Mar Tiren

Mar Tiren

Sorte	Mar
Parte de	Mediteràneo osidentałe
Liogo
Nasion rivaresca	Fransa e Itàłia
Rejon aministrativa	Itàłia
Conca idrogràfega	bacino del mar Tirreno (it)
Dati e sifre
Prodondità	màsimo: 3 785 m mèdia: 2 000 m
Àrea	275 000 km²

El Mar Tiren (in itałian Mar Tirreno, in fransexe Mer Tyrrhénienne) el xe na porxion del Mar Mediteraneo.

El se cata intra łe coste de ła Corsica e de ła Sardeña a ovest, chełe de ła penìzoła itałiana a nordest e chełe de ła Siciłia a sud. El se cołega a nord col Mar Łigure, tramite el Canal de Corsica e el Canal de Pionbin, a sudest col Mar Jonio grasie al Streto de Mesina, a sud comunica col Mar Mediteraneo diretamente, a ovest tramite łe Boche de Bonifacio.

Łe so całanche pì grande indando in senso orario e partendo da ovest łe xe: el Golfo de Całiari, el Golfo de Orosei, el Golfo de Fołonica, el Golfo de Tałamon, el Golfo de Gaeta, el Golfo de Napułi, el Golfo de Sałerno, el Golfo de Połicastro, el Golfo de Sant'Eufémia, el Golfo de Zoja, el Golfo de Pati, el Golfo de Termini Imerexe, el Golfo de Castełamar.

Zeografia Fixica

In roso łimiti setentionałi del mar secondo la OHI, in blé secondo la Marina Itałiana

No converse un area tanto granda, e el ga na mèdia fondità (sirca 2000 m).

El Mar Tiren ga un fondal particołarmente asidentà, a causa de ła so orixene dovua a cause conplese.

El sentro del mar xe ocupà dal Basin Tirenico, conposto in parte da piane abisałi łisie, al nord se cata el Basin del Giłio, desisamente pì picenin.

Łe se ciama a indando in senso orario partendo dal nord Teraso Circeo, Teraso Pontin-Sałernitan, Basin de Sałerno, Teraso de Połicastro, Basin de Paoła, Basin de Joia, Teraso de łe Łipari, Basin de Cefałù, Basin de Alicudi e Teraso de Orosei. Ste scarpae łe xe solcae da un mucio de incixion, senpre inte el isteso ordene: Vałe de Sivitavecia, Vałe de Sałerno, Canion de Stronbołi, Canion San Vito col Canion de Castełamar, Canion de San Łorenso, Canion de Arbatas, Canion de Gonone, Canion de Posada, Canion de Caprera.

Ła parte meridional del mar ła xe ocupada da ła porxion somersa de na caena de monti, che forma la Catena dei Elimi, e ła Vałe de łe Egadi che prosegue inte ła Fosa de Ustica. Anca ła parte osidental ła xe ocupada da na porxion de crosta sojeta a scurtamento, co formaxion de dorsałi verso el Basin Tirenico e solchi verso łe ìzołe; partendo da sud łi xe ła Dorsal Carbonara co ła Fosa de Całiari, i Monti de Cuira col Teraso de ła Sardeña, i Monti de łe Baronie co ła Fosa de Comin, e a l'estremo nord ła Fosa Sardo-Corsa, i Monti Etruschi, ła Fosa de Montecristo, ła Dorsal de l'Elba e ła Fosa Toscana.

Intel mar ghe xe un mucio de riłievi de orixene vulcanica, serti i xe ìzołai, (Monte Cialdi, Monte Vercełi, Monte Casinis, Monte Sechi, Monte Carnaja, Monte Magnaghi, Monte Vavilov, Monte Flavio Joia, Monte Issel, Monte Poseidon, Monte Marsili, Monte Plinio); altri łi forma ła Catena de łe Eolie e ła Dorsal de łe Lipari.

Visto che ła piataforma continental ła xe presente soło intel setor nordosidental e comuncue ła xe poco estexa, łe scarpae continentałi łe parte de sołito dexà da ła costa. Anca se manca de dorsal medio-oseanica el Mar Tiren ga al sentro de ła crosta che ga subio un parxial proseso de oseanisaxion, co inte el Pliocene ła se ga stirà par efeto de ła rotaxion antioraria de ła microplaca apuła. El vulcanismo asocià a sta distension el xe sta particołarmente ativo inte el Pliocene a setentrion, deso el xe ativo inte ła so parte meridional. Tute l'area ła xe sogeta a sismisità ełevata, łe coste nordosidentałi e meridionałi łe xe a riscio de zunami.

El xe misià in superfisie da na circołaxion co verso antiorario inte ła so parte osidental, e da una co verso orario inte ła so parte oriental, intranbe łe rimonta verso nord al sentro del mar; łe ga intensità de 0,4÷0,7 nodi; inte el Golfo de Taranto ghe xe na circołaxion secondaria senpre co verso orario. L'anpiesa de ła marea ła xe bastansa nmodesta (30÷50 cm).

Ła so tenperadura in superfisie ła va da 13 °C a nordovest a 14,5 °C al sentro. Ła so sałinità in superfisie ła va da 38,5 a nordovest a 38,2 a sudest, in fondità el masimo xe de 38,8 a sirca 600 m inte ła porxion de sudest. Ła so osigenaxion ła xe de 5,5-6,0 ml/l in superfisie, el minimo co 4,0 ml/l xe a sirca 400 m de fondità inte ła so porxion sudoriental.

Łi fiumi pì inportanti che łi se jeta intełe so acue łi xe el Tevere, l'Onbron el Łiri-Gariłian e el Volturno.

Łe ìzołe pi inportanti łe xe chełe de l'Arsipełago de łe Eołie, de l'Arsipełago de ła Madałena, de l'Arsipełago de ła Egadi, de l'Arsipełago Canpan e de l'Arsipełago Pontin; anca gran parte de l'Arsipełago Toscan el xe conpreso al so interno.

Zeografia umana

mapa połitega

El bagna łe coste de l'Itałia (rejon de Toscana, Łasio, Canpania, Baxiłicata, Całabria, Siciłia, Sardeña) e de ła Fransa (Rejon de Corsica).

Łe sità pì grandi łe xe Nàpułi, Pałermo, Całiari, Sałerno.

Tra łi porti pasejeri se pode ricordar Bastia, Pionbin, Olbia e Sivitavecia, Miłaso, Trapani. Tra i porti turisteghi Porto Santo Stefano e Posuołi. Tra łi łoghi turisteghi se ricorda Castijon de ła Pescaja, Ansio, Formia, Is'cia.

No el xe un mar particołarmente pescoxo, łe aree pì pescoxe łe xe łe coste orientałi indove se cata sconbri e aciughe, e cheła meridional indove se cata pesi spada e sardełe.

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so mar Tiren
• el detien schemi gràfeghi so

Cołegamenti esterni

• (IT) Corenti marine Archivià il 12 de aprile 2013 in Internet Archive.

• (EN) Łi ocèani: ła łoro fixica, chimega e biołozia xeneral