Salta al contegnùo

Muzega modałe

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.

Ła mùzega modałe ła ze na concesion muzegałe bazà so scałe dite scałe modałi, e na pràtega de zviłupo de ła muzega che se concretiza inte i modi, segondo criteri carateristeghe propi de l'aprocio modałe, difarenti da cuełi de ła mùzega tonałe, che ła ze bazà so łe règołe de ła tonałità e de l'armonia tonałe.

Ła concesion fondamentałe de ła mùzega modałe ła ze cueła de na nota de baze, ciamada tònega o sentro tonałe (termano uzà par destinguerlo da ła tònega de l'armonia tonałe) che fa da ponto de refarimento par tute łe altre, e che no'l canbia a l'interno de na ezecusion muzegałe[1]. Łe altre note ciapa senjifegar in raporto al sentro tonałe, in baze a lintarvało che forma respeto a staltro[2]. L'insenbre de tute łe note forma na scała (scała modałe), che inte ła mazor parte de łe culture del mondo el contien 5, 6 o 7 note (tònega conpreza). Sta scała no ła ze nesesariamente intendesta in senso łinear, ma de frecuente cofà strutura de rapporti intra łe note che ła compone[3]. A fianco del sentro tonałe, anca altre note de ła scała łe pol revestir ròłi e funsion partegołari inte'l zviłupo de un brano modałe[4]. Łe funsion prinsipałe individuae dal studio muzegòłogo ze trasuntae in[5]:

  • nota preponderante par frecuensa de aparision o durada
  • nota inisiałe del brano
  • nota finałe de na sesion del brano
  • nota finałe del brano
  • nota ornamentałe o de pasajo
  • nota pì agùa del brano
  • nota pì grave del brano
  • nota de partegołar riłevansa inte ła strutura de łe fraze del brano

Inte ła mùzega modałe, el zviłupo muzegałe avien unegamente traverso ła mełodia, ed anca inte'l cazo che ghe sia pì łinee mełòdeghe concomitanti, co ła posibiłità che se forma dei acordi, no i ze mai considerai cauza determinante par el zviłupo de łe mełodie, ma pitosto un efetto de staltro[6]. Ełemento prinsipałe del zviłupo de un brano modałe ze łe formułe mełòdeghe che ło caratariza, in coerensa co i raporti tra łe note prima descrivesti, e che i va da agregai de poche note a curti "temi" prefisai che contribuise a formar conpozision conpìe[7]. Tratandose par ła scuazi totałità de tradision muzegałe a trazmision orałe, l'inprovizasion ła ga de frecuente un ròło preponderante[8]. I raporti tra łe note e łe modałità del zviłupo mełòdego łe individua el modo spesifego, e da na data scała modałe de partensa pol èsar ełaborà pì modi difarenti[9].

Ła forma modałe se cata prategamente in onji parte del mondo[10] anca se co sfumadure desconpanje, cofà a ad ezenpio ła łimitasion a na soła voze (monodia) o ła posibiłità de pì voze concomitanti (eterofonia e połifonia), e ła pì o manco forte consapevołesa e stabiłità del sentro tonałe inte'l muzicista e inte el scoltador[11]. Ad ezenpio in India, indove ze stà zviłupà un sistema de mùzega modałe tra pì conplesi del mondo, ła consapevołesa de ła tònega ła ze stremamente zviłupada e staltra ła ze costantemente prezente, sia mentalmente sia uditivamente[12]. Al contrario inte'l canto gregorian, ła tònega ła jera manco definìa[13] e stabiłe[14].

Inte i sistemi de mùzega modałe, indove ła mełodia prevałe, e dapartuto no ła sia rivà l'influensa del tenperamento ecuabiłe, ła coreta intonasion de łe note muzegałe ze un ełemento de primaria inportansa[15]. L'intarvało che na nota forma respeto a ła tònega e łe so sfumadure de intonasion (a volta ciamae microtoni) ze ełementi determinai par el senjifegar muzegałe e l'espresion de emosion e sentimenti. L'intonasion ła ze zudegà senpre da ła percesion del muzicista, anca inte i sistemi pì richi che ga stabiłio sudivizion teoreghe stremamente rafinae dei intarvałi muzegałi, cofà cueło indian[16] o cueło arabo[17].

