Tełescòpio

Tełescòpio rifletore Zeiss-Gautier

El tełescòpio el ze un strumento che el rancura-sù ła luze o altre radiasion ełetromagnèteghe che łe provegne da un ojeto destante, ła consentra inte un ponto (dizesto fogo) e el ghene produze un'imàzene ingrandia.

Siben che col tèrmano "tełescòpio" se ghe denòmene sołitamente el tełescòpio òtego, oparante inte łe frecuense de ła luze vizìbiłe, i eziste tełescopi sensìbiłi anca inte łe altre frecuense del spetro ełetromagnètego.

Etimołozia

El nome, derivà dal grego τηλε (tēłe) che signìfega «destante» e σκοπεῖν (skopein) o sia «vardare, védar», ła ze na paroła de autore coniada dal matemàtego grego Joani Demisiani ( Ἰωάννης Δημησιάνος

), inte el 14 de apriłe del 1611, in onor de ła cooptasion de Gałiłeo Gałiłei inte l'Acadèmia dei Lincei.

Istòrego

El nasimento del tełescòpio refratore el połe vegner fato derivar da Gałiłeo el cuało el ghene ga mostrà ła prima aplicasion a Venèsia inte l'istà del 1609, inte el 25 de agosto al Consejo dei Pregadi. In realtà łe prime lenti łe zera stae costruie inte el 1607 da òteghi ołandezi che i łe ghea aplegà a strumenti rudimentari de terìbiłe podere resołutivo. Le propietà de łe lenti, tutavia, łe zera conoseste da tenpo e a Gałiłeo se ghe ga da reconósar el mèrito del perfesionamento e del primo dòparo astronòmego.

Descrision

Le fase de vizibiłità dei tełescopi

L'atmosfera terestre ła asorbise granda parte de łe radiasion ełetromagnèteghe che łe provegne dal spàsio, co l'inportante ecesion de ła luze vedìbiłe e de łe onde ràdio. Par sta razon l'oservasion da tera ła ze limitada al dòparo dei tełescopi òteghi e dei radiotełescopi. I primi i ze piasai preferibilmente in lioghi alti o izołai (montagne, dezerti, etc.), in magnera da sbasar l'influensa de ła turbołensa atmosfèrega e de l'incuinamento luminozo.

Par l'oservasion inte łe restanti bande del spetro ełetromagnètego asorbie da l'atmosfera (microonde, infraroso, ultraviołeto, raji X, raji gama), i vien doparai par el pì tełescopi orbitałi ponesti in bałoni aerostàteghi in alta cuota.

Sensori

Inisialmente el sensore doparà inte i tełescopi el zera l'òcio uman. De sevente ła lastra fotogràfega ła ghea tolto el so posto, e ła ze sta introduzesto el spetrògrafo, permetindo de ver informasion sul spetro de na fonte. De sevente vàrie zenerasion de sensori ełetròneghi cofà i CCD de senpre pì granda sensibiłità e resołusion i ze vegnesti desviłupai.

I tełescopi moderni i ga vari strumenti par vàrie situasion: càmare par imàzeni, co vària resposta spetrałe. Spetrògrafi par vàrie longhese de onda. Połarìmetri, che i połe determenar ła diresion de ła luze połarizada, etc.

Tełescopi òteghi

Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Tełescòpio òtego.

I tełescopi òteghi i se divide prinsipalmente in du clase in baze al tipo de ełementi òteghi doparai:

• El tełescòpio refratore, gràsie a na union de lenti (sistema deòtrego), el sfruta el fenòmano de ła refrasion par focałizar l'imàzene.
• El tełescòpio refletore, gràsie a na union de speci (sistema catòtrego), el sfruta el fenòmano de ła reflesion par focałizar l'imàzene.

Ghe ze parò un mùcio de schemi òteghi smisiae (denomenai sistemi catadiòtreghi) che, sibè che i dòpara cofà ełemento prinsipałe un spècio primàrio e che par tal motivasion i forma parte dei tełescopi refletori, i ga ełementi coretivi co lenti.

Le verture par sora al metro i ze de domìnio incontrastà dei tełescopi refletori. Oltre na serta dimension de facto łe lenti łe ze cusita tanto costoze e pezanti che tecnegamente łe ze inpusìbiłi da doparar e economegamente insostegnìbiłi.

Tełescòpio sołare

Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Tełescòpio sołare.

El tełescòpio sołare el ze projetà par el stùdio del Sole, de sòlito a longhesa de onda vedìbiłe. El vien doparà de dì e par evitare che ła granda cuantità de luze el ło sorascàldee, el vien fazesto in vodo o in èlio. Defarentemente dei tełescopi òteghi i ga na mejo distansa focałe, un spècio pì picenin par evitare ła difrasion de l'imàzene e de frecuente łe ze fisae a ła baze de ła strutura, mentre un eliòstato el diresiona ła luze verso de sti cuà.

Radiotełescopi

Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Radioastronomia.

I radiotełescopi i ze antene ràdio che, conpagno dei speci dei tełescopi che i lavora in òtego, i focałiza ła radiasion anplifegàndoła inte el fogo zeomètrego de l'antena (andove che el ze ponesto el detector) che el rancura-sù el segnale ràdio. Le antene łe ze de łe volte costituie da na grèa de fili condutori, łe cuałe verture łe ze pì picenine de ła longhesa de onda oservada.

I radiotełescopi i lavora su łe frecuense ràdio dei ojeti celesti col vantajo de no dependere da łe condision meteorołòzeghe e gnanca da l'alternansa dì-note.

Tełescopi gama e raji X

Par savèrghene de pì, vardarse łe voxe Astronomia a raji X e Tełescòpio Wolter.

I tełescopi par raji X e raji gama i ga altri problemi, prinsipalmente derivanti dal fato che sti raji i połe traersare el metało e el vero. I dòpara zeneralmente dei speci co forma de aneło, mesi cuazi parałeli al faso de luze insidente, che ła vien refletesta de pochi gradi: sta caraterìstega ła definise na defarente cualità costrutiva e tècnega del tełescòpio. I speci i ze zeneralmente na sesion de paràboła rodeada.

Tełescòpio Čerenkov

El tełescòpio Čerenkov el reveła ła particułare radiasion (Radiasion Čerenkov) emetesta da partezełe gama che łe traersa l'atmosfera.

Varda anca

• Tełescòpio spasiałe James Webb

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Tełescòpio

Linganbi foresti

• (EN) telescopeEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
• (EN) TełescòpioThe Encyclopedia of Science Fiction.

Controło de autorità	NDL (EN, JA) 00560817