Salta al contegnùo

Bruce Springsteen

Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Infotaula de personaBruce Springsteen
Biografia
Nasimènto(en) Bruce Frederick Joseph Springsteen Cànbia el vałor in Wikidata
23 de setenbre del 1949 Cànbia el vałor in Wikidata (75 ani)
Long Branch (New Jersey) (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Dati personałi
Altri nomiThe Boss Cànbia el vałor in Wikidata
FormasionFreehold High School (en) Traduzi
The Center for Early Education (en) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Altura1,77 m Cànbia el vałor in Wikidata
Atività
Canpo de laoro
Ocupasion
cantante, artista discogràfego, conpozitor, ator de tełevixion, ator, produtor discogràfego, pianista, chitarista, conpozidor de canson, diretor de cine Cànbia el vałor in Wikidata
Atività1972 - in atività
Menbro de
ZènareRock Cànbia el vałor in Wikidata
VozeBarìtono Cànbia el vałor in Wikidata

Instrumento muzicałeVoxe, chitara
Targheta discogràfega
Àlbun35
Àlbun stùdio20
Àlbun dal vivo7
Àlbun compilation8
Repertòrio
Fameja
CògnuzeJulianne Phillips (it) Traduzi (1985–1989)
Patti Scialfa (it) Traduzi (1991–) Cànbia el vałor in Wikidata
ConviventeKaren Darvin (en) Traduzi (vałor sconosesto–1977) Cànbia el vałor in Wikidata
Fiołi
Fradełi
Sito webbrucespringsteen.net Cànbia el vałor in Wikidata
IMDB: nm0819803 Allocine: 36348 Rottentomatoes: celebrity/bruce_springsteen TV.com: people/bruce-springsteen IBDB: 515481
Facebook place: brucespringsteen X: springsteen Instagram: springsteen MySpace: brucespringsteenestreet Youtube: UCcu7ANuD9J7hnTQCREqIc4Q Souncloud: brucespringsteen Spotify: 3eqjTLE0HfPfh78zjh6TqT iTunes: 178834 Last fm: Bruce+Springsteen Musicbrainz: 70248960-cb53-4ea4-943a-edb18f7d336f Songkick: 227030 Discogs: 219986 Allmusic: mn0000530745

Bruce Springsteen, (Long Branch, 23 de setenbre 1949), el ze un cantante, ghitarista statunitense granfàto famozo e co gran nùmaro de fans in volta par el mondo.

«The Boss», come che'l ze senpre soranomenà, el ze uno dei artisti pì conosùi e raprezentadivi inte l'anbito de ła mùzega rock.[1] Conpanjà par gran parte de ła só cariera da ła E Street Band, el ze deventà famozo soratuto par łe só coinvolzenti ezibision da'l vivo, razonzendo ła sima de ła popołarità intrà ła segonda metà dei ani setanta e el desenio sucesivo.

Fra i só àlbun de major suceso A se recorda Born to Run, Darkness on the Edge of Town, The River e Born in the U.S.A., łaori enblemateghi de ła so poetega che conta – co l'imediatesa de ła mùzega rock – ła cotidianità dei "ùltemi" d'America, inte'l solco de ła tradision dei cusìditi «storyteller», ofrindo un spacà de ła grandesa e de łe contradision de ła sosietà statunitense;[2][3] co'l disco The Rising el ze intarvenjìo anca so ła trazedia dei atentati de l'11 setenbre 2001.[4] Springsteen el ze conosùo anca par el só sostenjo a nùmaroze inisiative de carater sosiałe e par el só inzenjo a favor de'l zviłupo de'l só Stato d'orizene, el New Jersey. Inte i ani domiłe el ga partesipà ativamente al dibatito połìtego inte i Stati Unii, puzando łe canpanje presidensiałe de John Kerry e de Barack Obama.[5]

In pì de cuarant'ani di cariera el ga vendesto 65 miłion de dischi inte'l só paeze e, daspò serte stime, suparzó 120 miłion inte'l mondo.[6][7] El só łaor el ghe ga frutà un muciuo de reconosimenti, tra cui vinti Grammy, un Oscar, un Tony Award e el Kennedy Center Honor, che ghe ze stà atribuìo par el só contributo a ła difuzion de ła cultura dei Stati Unii inte'l mondo; el ze stà anca insinjìo ła medaja presidensiałe de ła łibartà, masima onorifisensa siviłe statunitense.[8][9][10]

Biografia

[canbia | canbia el còdaxe]

L'infansia e l'adołesensa

[canbia | canbia el còdaxe]

Bruce Springsteen el ze nasesto a'l Monmouth Memorial Hospital de ła łocalità balnear de Long Branch, inte'l New Jersey, ma el ga pasà l'infansia e l'adołesensa inte ła visina Freehold, sitadina operaia de l'entrotera.[11][12] Só pare Douglas Frederick el gaveva asendese irlandeze e ołandeze, da cui el conjome a volte eroneamente considarà d'orìzene zudìa.[13] Só mare, Adele Ann Zirilli (o Zerilli), ła ze invese de orìzene itałiana, provenjente da na fameja emigrà inte i Stati Unii a ła fin de l'Otosento da Vico Equense, da łe bande de Napołi.[14][15] I Springsteen i gavea avesto altre do fie, Virginia (dita Ginny, nasùa inte el 1950) e Pamela (dita Pam, nasùa inte'l 1962), drioman atora e fotografa de suceso.[16]

Scurso de ła South Street a Freehold

Bruce el ga cresùo in una fameja de ła cusìdita working class che ła se catava de frente in condision econòmeghe precarie. El pare, veteran de ła segonda guera mondiałe, el canbiava de frecuente łaoro: in tenpi desconpanji el ze stà inpiegà cofà tasista, conduzente de autobus, operaio e vardia carceraria, el tuto alternà a parìodi de dezocupasion; ła mare ła gaveva invese un łaoro stàbiłe come segretaria in uno studio łegałe.[12][13][17] A cauza de łe dificoltà finansiarie, el nucleo famejar el ze stà costrenzesto a canbiar de frecuente ałozo: inisialmente Doug e Adele Springsteen i abitava so un picoło partamento inte'l cuartier de Jerseyville, ma a ła nasita de'l fio i se ga trasferìi al nùmaro 87 de Rundolph Street inte ła caza dei noni paterni;[18] inte'l 1954 può i se ga spostà in Institute Street e inte'l 1962, co A ze nasesta ła tersozénita Pam, a'l nùmaro 68 de South Street in una viłeta a do piani in afito;[19] par calche tenpo i ze stà ospitài dai noni materni, i Zirilli.[12] El raporto de Bruce co'l pare el jera conflituałe, contradistinto da łonghi parìodi de siłensio intersài a béghe rùspie , el che el ze ndà a detrimento de l'armonia famejar.[20] Inte'l 1969 Doug Springsteen el ze emigrà infin in Całifornia co ła fameja par sercar łaor, ma el fio mazor – ormai grando – elze restà a vivar inte ła caza dei zenidori infinamente a cuando che no'l ze stà sfratà.[21]

Bruce el ga frecuentà ła scòła prima a l'istituto de ła só parochia, ła St. Rose of Lima, intrà el 1955 e el 1963, par trasferirse drìoman a ła Freehold High School indove che'l s'a diplomà inte'l 1967.[22][23] L'aprocio de'l tozo co ła scoła catòłega no l'è stà fàsiłe: poco propenso ad adeguarse a ła rizida disiplina inponesta de łe mùneghe, el ga vivesto chel parìodo co sofarensa rivando a izołarse dai só coetanei.[18]