Da ła modałità a ła tonałità

[canbia | canbia el còdaxe]

Anca in tuta Europa ła mùzega jera modałe, ben oltre el pariodo del canto gregorian. Co'l so zviłupo, co l'introdusion de vozi prima parałełe a intarvało de cuarta o de cuinta (organum[18]) e drioman a movimento parsialmente indipendente[19], ga rendesto conplesa ła dimension vertegałe de ła mùzega, co prezensa simultanea de pì note, se ze rivà a prestar atension a l'intreso de łe voze e a l'efeto che ne rezultava, cioè i acordi (fin del XV sec.)[20].

Co'l pien zviłupo e ła sucesiva saturasion de ła Połifonia e del contraponto, se ze rivà a na situasion in cui i acordi che se formava non ze venjesti pì considarai un efeto de ła condòta de łe varie parte, ma un ełemento co na realtà indipendente (ezenpio: redusion de mùzeghe połifòneghe a łinee mełòdeghe sìngołe co conpanjamento acordałe, XVI sec.[21]). Ad onji grado de ła scała ze stà asosià un acordo dotà de propie carateristeghe, e 'l nùmaro dei modi che venjeva uzai, dai oto del canto gregorian, ga dezmontà gradualmente a do, cuełi che ancò conosemo cofà mazor e minor. Cuesto ze avenjesto a ła fin de un proceso in cui, a cauza dei mecanizmi conpozitivi che jera drio portar a ła tonałità, i vari modi zera venjesti łivełai in te i do che ze restà (cosa avenjesta za inte'l XVII sec.[22]).

Tra el XVII e il XVIII sècoło ga madurà cusì l'armonia tonałe[23], in cui ła mùzega gravitava intorno al sentro tonałe prinsipałe (ła tònega), e se zviłupava traverso na sucesion de acordi asosiai ai vari gradi de ła scała, che de volta in volta i asumeva tenporanea preminensa el zviłupo del brano muzegałe. In partegoałari condision calcun de staltri i podeva inponerse come nova tònega, pasando cusì da ła tonałità de partensa a n'altra tonałità. Ze el prisinpio de ła modułasion, che ga zlargà grandemente łe posibiłità muzegałi e ła conplesità del novo sistema tonałe.

Tuti i gradi de ła scała e i semitoni intermedi ze deventà potensiałi sentri verso cui modułar, ma cuesto ga rendesto pì eveidente ed inportante un groso problema conosùo za da prima: formar dei acordi rechiede che determenae note de ła scała, sonae simultaneamente, łe forme un bon inpasato sonoro[24]. E modułar da na tonałità a l'altra rechiede che sto inpasto el staga bon in tute łe tonałità che se uza[25]. Ze deventà prioritario el problema de l'intonasion de łe note de ła scała. Se par ła sìngoła tonałità el problema jera stà parsialmente rezolvesto (utiłizando ła scała naturałe o zarliniana o ad intonasion justa, e vari tipi de tenperamento mesotònego)[24], pasar da na tonałità a naltra tanto distante zera par serti strumenti (in partegołar cuełi a tastiera cofà l'organo, el caocénbało e indrioman el pianoforte) un problema inzestibiłe, a manco de introduzer conplegasion costrutive inaudìe[26].

Ła cresente inportanza del pianoforte[27] e de ła pràtega de ła modułasion ga inponesto de łe sołusion de conpromeso: prima l'incordadùra ben tenperada, che ła permeteva de uzar tute łe tonałità ma ła conferiva a onjuna na "sonorità" difarente[27], e drioman l'introdusion de picołi adatamenti inte l' intonasion de tute łe note calcołai in modo da otenjer che l'otava ła venjise sudividesta in dòdeze semitoni parfetamente conpanji (almanco in łinea teòrega)[28]: in sto modo i gravi difeti de intonasion de serte tonałità venjiva reduzesti e distribuìi ecuamente tra tute łe altre, otenjendo 24 tonałità ecuidistanti (una mazor e una minor par onjun dei 12 semitoni de l'otava), da ła stesa sonorità e conponeste de note tute parfetamente soraponibiłi anca se no parfetamente intonae. Sto ùltemo difeto se ga rivełà asetabiłe de fronte al gran vantajo che se ne ga traesto. A ła fin de un proceso che gaveva abrasà el pariodo intra el XVII e il XIX sècoło, se gaveva afermà el tenperamento ecuabiłe, che ancùo sta a fondamento de mùzega osidentałe[29]. E'l gera anca un paso in pì de slontanamento da ła concesion modałe, in cui un aspeto fondamentałe ze ła coreta intonasion de łe note.

