Bazéłega de San Marco

	Bazéłega de San Marco
Nome inte ła łéngua orizenałe	(it) Basilica di San Marco
Epònemo	Marco Vanzełista
Dati
Sorte	Cattedrale (it) , basilica minore (it) e atrasion turìstega
Architeto	Domenico I Contarini
Costrusion	828
Dedicà a	Marco Vanzełista
Caraterìsteghe
Stiłe architetònego	architetura romànega ; architettura bizantina (it)
Mezurasion	62,5 () × 76,5 () m ;
Pozision
Rejon aministrativa	Municipalità di Venezia-Murano-Burano (Itàlia) (it)
Pozision	San Marco
	45°26′04″N 12°20′23″E
Formà da	Canpanièl de San Marco ; Porta dei fiori (it) ; Slabs of Christ and the Four Evangelists (en) ; Pediment St. Mark's Basilica (en) ; Facades of St. Mark's Basilica (en)
Toco integrante de un Patrimònio Mondiałe de l'Umanità
Data	1987
Atività
Diòseze	Patriarcàdo de Venesia
Rełijon	catołicismo
Ligo web	basilicasanmarco.it

Ła Baxełega de San Marco a Venesia ła xe ła Ceza più famoxa del caòłogo vèneto. Ła xe el pì conosuo exenpio de architetura bixantina in Itałia. Ła xe fasada su Piasa San Marco e ła xe tacada e cołigada al Pałaso Dogal. Ła xe anca ła sede del Patriarca de Venesia dal 1807 e ła contien el cadàvere de San Marco Vangełista.

Ła prima Ceza dedicada a San Marco ła xe stada un edifisio de poco tenpo edifegà indove ancuo se cata el Pałaso Dogal. Inte el 828 co i mercanti venesiani i ga cronpà łe rełiquie de San Marco Vangełista da Ałesandria d'Egito. Sto edifisio el xe stà sostituìo da na nova Ceza catda inte el łogo de ancuo e tirada su 'ntel'832. Parò ła xe 'ndada a fogo durante na rebelion inte el 976 e ła xe stada, donca, tirada su de novo inte el 978. Ła baxe de ła baxełega de ancuo ła vien fora dal 1063. El texoro del saco de Costantinòpołi durante ła Quarta Crociada ła ga richio ła baxełega e ła ga dà aredi de grando prestixo, intrà i quai i famoxi cavałi de bronxo chei vien dal'ipòdromo de ła cavedal del'Inpero Roman d'Oriente e che ancuo i xe mesi inte el muxeo de ła baxełega. Sora el portaò magior ghe xe reprodusion dei orixenałi. Sul lai a drita se cata do piłastri łavorai par ben chei vien da ła Baxełega de San Polieucto.

Istoria

L'edifegasion

Ła prima Ceza dedicada a San Marco, vosùa da Giustiniano Partecipazio, ła xe stada tirada su tacada al Pałaso Dogal 'ntel'828 par ospitar łe rełiquie de San Marco robae, secondo ła tradision, a Lisandria d'Egito da dó mercanti venesiani: Buono da Małamoco e Rustico da Torseo. Sta Ceza qua ła ga sostituìo ła cappeła pałatina de prima, dedicada al santo bizantin Tòdaro, tirada su a ocio indove ancuo ghe xe ła piaseta dei leóni, a nord de ła baxełega de San Marco. Anca el primo Canpanièl de San Marco el xe del IX sècoło.

Su ła prima Ceza di San Marco daspò un fià ghe xe stada fata na nova, catada inte el łógo de ancuo e edifegada 'ntel'832; sta qua parò ła xe 'ndada a fógo durante na revolta inte el 976 e ła xe stada eora tirada su de novo inte el 978 da Piero Orseolo I. Ła baxełega de ancuo ła xe n'altra re-edifegasion (scomensada dal doxe Domenico Contarini inte el 1063 e mandada vanti da Domenico Selvo e Vidal Falier) chel ga recalcà bastansa fedelmente ła grandesa e ła forma del'edifisio prima. Ła nova consacrasion ła xe stada fata inte el 1094; ła lexenda ła dixe che inte el steso ano i ga pescà fora da na cołona de ła baxełega el corpo del santo, chel gera stà sconto co i łavorava e i se eo ga desmentegà. N'altro incendio el ga colpìo ła baxełega inte el 1231.