El primo incontro de Springsteen co ła mùzega l'è avenjesto co'l gavea sete ani, el 6 de setenbre 1956, col gaveva asistìo a ła prima séłebre ezibision de Elvis Presley all'Ed Sullivan Show, una de łe trazmision tełevizive pì popołare de l'época.[23] Ancora puteło, Springsteen el ga desidesto che'l sarìa vołesto deventar come Elvis e a Nadałe l'a otenjesto in dono na ghitara zogàtoło de plàstega.[24] Do ani pì tardi só mare ła ga tołesto in afito Bruce un strumento vero, daspò ła promesa che'l tozo el gavarìa ciapà łesion; a cheł'età parò łe só man łe zera masa picenine e Springsteen el ga perdesto intarese presto de ła ghitara par dedicarse a'l baseball e ad altre atività.[25] Inte'l 1963 el ga conprà na ghitara acùstega doparada par ła cifra de 18 dołari, vadanjài grasie a picołi łaoreti inte'l cuartier, e el ga scominsià a ciapar łesion da un só cuzin che'l ghe ga insenjà i primi rudimenti.[19][26] El stra zòvane Sringsteen el ga scumisià cusì a pasar un mucio de tenpo serà in caza par sercar de mejorar ła só tècnega. Colpìa da l'inpenjo de só fiòło, inte'l Nadałe de'l 1964 só mare ghe ga regałà na ghitara ełètreca Kent e un anplifegador: ła strumentasion ła zera costà 60 dołari che só mare ła se gaveva fata inprestar e che ła ga restituìo co regołari rate mensiłi. Ła ghitara, a cui Springsteen el ga dedicà drìoman ła canson The Wish, ła ga verzesto novi orizonti muzegałi a'l tozo che'l ga tacà intarazir majormente co'l mondo esterno.[19][27]

Da adołesente Springsteen el ze stà influensà da mùzega trazmetesta de łe stasion radiofòneghe de New York e Filadelfia,[28] restando asé colpìo da'l rock e in partegołar dai esponenti de ła British invasion, cuałi i Animals, i Beatles, i Rolling Stones e i Who.[12][19][27][29] Inazonta, inte'l 1961 el ga asistìo a na ezibision de Chubby Checker ad Atlantic City. El primo brano rock che Springsteen ga inparà a sonar co ła só nova ghitara el ze stà Twist and Shout dei Isley Brothers: ła canson ła ze stà sonada da'l cantaudor par tuta ła só cariera come «bis» in coa dei só conserti.[28]

I primi grupi

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Steel Mill.


L'ingreso de'l Cafe Wha? inte'l Greenwich Village a New York

Inte'l 1965 el cuindezene Bruce Springsteen el zera stà ameso come ghitarista rìtmego inte i The Rougues, un grupo de tozi de Freehold co i cuałi el ga ezordìo durando na festa da bało par adołesenti. Drìoman el ze entrà far parte dei The Castiles, n'altro grupo de stra zòvani co a cao el só conpanjo de scòła George Theiss, el cui repartorio el zera bazà so'l stiłe muzegałe dei grupi inglezi che i jera drìo scumisiar afermarse anca inte i Stati Unii. I tozi i ga catà un juto inte el trentadoene Gordon "Tex" Vinyard, che'l łi ga resevesti inte ła só caza e el se ga proponesto cofà só mentore riusindo a procurar a'l novo grupo calche ingagio inte łe feste studentesche. I Castiles par zonta i gaveva ciapà parte a serte conpetision intrà grupi amatoriałi: l'è sta durante una de ste ùlteme che Springsteen el ga incontrà Steven Van Zandt, un ghitarista poco pì zòvane de eło che drìoman el ze devenjesto dei só prensipałi cołaboradori uno dei so mejo amighi.

El baterista Bart Haynes, finìa ła scòła, se ga rołà inte i Marines e inte'l 1967 el ze restà copà in conbatimento in Vietnam: 'sto epizodio el ga senjà ła vita de'l zòvane Springsteen e de cua A ze scaturìo el só intarese par ła vita dei reduzi, ai cuałi, drìoman, el ga dedegà tanto inpenjo anca soto el profiło econòmego. Inpetìo par ła vizita de łeva, Springsteen el ze stà scartà evitando cusì el rołamento. Inte l'istà de'l 1968 i Castiles i se ga desfà sìben i fuse riusìi a conseguir inte'l fratenpo na discreta notorietà: l'ano presedente el grupo el gaveva tenjùo alguni spetacołi a'l Cafe Wha? de New York e el gavea rejistrà do brani, That's What You Get e Baby I (entranbi a firma Springsteen-Theiss), par un 45 zii che anpò no'l ze stà mai publegà. Springsteen intanto el ga intraprendesto i studi univarsitari a l'Ocean County Community College, restando iscrito par sirca un ano e mezo. Co to do tozi conosùi a'l campus el ga formà i Earth, un power trio so'l modeło dei Cream e dei Experience de Jimi Hendrix.[30][31]

So i scominsi del 1969 Springsteen el ga tacà frecuentar Asbury Park, łocałità de viłegiatura del Jersey Shore conosùa par ła só vita noturna: uno dei łocałi pì famozi de ła sità el jera l'Upstage Club che, dopo l'orario de seràda, el restava a dispozision dei muzicisti par inprovizasion e jam session. Springsteen, che'l gaveva abandonà ła ghitara Kent par na Gibson Les Paul, el ga strenzesto presto amicisia co do frecuendatori abituałi de'l łocałe, el baterista Vini Lopez e l'organista Danny Federici, fondando insenbre a łori un grupo che'l ga ciapà el nome de Child.[32] El grupo, che poco dopo el ga canbià nome in Steel Mill («asiałaria»), el ga fato créser in prèsa ła propia popołarità grasie a'l contributo de Carl "Tinker" West, un costrutor de tòłe da surf che'l ze devenjesto el só manager. Inte 'l 1970 i Steel Mill, de cui Springsteen el jera el frontman e el prensipałe conpozidor, el sonava in Całifornia a'l Matrix de Berkeley, un łocałe hippie de propietà de Marty Balin, el cantante dei Jefferson Airplane;[33][34] l'inprezario Bill Graham ghe ga oferto a łori anca un contrato discogràfego, ma Springsteen e soci i ga refudà. El grupo, che inte'l fratenpo el gaveva zontà a l'orgànego Steven Van Zandt a'l baso e po el cantante Robbin Thompson, el ze restà in atività fin a'l 1971 co Springsteen el ga desfà el sodałisio.[35][36]

El muzicista el zera intensionà a formar un novo grupo, na formasion zlargà che ła sorpasase el rock ghitarìstego dei Steel Mill in favor de un repartorio insentrà so łe só conpozision e so un zènare pì visin a Van Morrison, cantaudor irlandeze de'l cuało el apresava el stiłe conotà da na sintezi de rock, blues, jazz e gospel.[37] Fratanto Springsteen e soci i sèitava sonar inte i łocałi del Jersey Shore e inte'l marso de'l 1971 i ga verzesto un conserto par ła Allman Brothers Band.[38] In cuełi mezi ga ciapà forma un cołetivo numarozo conosùo cofà Dr. Zoom and the Sonic Boom, che'l ga senjà el pasagio da l'heavy metal dei Steel Mill a łe sonorità che ga rendùo séłebre Springsteen drìoman;[39] inte l'isteso parìodo el zòvane el se ga ezibìo anca in altri grupi de Asbury Park che ga avùo vita breve: tra cueste A se anovera ła Sundance Blues Band, guidà da Van Zandt co Southside Johnny a l'armònega, Garry Tallent a'l baso, Vini Lopez a ła bataria e Joe Hagstrom a ła ghitara, presto sostituìo dal medèmo Springsteen.[40][41]

El łongomar de Asbury Park

Co i Sonic Boom come nucleo inisiałe, el muzicista el ze riusìo a formar un grupo pì grando, componùo da dieze ełementi conpanjài da na sesion de fiati e da un coro femenìn, co "Tinker" West come manager. Ła formasion, prima pìtosto eterozenea, drìoman ła se ga stabiłizà intorno a un cuinteto conprendente el cao (leader), Tallent, Van Zandt, Lopez e el tastierista David Sancious.[40][41] El novo grupo el ga ezordìo el 10 de łujo 1971 co'l nome de Bruce Springsteen Band e el ze restà, intrà alterne vicende, fin a l'apriłe sucesivo sensa parò eguałiàr i rezultadi dei Steel Mill.[42]