Piłastri de ła scała muzegałe

[canbia | canbia el còdaxe]

A l'interno de na granda varietà de scałe anca un mucio difarenti tra de łore, ghe ze ełementi ricorenti in scuazi tute, e 'l pì inportante ze ła prezensa de un intarvało priviłejà stretamente conetesto a ła tònega: l'otava (cusì ciamada parchè a l'interno de ła scała diatònega de sete soni ocupa l'otavo posto). Ła nota che sta ad intarvało de otava respeto a ła tònega ła ga frecuensa sonora dopia respeto a ła tònega stesa (raporto 2:1), ła ze considarà ła so repetision a mazor altesa e zenaralmente ła ga l'isteso nome[30]. Sto intarvało no'l pol comuncue èsar considarà del tuto univarsałe: ad ezenpio i strumenti uzai a Giava e Bali vien acordai co "otave" pì anpie respeto al raporto 2:1[31]. Inazonta, determinae culture no conose sto intarvało, inte'l senso che el zviłupo de łe mełodie resta senpre in un anbito inferior a l'otava[32].

Ła baziłarità de l'intarvało de otava ze in acordo co studi sientifeghi che mostra come l'aparato uditivo e nervozo uma sipia predisponesti a formar ła percesion in tałe modo, cioè struturandoła so çicli repetesti de radopi de frecuensa: note a frecuense drioman dopie ze perçepìe cofà ła stesa nota[33]. Ciò ze in rełasion anca co ła strutura fìzega del son (soni armòneghi), che prevede che i primi do armòneghi (cioè fondamentałe e segondo armònego) sia aponto in raporto de frecuensa 1:2. L'aparato percetivo uman ga un altro grado de omozeneità respeto a ła strutura armònega del son, infati insiemi de frequense ben struturai armonegamente (in primis ła voze umana) vien percepìi cofà soni piazévołi, se ła strutura ła ze manco coerente (inarmonisità) ła percesion ricostruise comuncue un son de na serta frecuensa "virtuałe" manco definìo, e se ciò no no ze posibiłe a cauza de na ełevada o totałe inarmonisità, percepimo un son dezartegołà o un rumor[34].

L'intarvało che sta al segondo posto come univarsałità ze cueło che inte ła scała diatònega ocupa el cuinto posto, cioè l'intarvało de cuitna[35], e ga anca èło un inportante corespondensa inte ła strutura del son: ze esprimesto dal raporto tra łe frecuense del terso armònego e del segondo, 3:2. Insenbre a l'otava ze l'intarvało che in inportanti sistemi muzegałi concore a detarminar ła strutura de łe scale, anca se in modi diversi. Ad ezenpio, inte'l sistema pitagorego (grego) ze uzà par costruir łe note come fruto di na sucesion de intarvałi de cuinta (siclo de łe cuinte), anca el sistema arabo ze costruìo in tałe modo, come anca cheło sineze[36]. Inte'l sistema indian ze el piłastro intermedio tra ła tònega e l'otava, e definise ła strutura de baze de ła scała, połarizada cusì tra do parte (dite tetracordi) conpletae co łe altre note[37].

I altri intarvałi i ga un minor grado de omozeneità inte łe varie culture muzegałi, in cuanto alcuni pol èsar asenti, mentre altri i pol aver sfumadure de intonasion desconpanje o i pol no èsar paragonabiłi a cuełi uzai da altre bande, in rełasion al modo in cui vien costruìa ła scała[38] ed ai strumenti muzegałi uzai. Ad ezenpio l'uzo de tronbe e corni inplica note de baze corespondenti ai armòneghi del strumento. Se invese uzemo strumenti che produze soni co un serto grado de inarmonisità (ad ezenpio i metałofoni cofà łe sanse o kalimbe, o l'orchestra gamelan javanese), podemo aver note intonae so intarvałi che i prezenta discrepanse co sistemi desconpanji[39]. In partegołar, inte'l cazo de łe orchestre gamelan de Giava e Bali, ensemble diversi che uza ła "stesa" scała pol védar difarensa inte l'intonasion dei ùnjołi intarvałi anca mazori de 50 cents[40][41].