Ła decorasion

Ła maravegioxa decorasion a moxaisi doreti del drénto de ła baxełega ła xe xa squaxi conpletada a ła fin dal XII sècoło. Prima de ła metà del Doxento ła xe stada fata l'intrada (el nartece chel girava datorno tuto el braso osidental, creando łe considion bone par tirar su ła fasada. Infati prima el fora el gera co quarełi a vista, come inte ła baxełega de Muran).

I sècołi daspò i ga visto ła baxełega richirse sénpre de più co cołone, sfrixi, màrmari, sculture, ori, portai a Venesia su łe nave dei mercanti. de frecuente el gera material łevà via da antighi edifisi butai xó. In particołar, quei chei ga tolto svałixando Costantinopoli inte el corso de ła Quarta Crociada (1204) el ga richìo el texoro de ła baxełega e da aredi de grando vałor.

I ùltimi intervénti

Inte el Doxento, co i łavorava par strasformar l'aspeto de ła piasa, łe cùpołe łe xe stae alsae co tècneghe de edifegasion bizantine e fatìmide: ste qua łe xe struture de legno recoverte da łastre de pionbo sora łe cùpołe orixenałi più antighe, su łe cuałi se cata ła covertura de moxàisi che se varda da drénto. Soło inte el XV sècoło, co ła decorasion de ła parte alta de łe fasade, i ga da l'aspeto che el fora de ła baxełega el ga ancuo; sta qua, anca daspò tuti sti łavori, no ła xe un insieme coerénte e ùnego de tute łe esperiénse de arte che łe ga influensà ła durante i sècołi.

A ła fin i xe stai reałixai el Batistero e ła Capeła de San Doro de Chio (XIV sècoło), la sagrestia (XV) e ła Capeła Zen (XVI). Inte el 1617, co ła sistemasion de do altari drénto, se pol dir che ła baxełega ła sia fata.

Łe figure ciave

In quanto céxa de Stato, ła baxełega ła gera gestia dal doxe e miga dal patriarca, chel gavéva ła sóa càtedra inte ła céxa de San Piero. El doxe steso el sełieva un clero dogal guidà dal primicerio. Soło dal 1807 San Marco ła xe deventada ufisialmente catedral.

L'aministrasion de ła baxełega ła gera fidada a un inportante magistradura de ła Repùblica de Venesia, i Procuratori de San Marco, chei gaveva come séde łe Procuratie. Tuti i łavori de edifegasio e de consada i geran manixai dal proto: anca grandi architeti come Jacopo Sansovino e Baldassarre Longhena i ga avùo sta carga. Procuratóri de San Marco e proto i existe oncora ancuo e i svolxe par il patriarcato i stési łavori de na volta.

Fora

Da fora, divixo in tre desferénti registri — pian soto, terasa, cùpołe — ła preval ła łarghesa, perché inte na sità come Venesia, che ła se puxa su un teren sabioxo, i tirava su i edifisi più in larghesa, dal pexo più equiłibrà.

Ła xe infato łonga 76,5 metri e łarga 62,60 (al transeto), mentre ła cùpoła sentral ła xe alta 43 metri (28,15 drénto).

Ła fasada

Ła fasada de màrmaro ła xe del XIII sècoło. Ghe xe stai mési drénto moxaisi, basoriłievi e na granda quantità de material de spogio de ogni tipo. Sta roba ła ga da ła caraterìstega połìcroma, che ła se smisia coi conplesi efeti de ciaroscuro cauxai da łe verture pien de forme e al xógo dei vołumi. Łe dó porte de intrada ai estremi łe xe stae reałixae co tìnpani a arcada inflesa, de ciara ispirasion àraba, forse vosùe anca par recordar Lisandria d'Egito, indove el gera capità el martirio de San Marco.

Łe porte de bronxo łe vien da ténpi desferénti: a sud ła Porta de San Clemente ła xe bizantina e ła xe del'XI sècoło; quea sentral, de produsion inserta, ła xe del XII sècoło; łe porte secondarie łe xe più de daspò e łe xe decorae secondo un gusto par l'antigo. Inte ła fasada al lai sud in antico se verxeva ła Porta da Mar, l'intrada cataad visin al Pałaso Dogal e al moło, dal qual se 'ndava drénto Venesia.