El muzicista intanto el aera drìo mejorar łe só capasità conpozidive e el gaveva scominsià a ezibirse regołarmente anca da só pòsta, conpanjà de norma da ła só ghitara acùstega. De conseguensa el ga tacà reservar mazor atension ai testi, che i se ga fazesti progresivamente pì łonghi e artegołài, popołài da parsonazi senpre desconpanji e pitoreschi che i ze deventài na caraterìstega partegołar de ła só proposta artistega.[43] Intrà l'atività poco remunerativa co'l grupo e cueła cofà cantaudor in ciàve acùstega, che ghe ga ofrìo ła posibiłità de otenjer calche ingagio inte'l łocal del Greenwich Village de New York, Springsteen el ga sernìo infin par sta ùltema.[44]

L'ezordio discogràfego

[canbia | canbia el còdaxe]

Inte'l novenbre del 1971 "Tinker" West ga organizà un incontro co Mike Appel e Jim Cretecos, do parolieri che vołeva espander i só afari inte'l setor discografego. L'audision ła ze stà curta e dełudente, ma Springsteen el ghe ga domandà ad Appel na segonda oportunità. El novo provin el ga avùo łogo inte el febràro del 1972 e sta volta el muzeghista, che inte'l fratenpo el gaveva conponesto un gran nùmaro de nove canson, el ga susità l'aprovasion dei do inpresari, i cuałi i ghe ga fazùo firmar un contrato e i ga fondà ła Laurel Canyon, na sosità dedicada par intièro a ła promosion de ła só carièra.

Inte ła primavera sucesiva Appel el ga sercà de tor contrati co Clive Davis, el prezidente de ła Columbia Records. Stante che staltro no'l jera disponibiłe, el ga ciamà John Hammond, considarà el pì àbiłe talent scout de l'industria discogràfega, cołù che gaveva descoerzesto Bob Dylan e in presedensa el gaveva ingajà artisti cofà Billie Holiday, Count Basie, Pete Seeger e ancor prima Bessie Smith e Benny Goodman. L'insistensa de Appel ła ze stà tałe che infin el ze riusìo a otenjer un apontamento co'l produtor inte i primi dì de'l majo 1972: l'audision de Springsteen, el cuało se ga ezibio conpangà solchè da ła só ghitara acùstega, ga convinsùo Hammond che ga fazesto rejistrar al muzicista alcune demo. Davis, dopo aver scoltà i nastri, el ga desidesto de métar soto contratto el zovane cantaudor, ma in realtà l'acordo el ze stà siglà co ła Laurel Canyon, daspuò che Springsteen el gaveva consedesto a ła sosietà de Appel i deriti so łe só canson e'l controło scuazi conpleto de ła só carièra.[45][46]

Na insenja so ła spiaja de Asbury Park che ła reciama ła coertina del'l primo àlbun de Bruce Springsteen

Sostenjùo dai vertisi de ła Columbia, che i credeva de dover zlansar ła carièra de na sòrta de «novo Dylan», el muzicista el se ga parecià a ła rejistrasion del so primo album e par l'ocazion el ga ciamà a racolta i conponenti de ła Bruce Springsteen Band.[47] Ła desizion de łaorar co'l só grupo ła jera par l'artista un fato naturałe che anpò el ga ciapà de sorpreza Appel e i esponenti de ła Columbia: el manager se spetava infati de produzer un disco in stiłe folk, domenà da ła ghitara e da ła voze irochìa e patìa de Springsteen; al steso modo i discogràfeghi intendeva afiancar al muzeghista na mànega de rodai turnisti par reałizar un album acustego so'l modèło vinsente dei cantaudori a chel tenpo in voga, come James Taylor o l'isteso Bob Dylan. Anca grasie al puzo de Davis e contro el parér de Hammond, Springsteen el ze stà autorizà a inpiegar el só grupo;[48] el soło Steve Van Zandt el zera stà escludesto e el ga partesipà esclusivamente a łe prime faze de łe rejistrasion.[46]

El disco el ze stà conpletà in poche sentàe ai 914 Sound Studios a Blauvelt inte'l Stato de New York, studi de rejistrasion econòmeghi sernìi postatamente par contenjir a'l minemo łe speze.[49] El grupo el ga insidesto na dezèna de canson conpreze alcune intrà cuełe che Springsteen gaveva sonà inte i so provini acusteghi, cofà It's Hard to Be a Saint in the City e For You. Davis se ga dichiarà insodisfà del rezultado, in cuanto a so dir nisuna canson gaveva el potensiałe comersiałe par afermarse cofà un sìngoło de suceso: Springsteen ałora el ga conponesto rapidamente do novi brani, Blinded by the Light e Spirit in the Night, che zera stà rejistrà dopo che'l grupo jera stà conzedà. El cantante ga dovesto cuindi sonar tuti i strumenti reciamando Lopez soło par łe parte de bateria; par 'sti do brani el ga vołesto parò ła prezensa de Clarence Clemons, un sasofonista che'l gaveva conosùo l'ano presedente.[46]

L'àlbun el ze stà publegà inte'l zenaro 1973 co'l titoło de Greetings from Asbury Park, N.J., un omajo a ła sità indove el cantante el sentiva de aver łe só raìze.[46][50] Malgrado parte de ła critica ła gavese acołiesto l'ópara co favor, i rescontri de vendita i ze stà netamente infariori a łe aspetative, co sìrca 25 000 copie vendue inte i primi mezi.[51] I scarsi rezultadi de'l disco i jera dependesti da l'ecuivoco inisiałe segondo cui Springsteen jera stà prezentà come un novo artista folk: l'àlbun invese el apariva masa grezo movimentà respeto ai canoni de'l soft rock de matrise cantautorałe e a'l contenpo no'l riusiva a esprimar conpiutamente ła vena rock del muzicista.[52][53] A dispeto de l'insuceso discogràfego, Springsteen gera drio inisiar a farse conoser grasie a łe so ezibision dal vivo, vera fonte de sostentamento par el grupo.[54]

El chiosco de ła stròłega Madame Marie so'l łongomar de Asbury Park, mensonada inte ła canson 4th of July, Asbury Park (Sandy)[55]

El segondo łaoro de'l cantante, The Wild, the Innocent & the E Street Shuffle, el ze stà destribuio inte'l novenbre de'l steso ano.[51] Pur resevendo resension asè pozitive, el disco el ga conseguìo na popołarità modesta anca parché ła caza discogràfega, che fratanto ła gaveva zlontanà Davis, no ła ga investìo tante resorse inte ła só promosion.[56] Łe canson de l'album łe ga contribuìo tutavia a zlargar el repertorio de'l grupo che'l sevitava a véder crésar el propio pùblego: i brani pì enerzèteghi, cofà E Street Shuffe e Rosalita, i ze devenjesti presto tanto aclamài inte i conserti.[51][57] Par el só segondo disco Springsteen el ga conponesto e rejistrà un gran nùmaro de canson che drioman łe ze restàe fora da ła scałeta finałe, na pràtega che drioman ła ze devenjesta pitosto comun: tra cueste A se anovara The Fever, brano zontà drento in un raro 45 ziri promosionałe e che'l ze stà po' insidesto da Southside Johnny inte'l 1976, primo dei tanti brani de suceso "donài" da Springsteen ad altri artisti.[51]

I primi sucesi

[canbia | canbia el còdaxe]

Inte'l zenaro de'l 1974 el grupo el se ga metesto a l'ópara so łe prime canson de un novo àlbun. A febraro Vini Lopez el ze stà łisensià par na barufa co Steve Appel, so fradeło de Mike, e el ze stà sostituìo da Ernest Carter, un baterista amigo de David Sancious.[58] Poco dopo st'ùltemi i ga łasà el grupo, che inte'l fratenpo el tacava farse ciamar E Street Band, e i ze stà renpiasài da'l baterista Max Weinberg e da'l pianista Roy Bittan, ingagiài mediante na insersion publegà so on jornałe.[59]

Par Springsteen ła tersa prova discografega ła se prospetava desiziva: un ultarior insuceso el gavarìa infati riscià de conprometer definitivamente ła só carièra.[60] El łaoro el prosedeva a riłento e co rezultadi frustranti: el grupo el ze riusìo a portar a fenimento un ùnjoło brano, Born to Run, che po' gavarà dà el titoło a l'àlbun. Pì volte l'artista el ze stà so'l bruzo de anułar tuto e el ga proponesto de rejistrar tute łe canson da'l vivo in studio o in concerto, da'l momento che l'atività live ła se jera demostrà ła dimension pì conzeniałe a'l grupo.[61][62]