In onji cazo, sia che venja uzae scałe pentatòneghe (5 note), ezatòneghe (6 note), eptatòneghe (7 note) o de altro tipo, in intarvałi che łe note forma respeto a ła tònega ze bazai so ła percesion, cioè se uza intarvałi che'l muzicista zudega cofà intonai e senjifegadivi inte l'anbito conplesivo de ła scała e del contesto muzegałe[42].

Scałe modałi: l'ezenpio indian

[canbia | canbia el còdaxe]

Łe scałe indiane[43] ze fasilmente conprensibiłi inte'l contesto osidentałe in cuanto in sto pariodo stòrego ła scała che inte l'India del Nord ła vien considarà "naturałe" (cioè co tute łe note non alterae, i cui nomi ze SA, RE, GA, MA, PA, DHA e NI) ze virtualmente conpanja a ła nostra scała diatònega mazor naturałe e non tenperada (DO, RE, MI, FA, SOL, LA e SI). Inazonta, tuti i intarvałi uzai inte ła mùzega indiana i ga un corespetivo in cuełi de ła mùzega osidentałe (a parte ła coreta intonasion)[44]. Par réndar pì łezibiłe cuanto segue, uzaremo i nomi itałiani de łe note e de łe alterasion, e ła tònega ła venjarà indegà co DO, indipendentemente da l'altesa asołuta del son che ghe coresponde (che ze iriłevante inte'l contensto de ła mùzega modałe). Se intende che l'intarvało de onji nota respeto a ła tònega ze solchè indegativo, in cuanto na stesa nota (ad ez. un RE bemołe) ła gavarà sfumadure de intonasion desconpanje se partenjente a scałe de baze desconpanje o se uzada inte l'ezecusion de raga difarenti.

In Osidente ze conosùo el prosedimento de zenerasion de łe scałe modałi traverso ła traspozision de ła tònega in una dazesta scała de partensa, ad ezenpio ła scała diatònega mazor. Cusì, se partindo da ła scała DO-RE-MI-FA-SOL-LA-SI-DO nialtri trasponemo ła tònega (DO) so note drioman desconpanje da ła scała (ad ez. FA, DO, SOL, RE, LA, MI, SI) ed osarvemo ła strutura de intarvałi che se vien a crear respeto ad onji nova tònega, otenjaremo un totałe de sete scałe modałi, onjuna co na strutura desconpanja ed un so "caratere". Ste scałe ze atualmente conosùe in Osidente co i nomi de Lidia (FA), Ionica (DO), Misolidia (SOL), Dorica (RE), Eolia (LA), Frigia (MI) e Locria (SI). Sto prosedimento jera uzà inte l'antighità anca in India (venjiva ciamà murchana[45]), ma ze ancùo in dezuzo.

Atualmente, in India ła strutura de ła scała ze inperniada so tònega e cuinta, che sudivide l'otava in do parte de cuatro note dite tetracordi, cioè DO-RE-MI-FA e SOL-LA-SI-DO. Ła cuinta (SOL) ła ze na nota-piłastro inalterabiłe (cofà ła tònega DO), mentre łe altre (RE, MI, FA, LA e SI) pol aparir in forma naturałe o alterada:

Nota Intarvało Nota indiana
ecuivałente
DO tònega SA
RE bemołe segonda minor komal RE
RE segonda mazor RE
MI bemołe tersa minor komal GA
MI tersa mazor GA
FA cuarta justa MA
FA diesis cuarta aumentada tivra MA
SOL cuinta parfeta PA
LA bemołe sesta minor komal DHA
LA sesta mazor DHA
SI bemołe sètema minor komal NI
SI sètema mazor NI
DO otava SA

Gavemo cusì 12 note dal nome difarente a l'intenro de l'otava (ma el nùmaro de note efetivamente uzae inte ła pràtega muzegałe, tenjendo conto de łe posibiłi sfumadure d'intonasion de onjiuna de łe 12 note mensonae - via che tònega e cuinta - amonta a 22[46]). Par onji tetracordo poodemo tor łe varie conbinasion de note alterae o non-alterae, otenjendo cusì 32 diverse scałe modałi[47], cadaunja de łe cuałe ze na baze so cui costruir un gran nùmaro de raga desconpanji. Inte l'India del Nord se considara 10 de ste scałe, che posiede partegoałare carateristeghe struturałi, come łe pì inportanti e l'osadura de baze par ła clasifegasion de łe altre scałe e dei raga. Łe vien ciamae thaat e łe ze: 