Intrà i moxaisi de ła fasada, l'ùnego restà dei orixenałi del doxento el xe queo sora del primo portal a sanca, el portal de Sant'Alipio, chel raprexenta l'intrada del corpo de San Marco inte ła baxełega come che el gera eora. I altri, danegiai, i xe stai refati infrà el XVII e'l XIX sècoło mantegnéndo i sogeti orixenałi, che, sénsa considerar el moxaico sora el portal sentral, i ga tuti come sogeto prinsipale el corpo del santo, i mercanti venesiani che, visin Lisandria d'Egito inte el 829, i eo ga catà, co el xe rivà in sità e ła depoxision.

Ła łuneta del portal sentral ła xe decorada secondo l'usansa tipegamente osidental ai ténpi romàneghi, co un Giudisio universal, cornixà da tre arcade scolpìe de desferénti dimension, che i conta de na serie de Profeti, de Virtù sacre e siviłi, de Ałegorie dei méxi, dei Mestièri e de altre sene simbòłeghe co anemałi e puti (1215-1245 a ocio). Sti riłievi qua i smisia ełementi orientałi e del romànego padan (come łe òpere de Wiligelmo), ma i xe stai reałixai da maestri del posto.

Da łe arcade inflese del'órdene de sora, decorai in stiłe gòtego fiorìo, łe statue de łe Virtù cardinałi e Virtù teołogałi, quatro santi guerièri e San Marco i vegia su ła sità. 'Ntel'arcada del fenestron sentral, soto San Marco, el Leon ałà el mostra el łibro co łe parołe "Pax tibi Marce Evangelista meus".

Ła quadriga

Infrà łe òpere che łe xe rivae da Costantinopoli, ła più famoxa ła xe quea dei cavałi de bronxo doreto e arxentà, del qual no savémo l'orìxene^[1], chei xe stai tolti via dai Venesiani, durante ła quarta crociada dal'Ipòdromo de Costantinopoli, ła cavedal del'Inpero roman d'Oriente e posti sora del portal sentral de ła baxełega. De łe parece quadrighe che łe decorava i archi trionfałi dei ténpi antighi, sta qua ła xe l'ùnego exenpio che ghe resta al mondo. Daspò el longo restoro scomensà inte el 1977, i cavałi de San Marco ancuo i xe serai inte el Muxeo de San Marco drénto ła baxełega, sostituìi su ła balconada da copie.

I cormełi Acritani

Rivai a Venesia anca sti qua durante i ténpi de łe crociade, posti vanti al lai de sanca de ła baxełega propio visin a ła Porta de ła Carta, antiga intrada par i archivi de stato de ła Serenìsima, ghe xe dó cormełi che i vien da ła baxełega de San Polieucto, portai via par nave da San Zuane d'Acri, dal qual salta fora el nome. Ła sóa poxision inte el panorama de ła Piaseta, che ła sénbra insensada, ła xe cusì perché ghe gera masa decorasion che i venesiani i gaveva tolto durante łe crociade: a sti qua i cormełi i ghe piaxeva par el só vałor, dónca i xe stai mési in mexo a ła piaseta indove i pol eser visti ben. Łavorai par ben, sti qua i prexenta caraterìsteghe sasànide come pìcołe palme ałae, paóni, ua, fati co ciaresa distributiva e precixion màsima; i raprexenta na de łe prime evidénse che anca decorasion dal'oriente łe gera drio rivar inte el arte osidental.

I tetrarchi

Òpera che ła podria èser del III sècoło, strasportada a Venesia daspò el sacchegio de Costantinopoli del 1204. Ła figura, in un bloco de pòrfido roso dal'alteza de, a ocio, 130 cm, i "tetrarchi", chei gera i dó cesari e i dó augusti (un cesare e un augusto par ogni parte inte ła quae l'inpero roman el xe stà divixo dal'inperador Dioclesian co ła sóa reforma). I istòreghi i xe oncora drio discuter su qual de łe dó tetrarchie ła scultura ła se riferisa.

Na lexenda popołar ła vol invese che sta scultura ła sia quea de quattro ładroni ciapai dal Santo de ła baxełega méntre i robava el sóo texoro sconto drénto e chei xe stai da eo pierifegai e daspò murai al lai de ła Porta de ła Carta dai venesiani, propio al'àngoło del Texoro.