Uno dei veneti pì sinjifegadivi inte ła carièra de'l muzegante l'è avenjesto el 9 de majo 1974: a Cambridge, inte'l Massachusetts, durante un conserto de Bonnie Raitt cui Springsteen e el só grupo el fazeva da grupo spała, el pùblego el ga decretà un caovolzimento dei ròłi, reciamando so'l palco l'artista de'l New Jersey in fenimento de'l spetacoło e chiedéndoghe de ezibirse da novo.[63] Alcuni zorni drìoman Jon Landau, critico muzegałe de Rolling Stone, ga scrivesto so'l setemanałe The Real Paper de Boston:[64]

Zioba pasà, a'l teatro de Harvard Square, A go vedesto łanpizar davanti ai òci i me trascorsi rock 'n' roll. E go vedesto calcos'altro: A go vedesto el futuro de'l rock and roll e el só nome el ze Bruce Springsteen. In una sera in cui gavea bezonjo de sentirme zòvane, łu el me ga fazesto sentir come se scoltase mùzega par ła primisima volta., op. cit., Jon Landau, The Real Paper, 22 de majo 1974 .

L'artìgoło de Landau, sìben publegà so na rivista łocałe, el a colpìo ła critica e i discografeghi, contribuindo inazonta a resołevar łe vendite de The Wild, the Innocent and the E Street Shuffle, che inte l'agosto de'l 1974 se ga aprosemà a łe 100 000 copie.[65] Dopo aver scrivesto una de łe fraze pì séłebre de ła istòria de'l rock,[63] el zornałista el ze devenjesto amigo de Springsteen e el só pì fidà cołaborador, prima cofà produtor discogràfego e drìoman – a partir da'l 1978 – cofà manager. El parècio de'l novo àlbun el ga riprendesto donca soto ła guida de Landau, che ga portà un mètodo de łaoro pì profesionałe:[62] el grupo el se ga trasferìo inte i studi Record Plant de New York indove tute łe canson łe zera stàe rejistràe da cao.[66] Inte'l conpleso ła łaorasion de'l disco ła jera durà sìrca 18 mezi e Born to Runel ze venjùo fora infin inte l'agosto 1975.[61][62]

Springsteen co ła ghitara che ła conparise so ła coertina de Born to Run e di altri só dischi[67]

Ła publegasion ła ze stà presedùa da na inponente canpanja promosionałe, bazà so'l bomò «el futuro de'l rock and roll». Springsteen el ga tenjùo a New York dieze spetacołi da «tuto ezaurìo» che i ga susità l'intarese dei mezi de comunegasion de masa, a tal ponto che Born to Run – ancor prima de ła só usida – el ze devenjùo uno dei àlbun pì spetài de l'ano e ła canson omònema ła ze stà una de łe pì trasmeteste da łe radio.[61][65][68][69]

L'atension consentrà so Springsteen ła ze stà granda asè: el 27 de otobre Time e Newsweek, i do setemanałi statunitensi pì difuzi, i ghe ga dedicà in contenporanea łe respetive covertine al novo protagonista del panorama muzegałe, ma i do artìgołi i prezentava un aprocio diametralmente oposto.[70][71] So ła covertina de Time canpegiava ła fraze «Rock's New Sensation» («ła rivełasion del rock») e l'artìgoło zera pìtosto favorevołe a Springsteen sìben l'autor Jay Crocks stigmatizase l'enfazi ecesiva che ghe zera stà dedicà.[72] Ła covertina de'l rivałe Newsweek ła recava invese un titoło pì critico, «Making of a Rock Star» («ła costrusion de na steła de'l rock»): ła canson scrivesta da Maureen Orth ła se consentrava so łe tècneghe co łe cuałe l'industria discogràfega ła plazmava i propi eroi;[73] a só dir el muzegante el jera ła creasion de un gropo de manipoładori intensionà a inponer a un prodoto privo de contennjùi.[71] Tanto se gaveva discutesto a l'època so ła fegura de Springsteen e, a fronte de tanti osarvadori entuziasti, ghe ze stà chi che ga parlà spacatamente de montadura.[74]

Inte'l fratenpo l'àlbun el ga razonzesto in poche setemane ła tersa pozision inte ła clasifega de Billboard.[75][76] Łe canson de'l disco łe ze devenjeste momenti irinunsiabiłi de ła tournée che i se ga protrazesto insin a ła fin de l'ano; in ùtuno el grupo, che'l gaveva ciapà ła só configurasion pì stabiłe grasie a l'insarimento de Steve Van Zandt come ghitarista ritmico, el zera partìo par un curto tour europeo co do conserti a l'Hammersmith Odeon de Łondra e do spetacołi a Stocolma e Amsterdam.[77]

Intanto i contrati cuincuenałi stipułài da Springsteen co Mike Appel i se avisinava a ła scadensa: i do i se asinzeva cuindi a tratar l'eventuałe rinovo. A ze stà in sta sircostansa che el cantante el se ga rendesto conto de'l fato che Appel el ezersistava un contròło scuazi totałe so ła só atività artìstega; A se ze rivà presto a na rotura e Springsteen el ga intentà na cauza inte i confronti de l'inpresario, el cuało el ga reazìo a só vòlta co na contrositasion.[78] El contensiozo, che'l ga coinvolzesto anca ła Columbia, el se ga strasinà par un ano e in chel parìodo l'atività discogràfega ła se ga blocà conpletamente.[79][80] Inte ła verta (primavera) de'l 1977 A se ze rivà infin a un acordo strazudisiałe che'l łibarava el cantaudor da onji vincoło; Appel el gavarìa contestualmente resevùo 800 000 dołari e ła metà dei deriti de łe canson publegàe par ła Laurel Canyon.[81]

Infrà el 1976 e el 1977, sendo intaroto el łaor in studio, Springsteen el ga dezvolzesto co suceso na granda atività da'l vivo: el muzegante el se ga convinsesto anca a sonar in anbienti pì grandi de łe sałe da conserto indove el se ezibiva pardesòłito e el ga acetà de tenjer concerti inte łe grande arene sportive che'l gaveva senpre rifiudà, inisiando a Phoenix in setenbre e sevitando drìoman in otobre a'l Spectrum de Filadelfia, ła sità indove el gaveva major sèito.[78][82] Tutavia, a cauza de ła desputa łegałe in corso, el danaro el fadigava a rivar inte łe scarsèłe dei muzeganti: partanto serti menbri de ła E Street Band i se ga metesto a ła reserca de ingagi co altri artisti. Roy Bittan e Max Weinberg, ad ezenpio, i ga ciapà parte a l'insizion de Bat Out of Hell de Meat Loaf, un disco che'l ga otenjesto granda popołarità.[78][82]

Pochi zorni daspò ła stipuła de l'acordo, Springsteen el ze entà in studio co Jon Landau e ła E Street Band par dar inisio a ła łaorasion de'l só cuarto àlbun.[83] In presedensa el cantante el gaveva tołesto in afito na fatoria a a Holmdel, inte ła canpanja de'l New Jersey, dove par tuta ła durada de ła cauza el gaveva continuà in semiclandestinità a provar e a insider nove canson.[78]

Co'l ga scominsià łe rezistrasion ofisiałe de'l novo disco, inte i primi zorni de zunjo de'l 1977, Springsteen el gaveva donca za conponesto, provà o soło che abosà diezene de brani.[84] El só aprocio conpozidivo, infati, el jera radegalmente mudà: da ła brancà de canson scriveste par Born to Run, so łe cuałe el gaveva łaorà a łongo in studio, Springsteen el jera pasà a conpóner de geto zbosi che po' el cuzìva e el riełaborava sensa sosta; framenti de mùzega e de testo i pasava continuamente da na canson a l'altra fin a'l razonzimento de'l rezultado finałe, costituìo da brani dotà de na strutura pì senplise, co aranzamenti manco partegołari respeto ai dischi presedenti.[85] Inte'l conpleso łe canson rezistràe in forma pì o manco conpleta łe zera stà na setemana: soło dieze de st'altre łe zera stà po'presernìe par conpóner ła scałeta finałe de l'àlbun, che paraltro ła ze stà canbià diverse volte in corso d'òpara.[86] A'l contenpo no'l ga reduzesto ła cura par i detaji e el contributo de Jon Landau el ze stà desizivo par jutar Springsteen a inarzerar ła só ezuberansa.[85]