DO   RE   MI   FA#  SOL   LA   SI   DO    Kalyan thaat   (ecuiv. Lidia)
DO   RE   MI   FA   SOL   LA   SI   DO    Bilaval thaat  (ecuiv. Ionica)
DO   RE   MI   FA   SOL   LA   SIb  DO    Khamaj thaat   (ecuiv. Misolidia)
DO   RE   MIb  FA   SOL   LA   SIb  DO    Kafi thaat     (ecuiv. Dorica)
DO   RE   MIb  FA   SOL   LAb  SIb  DO    Asavari thaat  (ecuiv. Eolia)
DO   REb  MIb  FA   SOL   LAb  SIb  DO    Bhairavi thaat (ecuiv. Frigia)
DO   REb  MI   FA   SOL   LAb  SI   DO    Bhairav thaat  (ecuiv. Scała araba mazor)
DO   REb  MIb  FA#  SOL   LAb  SI   DO    Todi thaat
DO   REb  MI   FA#  SOL   LAb  SI   DO    Purvi thaat
DO   REb  MI   FA#  SOL   LA   SI   DO    Marva thaat

Altre scałe de uzo comun in India ze: 

DO   RE   MIb  FA   SOL   LAb  SI   DO    raga Kirvani (ecuiv. scała minor armònega)
DO   RE   MIb  FA   SOL   LA   SI   DO    raga Patdip  (equiv. scała minor mełòdega)
DO   RE   MI   FA   SOL   LAb  SI   DO    raga Nat Bhairav
DO   RE   MI   FA   SOL   LAb  SIb  DO    raga Charukeshi
DO   REb  MI   FA   SOL   LA   SIb  DO    raga Ahir Bhairav
DO   RE   MIb  FA#  SOL   LA   SIb  DO    raga Saugandh
DO   RE   MI   FA#  SOL   LA   SIb  DO    raga Vachaspati

Scałe pentatòneghe prinsipałe: 

DO   RE   MI   SOL   LA   DO    raga Bhupali  (deriv. da Kalyan thaat)
DO   RE   FA   SOL   LA   DO    raga Durga    (deriv. da Bilaval thaat)
DO   RE   FA   SOL   SIb  DO    raga Megh     (deriv. da Khamaj thaat)
DO   MIb  FA   SOL   SIb  DO    raga Dhani    (deriv. da Kafi thaat)
DO   MIb  FA   LAb   SIb  DO    raga Malkauns (deriv. da Asavari thaat)

Se alcune de ste scałe łe ga struture intervałari asimiłabiłi a cuełe de łe nostre scałe mazor, minor, minor armònega e minor mełòdega, ciò non senjifega asołutamente che łore łe venja uzae inte l'isteso modo. I intaravałi ze ecuivałenti, ma in India łe scałe łe vien uzae cofà baze par costruir i raga segondo i prinsìpi so propi, mentre in Osidente vien uzae par conponer mùzega segondo i prìnsipi de l'armonia tonałe.

Dimension tenporałe

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła mùzega modałe, in vertù de l'asensa de un zviłupo łinear bazà so sucesion de acordi asosiai ai gradi de ła scala, ła se presta a favorir na sospension del tenpo. Łe struture de ła mùzega modałe łe ze sìmiłi a na strutura architetònega imobiłe inte'l tempo, e'l ròło de ła mełodia (che se dezvolze inte'l tenpo), ze cueło de costruir gradualmente sta architetura[48]. Contrariamente a cuanto che nase inte ła mùzega clàsega osidentałe (ad ezenpio na sinfonia co un inisio, un zviłupo łinear traverso un serto nùmaro de movimenti e na concluzion), inte ła mùzega modałe prevałe el tenpo intendesto siclicamente[49], cosa che parmete ezecusion bazae so l'inprovizasion de durada indetarminada. Ad ezenpio inte ła mùzega clàsega indiana l'ezecusion de un raga pol durar da 15 minuti a tre ore (łimite de durada de łe fazi del zorno, onjuna de łe cuałe caraterizada da un sentimento difarente e difarenti raga da reałizar), a l'interno de sta durada l'intièro sforso del muzicista ze dedicà a costruire el sentimento del raga[50]. Sta inpreza ze precludesta a ła mùzega bazada so sucesion de acordi, a cauza del continuo variar dei sentimenti a łori asosiai, ed a cauza dei problemi percetivi e de intonasion inponesti da ła concomitansa de pì voze inte l'acordo[51]. Inte ła mùzega dei jalolu Mandé de l'Àfrega osidentałe, detentori del patrimonio stòrego tramandà oralmente del so pòpoło, "l'ezecusion [muzegałe da parte] de uno jali cołegava el tenpo e'l spasio, portando el pasà stòrego e mitico inte łe vite de cuanti jera vivi"[52] conpanjando el canto e ła narasion co faze mełòdego-ritmeghe repeteste e sicliche (konkon e kumbengo) che sospende el corer łinear del tenpo[53].