El nartece

El nartece, co ła sóa łuxe smorsada, el prepara el vixitator al'atmosfera scura del drénto doreto, come l'Antigo Testamento raprexentà dai moxaisi de ła sofita el prepara al Vanxeło figurà in baxełega. I sogeti prinsipałi i xe ła Gènexi e intramexi de łe vite de Noè, Abramo, Isepo, Moisè. Ancuo l'intrada ła se conpon de dó anbiénti, in quanto Batistero e Cappeła Zen i xe stai fati seràndoghe el lai sud.

Drénto

Ła pianta de ła baxełega ła xe a cróxe greca co sinque cùpołe che łe se cata al séntro e łóngo i asi de ła cróxe e racordae da arconi (anca prexenti par exenpio inte ła céxa dei Santi Apòstołi dei ténpi de Giustinian). Łe navade, tre par braso, łe xe divixe da cołonati chei se incontra verso i sodi cormełi chei rege łe cùpołe; sti qua i no xe reałixai come bloco ùnego de muraùra ma articołai anca łóri come el mòduło prinsipal: quatro suporti ai vèrtexi de un quadrato, setóri de raccordo revoltai e parte sentral co cupołeta.

I muri fora e drento i xe invese sutiłi, par łexierir el pexo del'edifisio sul dełicà terén venesian, e'i sénbra squaxi diaframi téxi intrà cormeło e cormeło, a reger ła ringhiera dei matronei; i no serve miga par reger, ma soło par tanponar. Muri e cormełi i xe conpletamente coverti, inte ła parte soto, co łastre de màrmari de più cołóri. El salizo el ga na covertura de màrmaro desegnà co forme geomètreghe e figure de anemałi co łe tècneghe del'opus sectile e del'opus tessellatum. Anca se'l xe sta paréce volte consà, ghe xe oncora trati orixenałi del XII sècoło.

Presbiterio

Ełeménti de orìxene osidental i xe ła cripta, che ła ferma el suseguitarse de na de łe sinque unità spasiałi, e ła łogasion del'altar, miga al séntro de ła strutura (come inte i martyrion bizantini), ma 'nel presbiterio. Par sta roba i brasi i no xe uguałi, ma sul'ase est-ovest i ga ła navada sentral più granda, creando cusì n'ase longitudinal prinsipal chel porta a véder verso l'altar magior, chel covre i resti de San Marco. Indrio l'altar magior, girada verso l'àbside, ła xe mésa ła Pała d'oro, che ła xe parte del Texoro de San Marco.

El grupo de cołone istoriàe chei rege el ciborio sora del'altar magior, łe ga modełi paleocristiani, co ełeménti anca recalcàe, anca se magari canbiai de contesto o de signifegà. Sto revival qua, chei ga vosùo crear, el xe da cołigar a ła vogia de Venesia de tornar ai ténpi de Costantin tołéndose l'eredità del'Imperii christiani daspò che ła gaveva ciapà Costantinopoli. El presbiterio el xe divixo dal resto de ła baxełega da n'iconòstaxi, ispirada a łe Ceze bizantine. Ła xe formada da oto cołone in màrmaro roso brocateło e coronada da n'alto Crocifiso e da statue de Pier Paolo e Jacobello dalle Masegne, caołavoro de ła scultura gòtega (fin XIV sècoło). Dal presbiterio se intra inte ła sagrestia e a na cexeta del XV sècoło dedicada a San Tòdaro, indove ghe xe n'Adorasion del Banbin de Zuan Batista Tiepolo.

Transeto a drita

Al'inisio del transeto a drita, cołigà al Pałaso Dogal, se cata l'anbon de łe rełiquie, da indove el doxe 'pena ełeto el se mostrava ai Venesiani. Inte ła navada a sanca i se cata ła capeła de San Clemente e l'altar del Sacramento. Qua ghe xe el cormeło inte el qual el corpo di San Marco el xe stà catà, come vien contà inte i interesanti moxaisi de ła navada a drita (da indove se intra inte i anbiénti del Texoro de San Marco).

Transeto a sanca

Al'inisio del transeto a sanca ghe xe invese l'anbon dopio par ła łetura de łe Scritture; i segue, inte ła navada a drita, ła capeła de San Piero e ła capeła de ła Madona Nicopeia, n'icona bizantina rivada a Venesia daspò ła Quarta Crociada e ogeto de devosion. Sul lai nord ghe xe łe intrade a ła capeła de San Doro de Chio ed a ła capeła Mascoli.