Bruce Springsteen in conserto a Drammen inte'l 1981

Ła faze de post-produsion ga rezultà critica, dao che i tècneghi de'l son Jimmy Iovine e Toby Scott no i riusiva a efetuar el misajo segondo i dezideri del cantaudor. Landau ałora ga dimandà juto a Chuck Plotkin, un produtor de Los Angeles, che ga desidesto de aumentar el vołume del baso ełètrego e de ła grancasa, confarìndo al disco el son desideso e scuro che ne raprezenta una de łe caratarìsteghe prensipałe.[85] L'àlbun, intitołà Darkness on the Edge of Town, ze stà publegà inte'l zugno del 1978 e ga razonzesto ła cuinta pozision de ła clasifega de Billboard.[87][88]

Ła tournée promosionałe del disco, considarada una de łe pì inportanti inte ła storia del rock, ga ciapà invio uncora prima de ła publegasion de l'òpara e ła se ga concludesto el 1º de zenaro 1979 dopo 115 ezibision.[89][90][91] Ła scałeta ła ze stà rendesta pì robusta anca da l'inesto de łe numaroze canson cavàe da l'àlbun, che ze devegneste parte integrante del repertorio de Springsteen insenbre a diezene de cover e clàseghi del rock and roll: i concerti donca i se ga diłatà in mezura considerevołe fin a sfiorar speso łe tre ore, al ponto che'l spetàcoło el ze stà spartìo in do parte co l'insarimento de un curto intarvało.[87][89]

Inte'l setenbre del 1979 l'artista ga ciapà parte a do de łe cuatro ezibision organizàe al Madison Square Garden de New York dal cołetivo MUSE (Musicians United for Safe Energy, «muzicisti unìi par l'enerzìa segura»). L'evento, ideà dopo l'insidente de Three Mile Island avegnesto el 28 de marso de'l steso ano, intendeva sensibiłizar l'opinion pùblega so i parìgołi de l'enerzìa nucleare.[92] I spetàcołi zera stà documentà da un film e da un triplo LP che raprezenta ła prima aparision de Bruce Springsteen e de ła E Street Band in un àlbun dal vivo.[93][94]

El disco seguente del cantaudor, The River, l'è stà publegà inte l'otobre del 1980 dopo na łonga łaorasion che gaveva avesto inisio inte'l majo del 1979.[95][96] Al prensìpio el projeto l'era bazà so i brani estromesi dal łaor presedente, co'l vełose peso rock The Ties That Bind che gavarìa dovesto dar el tìtoło a l'òpra; condemanco Springsteen sevitava a conponer nove canson e el gaveva convinsesto ła caza discogràfega a darghe a łe stanpe un àlbun dopio.[92] El brano sernìo come nova title track el zera stà prezentà in anteprima durante i concerti del MUSE e el gera dedicà a ła soreła Ginny, restada gravia a 17 ani come ła protagonista de ła canson.[97] Dal ponto de vista stiłìstego, el disco el sèitava el parcorso intraprendesto inte i àlbun presedenti, distinguendose tutavia da Darkness on the Edge of Town par ła prezensa de incalsanti brani rockabilly intersài a brani de saor country.[98]

The River ze stà el primo LP de Springsteen a razonzer ła sìma de ła clasìfega statunitense;[99][100] Hungry Heart, definìo da John Lennon «el mejosìngoło de rock 'n' roll dai tenpi dei Beatles»,[101] A ze stà par zonta el primo 45 ziri de'l cantaudor a entrar inte ła top ten.[102] El 3 de otobre 1980 el ga inisià n'altra tournée che ga durà deboto un ano par un totałe de 140 concerti; tra l'apriłe e el zunjo de'l 1981 el muzicista el se ga ezibìo anca a l'èstaro, inte'l só primo vero tour europeo. Nonostante ła prezensa dei novi brani, el cantante andava vanti a inserir in scałeta numaroze cover de canson de łu amàe, cofà par ezenpio serti brani dei Creedence Clearwater Revival e el clàsego del folk This Land Is Your Land de Woody Guthrie.[103]

L'apise de ła popołarità

[canbia | canbia el còdaxe]
Un rezistrador a casete Tascam Portastudio 244, sucesivo ma sìmiłe asé al modeło 144 co'l cuało Springsteen el ga rezistrà łe trase de Nebraska

Termenada ła tournée de The River, Springsteen el ga insidesto da soło – servìndose de un rezistrador semiprofesionałe a cuatro piste Tascam – alcuni provini in varsion acùstega, conpanjà escluzivamente da ła chitara e da l'armònega a boca.[104] Dopo alcuni infrutuozi tentadivi de rezistrar łe nove canson co'l grupo, łe trase acùsteghe łe zera stà publegàe scuazi sensa ritochi co'l tìtoło de Nebraska: el disco, distribuìo inte'l setenbre del 1982, el ga maravejà ła crìtica e el pùblego anca par el ton fosco, a trati dołente, de łe só canson.[105]

Ła canson Born in the U.S.A., conposto par un film de Paul Schrader mai reałizà ed estrmeso anca da Nebraska, ze stà el ponto de partensa de l'àlbun sucesivo, el sètemo de ła produsion de Springsteen.[106] Ła łaorasion del disco, inisiada za inte'l zenaro 1982, ła se ga dezvolzesta in modo framentario: inte i stesi mezi Van Zandt el ga reałizà el só primo àlbun da sołista co'l pseudòmeno de Little Steven, łasando el grupo poco dopo; anca Clemons el ga rezistrà un disco in propio inte'l fratenpo tuta ła E Street Band ła ze stà coinvolzesta inte'l rełanso de ła cariera de Gary U.S. Bonds, un artista rock and roll amirà da Springsteen.[107][108] Intanto anca in 'sta sircostansa łe canson insideste – oltra sesanta – ła gavarìa podesto inpinir pì de un disco, tanto ze che a ła fin del 1983 no zera gnancora stabiłìa ła scałeta definitiva de l'àlbun. A ze stà ałora che'l muzegante el ga scrivesto Dancing in the Dark: domenà dai sintetizadori de Roy Bittan, una de łe novità de l'intiero disco, el brano el prezentava un aprocio pì comersiałe respeto ai łaori presedenti de Springsteen e A ze devegnesto uno dei pesi pì aclamài, grasia anca a un videoclip direto da Brian De Palma che'l ze stà trazmeso masisamente da tełevizion spesiałizàe.[109]

L'àlbun, intitołà Born in the U.S.A., el ze stà publegà inte'l zugno de'l 1984 e el ga susità un anpio favor popołar, vendendo 30 miłion de copie inte'l mondo de cui 15 inte i sołi Stadi Unìi: el disco el ga cresesto notevolmente ła fama de'l cantaudor e el ghe ga parmetesto de afermarse cofà uno dei pì inportanti esponenti de'l panorama muzegałe mainstream dei ani otanta.[110][111][112] Ła covertina de'l disco, che ła reporta na someja de'l muzegante ciapà de schena co'l sfondo de ła bandiera a stełe e strise, ła ze anoverada fra łe icone pì distintive de cuełi ani. Seben Born in the U.S.A., cofà el presedente Nebraska, el sia na esplorasion de'l łado scuro del «sogno merican», parte de'l pùblego ło ga percepì cofà un vigorozo ino patriòtego.[111] In tałe contesto el presidente dei Stadi Unìi, el republegan Ronald Reagan, el ga provà de coinvolzer Springsteen inte ła propaganda połìtega par ła só riełesion, ma el cantante el ga reazìo co duresa respenzendo anca łe presure che ghe provegniva da parte democràtega.[109]

