Cristianèximo
El cristianèxemo el xe na Rełijon monoteista, abramitica de caratere Universałistega, el xe orizenà dal Judaismo 'ntel I secoło, fondà su ła vegnùa, predicasion e insegnamenti, contegnùi 'ntei Vanxei, de Jesù de Nazareth, fiol de Dio e dónca Dio lu stes, incarnà, morto e risorto, par ła salvesa del umanità, dito anca Mesia e Cristo.
Co pì de 2,4 miliardi de cristiani, circa un terzo de ła popołaxion mondiał (33%), el xe ła religion del mondo co pì sevidori.
Istòria[canbia | canbia el còdexe]
El Cristianesimo 'l ga orizine dal Judaismo 'ntel I secoło, al inisio el jera considerà come un ramo del Judaismo. El Cristianesimo 'l ga ciapà dal Judaismo e so Sacre scriture, dite Antigo Testamento, el Monoteismo, el credo 'ntel Mesia, alcune forme de cultura (anca el sacerdosio), conseti de loghi e tenpi sacri, l'idea che 'l culto ga da esar fato en baxe al model sełeste e l'uxo dei Salmi 'nte e preghiere.
Al inisio e ghe jera sincue patriarcati: Roma, Costantinopoi, Ałesandria d'Egito, Antiochia e Jerusałem, po a Cexa Cristiana se xe riunìa come sentro prinsipał a Roma. Fin al inisio del IV secoło ghe jera pì corenti de interpretasion, soratuto su a natura de Cristo, po col Consijo de Nicea (325) xe stà doparà na soa e unega corente.
'Ntel 380 Teodosio col Edito de Tesałonica fa deventar el cristianesimo unega rełijon ufisał del Inpero Roman.
'Ntel 1054 alcune barufe teołoxiche e porta al Granda Divixion tra a Cexa Catołica e a Cexa Ortodosa.
Sirca sincue secołi dopo Martin Lutero cauxa 'n altra divixion e fa naser a Céxa protestante.
I rejimi comunisti, soratuto 'l URSS e i so stadi sateiti, no i ga łasà a łibartà de culto e 'l cristianeximo xe stà vietà, anca se ła majoransa de a popołasion a restea cristiana. 'Ntei primi ani 90 dopo a fine de sti rejimi a łibartà de culto a xe tornà.
Credo[canbia | canbia el còdexe]
El Cristianèximo riconose Jesù come el Mesia dito da ła Torah e dal ebraismo, Dio fato omo. I credi prinsipai i xe:
- Ła Trinità
- Cristo Jesù, fiol de Dio e salvador del umanità
- Amor par Dio, i altri e se.
Jesù de Nazareth xe stà croxifiso e 'l xe stà sepołìo, e po el xe resusità e ga verto łe porte del Paradixo a chi che'l crede en lu par el perdono dei pecadi (e dónca ła salvesa). Jesù xe 'ndà 'ntel sel, 'ndo el reja co Dio Padre e 'l tornarà par judicar i vivi e i morti e i mandarà 'ntel Paradixo o 'ntel Inferno.
El Cristianèximo ga łe so dotrine, ste cuà łe se baxa so ła riveasion de Dio al popoło de Israel (come anca 'nte ła rejixon judaica) e so ła predicasion del Vanxeo co ła dotrina de ła salvesa de Jesù de Nazareth dito Cristo (onto, consacrà da Dio). Ste robe łe ghe xe 'nte ła Bibia ('ntel Nòvo Testamento e 'ntel Vècio Testamento) scrivesto dai profedi ispirài da Dio.
Difuxion 'ntel mondo[canbia | canbia el còdexe]
El Cristianesimo el xe a Rełijon pì granda al mondo, i cristiani i xe 2,4 mijardi de omeni, el 33% de e aneme 'ntel mondo e i xe cusì divixi: catołisi 17,5% (1,1 mijardo), protestanti 11,6% (970 mijoni), ortodosi 3,6% (280 mijoni), copti e altri 0,5% (30 mijoni).