I moxaisi

Ła decorasion de mosaisi de ła baxełega ła covre n'arco de ténpo davèro grando, parò, forse, ła ga avùo un progeto unitario e coerénte.

I moxaisi più antighi i xe quei del'àbside (Cristo pantocrator, fato de novo parò inte el XVI sècoło, e figure de santi e apòstołi) e del'intrada (Vangełisti), reałixai a ła fin del'XI sècoło da artisti gresi, sìmiłi ai moxaici, par exenpio, inte el domo de Ravena o inte ła catedral de San Giusto a Trieste.

I Vangełisti forse i decorava l'intrada sentral de ła baxełega oncora prima che el nartece el fuse fato. I altri moxaisi i xe stai xontai a partir da ła seconda parte del XII sècoło da artisti venesiani.

Prinsipalmente l'atrio el prexenta Storie del'Antigo testamento e łe tre cùpołe sul'ase longitudinal łe ga apoteóxe divine e cristołòxiche, mentre i sói arconi i prexenta sene dei Vangełi.

Ła Cùpoła de ła Pentecoste ła xe stada reałixada prima de ła fin del XII sècoło, forse riproduxendo łe miniature bizantine de un manoscritto de ła corte bizantina. Ła cùpoła sentral ła xe dita de ła Sénsa, mentre quea sora l'altar magior del'Emanuèl, e łe xe stae decorae daspò quea de ła Pentecoste.

Daspò i se ga mési a far ła Cupołeta de ła Gènexi del'atrio (1220-1240, a ocio), seguéndo in maniera fedełe łe iłustrasion de ła Bibbia Cotton (altra òpera d'ispirasion paleocristiana).

El transeto nord, reałixà daspò, el ga ła cùpoła dedicada a San Zuane Vangełista e Storie de ła Vèrxene inte i arconi. Queo sud el prexenta ła cùpoła de San Lunardo (con altri santi) e, sora ła navada a drita, Fati de ła vita de San Marco'. In ste òpere qua e in quee del steso ténpo de ła tribuna i artisti venediani i ghe ga méso sénpre magióri ełementi osidentałi, vegnùi fora dal'arte romànica e gòtica.

Più tardi i xe stai fati i moxaisi de łe cupołete de Iosepo e de Moisè, inte el lai nord del'atrio, forse inte ła seconda parte del XIII sècoło, indove se prova efeti maravegióxi co na redusion de łe senografie architetòneghe in funsion de ła narasion. Altri notévołi moxaisi i decora el Batistero, ła Capeła Mascoli e ła Capeła de San Doro.

Łe ùltime decorasion muxive łe xe quee de ła Capeła Zen (canton sud del'atrio), indove el gavria łavorà de novo un maestro greco de granda bravura.

Paréci moxaisi rovinai i xe stai fati de novo daspò mantegnéndo i sogeti orixenałi. Qualche carton el xe sta reałixà da Michele Giambono, Paolo Uccello, Andrea del Castagno, Paolo Veronese, da Tintoreto e dal fio Domenico. Tisian e'l Padovanino i ga invese fato i cartoni par i moxaisi de ła sagrestia.

Coegamenti che va fòra

Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Bazéłega de San Marco
Scholia el detien schemi gràfeghi so Bazéłega de San Marco
Prenota ła visita a la Baxiica

Notasion

↑ L'òpera, tribuìa a Lisipo, ła vegniva da Delfi, indove ła gera stada posta dai abitanti de Rodi come ex voto par ła łiberasion dal'asedio de Demetrio Poliorcete inte el 304 a.C. Ła gera stada łogada 'ntel'Ipòdromo par festixar ła vitoria de Costantin, e ła xe stada portada a Venesia da Enrico Dandolo inte el 1204 (cfr. I cavałi de San Marco e i Lithica òrfisi)

Controło de autorità	VIAF (EN) 168148197 · GND (DE) 4078763-1 · WorldCat Identities (EN) 168148197

[1] L'òpera, tribuìa a Lisipo, ła vegniva da Delfi, indove ła gera stada posta dai abitanti de Rodi come ex voto par ła łiberasion dal'asedio de Demetrio Poliorcete inte el 304 a.C. Ła gera stada łogada 'ntel'Ipòdromo par festixar ła vitoria de Costantin, e ła xe stada portada a Venesia da Enrico Dandolo inte el 1204 (cfr. I cavałi de San Marco e i Lithica òrfisi)

[1]