Ła trasa che ghe da el titoło a l'àlbun, in partegołar, ła se conota come na amara reflesion so'l destin dei veterani de ła guera de'l Vietnam; tutavia el ritorneło reciabiłe, el titoło e ła covertina de'l disco ga induzesto tanti a łèzarla cofà na canson gingoista ansiché cofà na esplisita denunsia, malgrado el testo pitosto ciaro in tal senso.[113] Ani drio, par contrastar l'intarpretasion sparpagnada e fałada che ła zera stà da al brano, Springsteen el ze tornà a sonarlo int'una varsion acùstega de'l tuto sìmiłe a come el brano el zera stà al prensìpio concepìo ai tenpi dei provini de Nebraska.[114]

El sucesivo tour mondiałe co ła E Street Band, inte ła cuała A zera entrà inte'l fratenpo ła corista Patti Scialfa e el chitarista Nils Lofgren in sostitusion de Steven Van Zandt, el ga otegnesto dapartuto un gran suceso;[115] in alcuni cazi, cofà in Japon e in Austrałia, A se ga razonzesto łivełi de fanatismo che i zera stà reservài soło ai Beatles inte i ani sesanta.[109][116] Inte'l 1985, insenbre a nantri conponenti muzeganti, el cantaudor l'à ciapà parte al projeto Artists United Against Apartheid e a l'inisiadiva USA for Africa, dazendo el propio aporto a ła rezistrasion de'l singoło benefico We Are the World.[117][118] Inte'l majo de l'isteso ano, durante na pauza de ła tournée, el ga spozà de scondon l'atora e modeła Julianne Phillips, conosùa pochi mezi prima.[111]

Springsteen durante el concerto de'l 19 de łujo 1988 a Berlino Est

Inte'l novenbre de'l 1986 A ze stà distribuìo Live/1975-85, el primo àlbun da'l vivo de'l cantante, un cofaneto costituìo da sincue dischi in viniłe – disponibiłe anca in tre CD – che'l documenta dieze ani de concerti co ła E Street Band, par ła prima volta mensonada espresamente so ła covertina de na publegasion discogràfega de l'artista statunitense.[111] L'òpara ła ga ezordìo in prima pozision inte ła clasifega Billboard 200, contribuìndo a far crésar ultariormente ła reputasion de Springsteen come «performer» e ła só vizibiłità inte i mezi de comunegasion de masa.[111]

Inte'l febraro drio el muzeghista el ga tacà preparar un àlbun da só posta, sensa el grupo de suporto. Łe nove canson łe zera pì ínteme asé łe vertiva prevałentemente so'l raporto de copia, parlustrando in tuti i só aspeti ła vita matrimoniałe e łe só dificoltà.[119] L'atresadura de'l studio parsonałe Springsteen ła jera inte'l fratenpo mejorà e deso el cantante el gaveva sintetizadori e drum machine, el che ghe ga consentìo de rezistrar tutti i brani in poco tenpo. Soło int'un segondo momento el ga ciamà, a uno a uno, i muzisisti de ła E Street Band par calche sorainsizion: łe parte sonàe dai menbri de'l grupo łe sarìa stàe inserìe inte'l disco se łe se fuse revełàe mejo de cuełe rezistràe in propio, ma dei só contribudi A se ga salvà e Tunnel of Love el ze venjesto fora inte l'otobre de'l 1987 debutando in sima a łe clasifeghe de vendita.[111][120] Cuatro mezi pì tardi, Springsteen e el grupo al conpleto i ze partìi par n'altra tournée, pì curta e de łe presedente e caraterizada da un aprocio pì formałe;[121] l'evento pì sengnifegadivo ze stà el concerto tegnùo a Berlin Est el 19 de łujo 1988, cuando el cantaudor el ga sonà davanti a na foła stimada in oltra 100 000 parsone.[122]

Inte'l steso parìodo el muzisista, insenbre a nantri artisti afermài cofà Sting, Peter Gabriel, Tracy Chapman e Youssou N'Dour, el ga partesipà a ła manifestasion Human Rights Now! par Amnesty International: in vinti tape el tour de benefisiensa el ga coinvolzesto l'Europa e el Nord America, ma anca el Sud America, l'Àfrega e l'Azia.[123][124] Un ano daspò Springsteen el ga desfà inopinatamente ła E Street Band, łasando łìbari i só conponenti.[125][126][127][128]

I ani novanta

[canbia | canbia el còdaxe]

Fenìo el matrimonio co ła prima mujer, inte'l zenaro de'l 1989 el cantante el se gaveva trasferìo a Los Angeles co Patti Scialfa.[129] I do i se ga spozà l'8 zunjo 1991 dapò ła nasita de'l só primo fio Evan James, avenjùa inte'l łujo de l'ano antesedente;[111] ła fia Jessica Rae e el terzozénito Sam Ryan i ze venjùi a ła łuze respetivamente inte'l desenbre de'l 1991 e inte'l zenaro de'l 1994.[130][131]

Ła faze che ga sevità drioman Tunnel of Love ła ze stà contrasenjada da grandi canbiamenti inte ła vita de Springsteen, ma anca da un inaridimento creativo.[126][130] Tutavia inte'l desenbre de'l 1989, subio daspò el desfar de ła E Street Band, el cantaudor el se ga incontrà co Roy Bittan tornando a l'òpara a'l fin de insider calche canson par un novo àlbun.[129] El ga avùo cusì inisio un łongo parìodo de prove e rezistrasion che'l ze ndà vanti fin a'l 1992: Springsteen e Bittan i ga łaorà so un nùmaro cospicuo de brani, tra cui alguni brani conponesti da'l tastierista. Inte'l projeto zera stà coinvolti anca alguni noti turnisti, fra i cuałi Randy Jackson, Jeff Porcaro e David Sancious.[130] L'àlbun Human Touch el ze stà publegà inte'l marso 1992 insieme a un segondo disco, intitołà Lucky Town, che'l muzeghista el gaveva reałizà scuazi da soło, in poche setimane, inte'l só studio parsonałe de Los Angeles. I do łaori, che i ga resevùi entranbi n'acołiensa critica pitosto tèpida, i difarise notevolmente par aprocio espresivo: se el primo el ze un àlbun contradistinto da sonoridà moderne e orsàe, apetibiłe a n'anpia fasa de scoltadori, l'altro disco el prezenta invese un stiłe pì grezo e spontaneo.[130]

Discografia

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Discografia de Bruce Springsteen.

Modeło:Colonne inizio

Albun in studio

[canbia | canbia el còdaxe]

|


Albun da'l vivo

[canbia | canbia el còdaxe]

Rancure

[canbia | canbia el còdaxe]

|}

Discografia non ofisiałe

[canbia | canbia el còdaxe]
Par savèrghene de pì, vardarse anca ła voze Discografia di Bruce Springsteen#Discografia non ofisiałe.

Bruce Springsteen el ze stà uno dei artisti rock pì intaresài da'l fenomeno dei dischi pirata (o bootleg) fin da ła fine dei ani setanta:[49] el suceso otenjùo dai só łonghi conserti el ga favorìo ła distribusion de dischi non ofisiałi contenjenti łe rezistrasion de łe só ezibision da'l vivo.[91] I bootleg i jera stà in pì par ani l'ùnego mezo traverso el cuało A venja sparpanjeste łe numaroze canson de l'artista che, dapò èsar stà scartàe dai àlbun in studio, łe sevitava èsar reproponeste regołarmente in conserto.[132][133][134]

Conserti

[canbia | canbia el còdaxe]
Bruce Springsteen durando un conserto a'l Forum d'Assago el 12 majo 2006 co ła Sessions Band

Łe łonghe ezibision da'l vivo łe ga senpre costituìo uno dei prinsipałi trati pecułiari de l'atività de Bruce Springsteen, contribuìndo a'l steso tenpo a incrementar in mezura senjifegadiva ła só popołarità.[61][62]

Cueło drioman A ze l'ełenco de łe tournée intrapreze da'l cantaudor durando ła só cariera.

