes, The Complete Guide to Christian Denominations, Harvest House Publishers, 2005, ISBN 0-7369-1289-4
  18. ↑ Divisions of Christianity, North Virginia College.
  19. ↑ Sydney E. Ahlstrom, characterized denominationalism in America as "a virtual ecclesiology" that "first of all repudiates the insistences of the Catholic Church, the churches of the 'magisterial' Reformation, and of most sects that they alone are the true Church." ( A Religious History of the American People, Revised, Yale University Press, 2004. );
  20. ↑ Mark A. Noll. The New Shape of World Christianity (Downers Grove, IL: IVP Academic, 2009), 191.
  21. ↑ Second Vatican Council, Lumen Gentium Archivià il 6 September 2014 Data inte l'URL no conbazante: 6 de setenbre 2014 in Internet Archive. .
  22. ↑ Central Intelligence Agency, CIA World Factbook (2007).
  23. ↑ Adherents.com, Religions by Adherents Archivià il 26 de disenbre 2018 in Internet Archive.
  24. ↑ Zenit.org, "Number of Catholics and Priests Rises Archivià il 25 February 2008 Data inte l'URL no conbazante: 25 de febraro 2008 in Internet Archive. ", 12 February 2007.
  25. ↑ Cross/Livingstone. The Oxford Dictionary of the Christian Church, p. 1199.
  26. ↑ McManners, Oxford Illustrated History of Christianity. pp. 251–259.
  27. ↑ Fahlbusch, Erwin, and Bromiley, Geoffrey William, The Encyclopedia of Christianity, Volume 3. Grand Rapids, Michigan: Eerdmans, 2003. p. 362.
  28. ↑ This branch was first called Calvinism by Lutherans who opposed it, and many within the tradition would prefer to use the word Reformed. It includes Presbyterians and Congregationalists.
  29. ↑ Pewforum: Christianity (2010) (PDF)pewforum.org.
  30. ↑ Confessionalism is a term employed by historians to refer to "the creation of fixed identities and systems of beliefs for separate churches which had previously been more fluid in their self-understanding, and which had not begun by seeking separate identities for themselves—they had wanted to be truly Catholic and reformed." (MacCulloch, The Reformation: A History, p. xxiv.)
  31. ↑ Classification of Protestant Denominations (PDF), Pew Forum on Religion & Public Life / U.S. Religious Landscape Survey.
  32. ↑ Gabriele Mangiarotti, Sintesi della dottrina dei Testimoni di Geova, in culturacattolica.it.
  33. ↑ Christian Research Institute, The World and National Councils of Churchesequip.org.
  34. ↑ L'opera di predicazione dei testimoni di Geova adempie una profezia biblica? pag. 9 della Torre di Guardia 1º maggio 2011
  35. ↑ Analysis, Global Christianity, Pew Research Center, 19 December 2011.
  36. ↑ Stephen Bullivant, Europe's Young Adults and Religion (PDF), St Mary's University, Twickenham, London; Institut Catholique de Paris, 2018.
  37. ↑ In U.S., Decline of Christianity Continues at Rapid Pace, Pew Research Center, 17 ottobre 2019.
  38. ↑ Stephen Bullivant, Europe's Young Adults and Religion (PDF), St Mary's University, Twickenham, London; Institut Catholique de Paris, 2018.
  39. ↑ Will Collins, The Myth Of A Christian Revival In Eastern EuropeThe American Conservative, 7 gennaio 2019.
  40. ↑ Harriet Sherwood, 'Christianity as default is gone': the rise of a non-Christian EuropeThe Guardian, 21 marzo 2018.
  41. ↑ Resolution, in Federal Council Bulletin, 25–27, Religious Publicity Service of the Federal Council of the Churches of Christ in America, 1942.


Altri projeti

[canbia | canbia el còdaxe]

Linganbi foresti

[canbia | canbia el còdaxe]


Controło de autoritàLCCN (EN) sh85025219 · GND (DE) 4010074-1 · BNF (FR) cb133183300 (data) · BNE (ES) XX525466 (data) · NDL (EN, JA) 00565950
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Cristianèzemo&oldid=1173116"