Biziacarìa

Biziacarìa

Panoràmega da Monfalcon
Epònemo	Bezjak
Liogo
Continente	Eoropa

Ła roca de Monfalcon

La Biziacaria(Biziacarìa in bizìaco) ła ze ła denomenasion atribuia a na zona zeogràfego-lenguìstega locada inte ła parte sud de ła provincia de Gorìsia (zeografegamente inte el Friułi, ma scrivìbiłe anca a ła istòrega Venèsia Zùlia), includesta inte un imazenàrio triàngoło che el ga par lati el golfo del Lido de Pansan, el fiume Izonso dal desboco a Sagrà e el lìmite osidentałe de l'Altipian Càrsego. Sto teritòrio el vede na so definision pì inte un contesto lenguìstego che zeogràfego esendo de fato l'àrea inte el cuało se parla el diałeto bizìaco, na partegołare variante autòctona de ła łéngua vèneta co influense de furlan e sloven. El teritòrio el entrava drento inte el Union Teritoriałe Intercomunałe del Carso Izonso Adriàtego. Tutavia el comun de Sagrà no el faria storegamente parte de ła Biziacaria (anca se oncó el ghene vien considarà parte) parché el ga ciapà particułarità lenguìsteghe bizìache soto del domìnio de ła Repùblega de Venèsia, esendo sta anca un so tèrmeno, inte ła zona che uncó ła ze inte l'atuałe confin intrà el comune de Fojan e cueło de Sagrado; andove oncora uncó da ła SR 305 se połe védar el tèrmeno austroveneto in cimento (1753) che el divideva de-fati storegamente ła Serenisima da l'Arcidogado d'Austria. El comun de Sagrado el ga de fato mantegnesto par pì secołi na conotasion lenguìstega simiłare ai arenti comuni furlanòfoni de ła drita Izonso. In pasà, el ze intaresante recordar par de pì, che intrà i veci de ła Biziacaria, el zera in dòparo el nomenadivo "cunfìn" referéndose al tèrmeno in cuestion; definindo cheło che el zera dopo el confin cofà no parte del teritòrio.

Istòrego

La stòria de ła Biziacaria ła zera sta ligada par sècołi a ła istòria de ła Furlània, col cuało ła ghene ghea dividesto i avegniminti. Ła ghea fato parte del Dogado longobardo furlan (568-776 d.C.), dopo del Marchezà franco del Friułi (776-952 d.C.), e del Stato Patriarcałe furlan (1077-1420). verso nord de Monfalcon verso el 1122 ła se ghea separà dai teritori patriarcałi ła granda Contea de Gorìsia. Verso el 1411 ła Venèsia ła gheadeclarà guera al stato patriarcałe, che sconfizesto inte el 1420, el ze sta inte-ła-fin incorporà col nome de Pàtria del Friułi inte el corpo dei domini veneti de teraferma.

Dopo de l'estinsion dei Conti de Gorìsia-Tiroło (1500) łe ghe zera stae grande dèspute teritoriałi intrà Repùblega Vèneta e Caza dei Asburgo par definir ła spartision de ła rejon, inte un drioman de guere concludeste inte i primi ani del Siezento. Inte el 1521 co ła “Dieta de Worms” el teritòrio furlan el vegnea in tuti i cazi spartio in magnera che ai venesiani ghe restase el Friułi sentrałe, Monfalcon e el Friułi osidentałe mentre a l’Austria el ghe zera ndà el Friułi orientałe co Gorìsia e Acuiłeja. Monfalcon e el so teritòrio i se ghea catà de consevensa èsar na enclave venesiana totalmente sircondada da tere arcidogałi. Inte el 1797 Napołeon el ghea metesto fin a ła Repùblega de Venèsia e col Congreso de Viena del 1815, ła Biziacaria ła zera pasada a l'Austria inte l'intierior de ła contea de Gorìsia e el resto del Friułi el zera entrà inte el contesto del Regno Lonbardo-Veneto.

Inte el 1866 el Friułi sentrałe e osidentałe el zera pasà in man d'Itàlia, ła Biziacaria invese ła zera restada austrìaga finmente a ła fin de ła prima guera mondiałe.

Comuni

Comun	Superfise (km²)	Abitanti	Densità (ab./km²)
Fojan Ridipuja	7,77	3071	395,2
Monfalcon	20,52	27877	1358,5
Ronchi	16,98	12130	714,4
Sagrà	14,14	2267	160,3
San Gansian	33,58	6383	190,1
San Piero (San Pier)	9,09	2017	221,9
Staransan	18,71	7257	387,9
Turiago (Turiàc)	5,28	2756	522,0
Totale	126,10	63758	505,7

Varda anca

• Diałeto bixiaco
• Łixonzo
• la Monte