Bruce Springsteen el ga vendùo, fin a tuto el 2010, pì de 27 miłionde biłieti incasando oltra un miłiardo de dołari; mejo ga fato soło i Rolling Stones e i U2. Ła só tournée de major suceso ła ze stà cueła de Born in the U.S.A. de'l bienio 1984-1985 co 4 796 683 biłieti vendùi. Cueła che'l ga fato rejistrar i majori intrioiti fin a'l 2010 l'è stà cueła de Magic che ła ga incasà 243 miłion de dołari, seguìa da'l The Rising Tour co 221 miłioni de dołari.[135] El tour de Wrecking Ball el ga suparà i presedenti, incasando pì de 355 miłion de dołari tra el 2012 e el 2013.[136][137]

Notasion

[canbia | canbia el còdaxe]
  1. ↑ William Ruhlmann, Bruce Springsteen – Artist BiographyAllMusic. entrada l'11 novembre 2015 (archivià il 31 novembre 2014).
  2. ↑ Maurizio Iorio, Quarant'anni fa esce "Born to Run" e comincia l'epopea musicale di Bruce SpringsteenRainews, 25 agosto 2015. entrada il 19 febbraio 2016 (archivià il 19 febbraio 2016).
  3. ↑ Cristian Degano, Bruce Springsteen – Il menestrello dell'AltramericaOndarock. entrada l'11 novembre 2015 (archivià dal URL orizenałe il 31 ottobre 2014).
  4. ↑ (EN) Bruce Springsteen – The Risingmusicbox-online.com. entrada l'11 novembre 2015 (archivià dal URL orizenałe l'11 aprile 2018).
  5. ↑ (EN) Rachel Sklar, The Boss Picks A Boss: Bruce Springsteen Endorses Obama, HuffPost, 16 aprile 2008. entrada l'11 novembre 2015 (archivià l'11 aprile 2018).
  6. ↑ (EN) Gold & Platinum – Top Selling ArtistsRIAA.com, Recording Industry Association of America. entrada il 13 gennaio 2016 (archivià il 13 gennaio 2016).
  7. ↑ (EN) Top Selling Music Artists of All TimeStatistic Brain Research Institute. entrada il 13 gennaio 2016 (archivià dal URL orizenałe il 13 gennaio 2016).
  8. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 172 .
  9. ↑ (EN) Bruce Springsteen, The Kennedy Center, 9 settembre 2009. entrada l'11 novembre 2015 (archivià l'11 novembre 2015).
  10. ↑ (EN) President Obama Names Recipients of the Presidential Medal of FreedomThe White House. entrada il 22 novembre 2016 (archivià il 22 novembre 2016).
  11. ↑ (EN) Chris Epting, The Birthplace Book, Stackpole Books, 2009, p. 49, ISBN 978-0-8117-4018-0. entrada l'11 novembre 2015.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Kirkpatrick, op. cit., pp. 23-24 .
  13. ↑ 13,0 13,1 Marsh, 2004, op. cit., pp. 21-22 .
  14. ↑ Samuele F.S. Pardini, Bruce Zirilli: the italian sides of Bruce Springsteen. in Womack, op. cit., p. 97 .
  15. ↑ El nome de ła fameja materna de Springsteen el ze indegà a volte come «Zirilli» e altre come «Zerilli». El nome famejar el jera in efeti Zerilli, ma el canbio de vocałe l'è stà probabilmente fruto de na trascrision zbałià dovùa a ła deformasion de pronunsia tra ła łengua itałiana e cheła ingleza, come de frecuente A ze avenjesto par i imigrào itałiani rezistrài a Ellis Island. El steso Springsteen l'a confermà in pì ocazion de aver orìzene itałiane (v. Valerio Bruner, Come Bruce Springsteen ze diventato "Paisà": intervista all'Associazione Culturale Pink Cadillac Music, in Il Levante, 4 maggio 2013. entrada l'11 novembre 2015 (archivià dal URL orizenałe il 13 maggio 2013). ).
  16. ↑ Colombati, op. cit., p. 532 .
  17. ↑ Colombati, op. cit., p. 474 .
  18. ↑ 18,0 18,1 Carlin, op. cit., cap. 1 .
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Colombati, op. cit., p. 608 .
  20. ↑ Carlin, op. cit., cap. 3 .
  21. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 49 .
  22. ↑ Kirkpatrick, op. cit., p. 25 .
  23. ↑ 23,0 23,1 Labianca, 2002, op. cit., p. 11 .
  24. ↑ Masur, op. cit., p. 17 .
  25. ↑ Colombati, op. cit., p. 607 .
  26. ↑ Labianca, 2002, op. cit., pp. 8-9 .
  27. ↑ 27,0 27,1 Masur, op. cit., p. 23 .
  28. ↑ 28,0 28,1 Carlin, op. cit., cap. 2 .
  29. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p.23 .
  30. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 41 .
  31. ↑ Carlin, op. cit., cap. 4 .
  32. ↑ Marsh, 2004, op. cit., pp. 41-44 .
  33. ↑ Carlin, op. cit., cap. 5 .
  34. ↑ (EN) Joel Selvin, PHIL ELWOOD: 1926-2006 / Beloved Bay Area jazz and blues critic, in San Francisco Chronicle, Hearst Communications Inc., 11 gennaio 2006. entrada il 12 febbraio 2016 (archivià dal URL orizenałe il 16 maggio 2013).
  35. ↑ Marsh, 2004, op. cit., pp. 46-47 .
  36. ↑ Wien, op. cit., pp. 41-43 .
  37. ↑ Carlin, op. cit., cap. 6 .
  38. ↑ Colombati, op. cit., p. 615 .
  39. ↑ Wien, op. cit., pp. 62-64 .
  40. ↑ 40,0 40,1 Marsh, 2004, op. cit., pp. 48-49 .
  41. ↑ 41,0 41,1 Colombati, op. cit., p. 616 .
  42. ↑ Colombati, op. cit., p. 657 .
  43. ↑ Colombati, op. cit., p. 479 .
  44. ↑ Carlin, op. cit., cap. 7 .
  45. ↑ Marsh, 2004, op. cit., pp. 51-55 .
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 Carlin, op. cit., cap. 8 .
  47. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 56 .
  48. ↑ Marsh, 2004, op. cit., pp. 56-58 .
  49. ↑ 49,0 49,1 Heylin, 2012, op. cit., Appendice: A Selective Bootleg CD Discography .
  50. ↑ Colombati, op. cit., p. 478 .
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Carlin, op. cit., cap. 10 .
  52. ↑ Marsh, 2004, op. cit., pp. 74-78 .
  53. ↑ Kirkpatrick, op. cit., pp. 52-56 .
  54. ↑ Carlin, op. cit., cap. 9 .
  55. ↑ (EN) William Vitka, Madame Marie Is Back, CBSNews, 17 zugno 2004. entrada il 12 febbraio 2016 (archivià dal URL orizenałe il 30 settembre 2014).
  56. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 82 .
  57. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 97 .
  58. ↑ Carlin, op. cit., cap. 11 .
  59. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 42 .
  60. ↑ Thom Zimny, Wings for Wheels in 2005 – Born to Run: 30th Anniversary Edition, DVD, Columbia Records Sony BMG 828767558929
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 Labianca, 2002, op. cit., p. 45 .
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 62,3 Carlin, op. cit., cap. 12 .
  63. ↑ 63,0 63,1 Marsh, 2004, op. cit., p. 115 .
  64. ↑ Campbell, op. cit., p. 326 .
  65. ↑ 65,0 65,1 Marsh, 2004, op. cit., pp. 117-118 .
  66. ↑ Marsh, 2004, op. cit., pp. 123-138 .
  67. ↑ Ła ghitara, divenjesta uno dei sìnbołi pì reconosibiłi de'l cantaudor, ła ze un ibrido tra na Fender Telecaster e una manco conosùa Fender Esquire, modeło sostensialmente conpanjo, ma dotà de un soło pick-up. Springsteen ła ga acuistada inte'l 1973 in un negosio de strumenti de'l New Jersey par 185 dołari. Se tratava de na Telecaster de'l 1953 restaurada co ła zonta de'l mànengo de na Esquire de l'isteso parìodo. Segondo Springsteen «ła ze na Telecaster, ma no'l ze de'l tuto coreto. Ła ze na mezosangue, se vołemo» (v. Carlin, op. cit., cap. 8 ).
  68. ↑ (EN) Inside Track, in Billboard, Billboard Publications, Inc., 9 agosto 1975, p. 78. entrada il 12 febbraio 2016.
  69. ↑ Inte'l 2004 ła rivista muzegałe Rolling Stone ga includesto i concerti tra i «50 momenti che ga canbià el rock and roll» (v. (EN) The Moments, in Rolling Stone, 24 luglio 2004. entrada il 12 febbraio 2016 (archivià dal URL orizenałe il 4 dicembre 2007). ).
  70. ↑ Carlin, op. cit., cap. 13 .
  71. ↑ 71,0 71,1 Marsh, 2004, op. cit., pp. 153-154 .
  72. ↑ (EN) Jay Cocks, The Backstreet Phantom of Rock, in Time, Time Inc., 27 ottobre 1975, p. 62. entrada il 12 febbraio 2016.
  73. ↑ (EN) Maureen Orth, Janet Huck, Peter S. Greenberg, Making of a Rock Star, in Newsweek, 27 ottobre 1975.
  74. ↑ (EN) Nik Cohn, Ventilating the Hype, in New York Magazine, New York Magazine Co. Inc., 20 ottobre 1975, p. 75. entrada il 12 febbraio 2016.
  75. ↑ (EN) Top Lps & Tape, in Billboard, Billboard Publications, Inc., 13 settembre 1975, p. 74. entrada il 12 febbraio 2016.
  76. ↑ Colombati, op. cit., p. 665 .
  77. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 80 .
  78. ↑ 78,0 78,1 78,2 78,3 Carlin, op. cit., cap. 14 .
  79. ↑ Marsh, 2004, op. cit., pp. 183-184 .
  80. ↑ Colombati, op. cit., pp. 623-624 .
  81. ↑ Eliot, op. cit., cap. 12-13 .
  82. ↑ 82,0 82,1 Marsh, 2004, op. cit., pp. 178-179 .
  83. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 167 .
  84. ↑ Labianca, 2002, op. cit., pp. 66-72 .
  85. ↑ 85,0 85,1 85,2 2011 – Thom Zimny, The Promise: the Making of Darkness on the Edge of Town, DVD, Columbia Records Sony Music 886978746696
  86. ↑ Drìoman Springsteen el ga publegà tante de łe altre canson rezistràe o almanco zbosàe durando łe sesion de'l 1977-1978: sincue łe ze stà inserìe in Tracks (1998) e vinti in The Promise (2010); altre sìe canson de'l steso parìodo łe ze stà reinsideste par el sucesivo àlbun The River de'l 1980, par un totałe de 41 canson a łe cuałe el ga da zontar canson soło abosàe che łe ze stà rendeste disponibiłi, in varie forme, traverso dischi iłegałi.
  87. ↑ 87,0 87,1 Carlin, op. cit., cap. 16 .
  88. ↑ (EN) Billboard Top Lps & Tape, in Billboard, Billboard Publications, Inc., 29 luglio 1978, p. 86. entrada il 12 febbraio 2016.
  89. ↑ 89,0 89,1 Labianca, 2002, op. cit., pp. 84-88 .
  90. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 264 .
  91. ↑ 91,0 91,1 Guaitamacchi, op. cit., cap. Bruce Springsteen & the E Street Band – Nasce il mito della banda del Boss .
  92. ↑ 92,0 92,1 Marsh, 2004, op. cit., pp. 208, 221-225 .
  93. ↑ Pa'ła prima volta el grupo ze stà acredità so disco come «Bruce Springsteen & the E Street Band».
  94. ↑ Note di copertina di No Nukes, AA.VV., Asylum Records, ML-801, LP (triplo), 1979.
  95. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 209 .
  96. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 48 .
  97. ↑ Wiersema, op. cit., p. 19 .
  98. ↑ Carlin, op. cit., cap. 17 .
  99. ↑ (EN) Top LPs & Tape, in Billboard, Billboard Publications, Inc., 1º novembre 1980, p. 95. entrada il 12 febbraio 2016.
  100. ↑ (EN) Top LPs & Tape, in Billboard, Billboard Publications, Inc., 8 novembre 1980, p. 67. entrada il 12 febbraio 2016.
  101. ↑ Colombati, op. cit., p. 628 .
  102. ↑ (EN) Hot 100, in Billboard, Billboard Publications, Inc., 27 dicembre 1980, p. 95. entrada il 12 febbraio 2016.
  103. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 90 .
  104. ↑ Labianca, 2002, op. cit., pp. 101-109 .
  105. ↑ Carlin, op. cit., cap. 18 .
  106. ↑ Colombati, op. cit., p. 570 .
  107. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 101 .
  108. ↑ Colombati, op. cit., p. 627 .
  109. ↑ 109,0 109,1 109,2 Carlin, op. cit., cap. 19 .
  110. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 102 .
  111. ↑ 111,0 111,1 111,2 111,3 111,4 111,5 111,6 Carlin, op. cit., cap. 20 .
  112. ↑ Petrillo, op. cit., p. 81 .
  113. ↑ Colombati, op. cit., p. 83 .
  114. ↑ Ła varsion orizenałe de'l brano, par soła chitara acùstega, drìoman ła ze stà includesta inte ła rancura de inediti Tracks.
  115. ↑ Labianca, 2002, op. cit., pp. 118-124 .
  116. ↑ Guaitamacchi, op. cit., cap. Bruce Springsteen & the E Street Band – L'Italia e il Boss: amore a prima vista .
  117. ↑ Colombati, op. cit., p. 632 .
  118. ↑ Marsh, 2004, op. cit., p. 451 .
  119. ↑ Petrillo, op. cit., p. 103 .
  120. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 130 .
  121. ↑ Carlin, op. cit., cap. 21 .
  122. ↑ I spetadori i ze stà 160 000 secondo alcune fonti (v. (EN) More then 100,000 East German fans see Springsteen, in The Lewinstn Journal, 22 luglio 1988. entrada il 13 febbraio 2016. ), 220 000 drio nantre (v. Colombati, op. cit., p. 634 ), 300 000 drio nantre oncora (v. (EN) Kate Connely, The night Bruce Springsteen played East Berlin – and the wall cracked, in The Guardian, 5 luglio 2013. entrada il 12 febbraio 2016 (archivià il 29 de zunjo 2021). ).
  123. ↑ Labianca, 2002, op. cit., pp. 146-147 .
  124. ↑ Guaitamacchi, op. cit., cap. Human Rights Now! Springsteen si schiera per i diritti umani .
  125. ↑ Springsteen el gavarìa parà via ogni menbro de ła Street Band co 2 miłion de dołari a testa (v. Sandford, op. cit., p. 348 ).
  126. ↑ 126,0 126,1 Colombati, op. cit., p. 496 .
  127. ↑ (EN) Steve Hochman, E Streeters, Fans Unsure of the Boss' Moves, in Los Angeles Times, 18 novembre 1989. entrada il 12 febbraio 2016 (archivià il 24 de febraro 2021).
  128. ↑ Wiersema, op. cit., p. 30 .
  129. ↑ 129,0 129,1 Labianca, 2002, op. cit., p. 131 .
  130. ↑ 130,0 130,1 130,2 130,3 Carlin, op. cit., cap. 22 .
  131. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 156 .
  132. ↑ Labianca, 2002, op. cit., p. 72 .
  133. ↑ Heylin, 2003, op. cit., pp. 105-106 .
  134. ↑ Mauro Zambellini, Bruce, in Mucchio Selvaggio, nº 76, maggio 1984, p. 14.
  135. ↑ Colombati, op. cit., pp. 698-699 .
  136. ↑ (EN) 2012 Pollstar Year End Top 100 Worldwide Tours (PDF)Pollstar. entrada il 2 febbraio 2016 (archivià dal URL orizenałe il 24 de setenbre 2015).
  137. ↑ (EN) 2013 Pollstar Year End Top 100 Worldwide Tours (PDF)Pollstar. entrada il 2 febbraio 2016 (archivià dal URL orizenałe il 24 settembre 2015).
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Bruce_Springsteen&oldid=1154656"