Difarenti sistemi modałi

[canbia | canbia el còdaxe]

L'etnomuzegołozìa ła ze stà una de łe disipline che ga rivełà a l'Osidente che l'armonia tonałe no jera ła sima de l'evołusion muzegałe umana, come sostegneva ła mentałità eurosentrega e cołonialista, ma pìtosto na ìzoła tonałe in un oseano modałe stremamente variegà, sepur reconduzibiłe ad alcuni prinsipi de baze comuni. In onji parte del mondo eziste o ze ezistìi sistemi de mùzega modałe. Łòri i se prezenta in forma arcaèga in sosietà che no ze venjeste in contato co influense esterne (ad ezenpio popołasion de l'Amazzonia[54] o de altre parte del mondo in cui l'izołamento ga permetesto ła preservasion), in forme pure anca de strema conplesità indove sia avenjesto un zviłupo durante i sècołi (anca co asimiłasion de influsi provenjenti da sistemi esterni, ad ez. l'India e l'influensa musulmana)[55], e in forme ibride modałi-tonałi co ghe ze stà na influens osidentałe: ad ezenpio ła mùzega persiana che traverso varie visisitudini połiteghe e culturałe ga recuperà na redità muzegałe in declino, formando un sistema ibrido modałe-tonałe che ga dazesto nova vita ai ełementi modałi conpatibiłi co l'armonia tonałe, mantenjendo na pròpia spesifega identità (mùzega radif)[56].

Tradision afregane

[canbia | canbia el còdaxe]

L'Àfrega ła ze un serbatoio de tradision muzegałe modałi che se ga matenjeste parałełamene a l'influensa osidentałe. Un inportante ezenpio ze ła tradision dei jalolu (o griot) de l'etnia Mandé del Mali, fegùre de granda inportansa inte'l so contesto culturałe in cuanto custodi de ła storai e de ła zeneałozìa tramandae oralmente, e de ła mùzega rechiedesta in tute łe ocazion inportanti de ła vita sosiałe. Mezo de espresion sono el canto (speçialmente par łe done) e ła kora, arpa a 21 corde uzada par conpanjar el canto steso co fegùre mełòdego-ritmeghe çicleghe e par reałizar inprovizasion sołìsteghe. Altri strumenti uzai ze el balo o balafon (tipo de xilofono) e "łauti" cofà el konting e'l ngoni. Ła trazmision del patrimonio muzegałe avien tra mestro e arlevo a partir da l'adołesensa e ła se protae fin cuando che l'arlevo razonze ła piena madurità artìstega. Ponto finałe del garzonado ze la trazmison de l'incordadùra del strumento, che sancise el razozimento de ła madurità e ła posibiłità de inisiar na pròpia carièra indipendente. Łe scałe uzae ze eptatoneghe (7 note), no łe ze tenperae [57] e no łe responde ad un modeło teorego prefisà, ma łe vien tramandae inte ła pràtega[58].

Un ezenpio tanto riłevante de sistema muzegałe che ga mantenjùo łe forme orizenarie ze ła połifonia dei Pigmei, nome uzà (in pasà anca spreziativamente), par indegar na serie de etnie diverse (BaAka, BaMbuti, BaBenzele, BaBinga, ecc.), ma co trati comuni, che vive inte ła vasta foresta ecuatoriałe de l'Àfrega sentrałe. Ła mùzega del "pòpoło de ła foresta" ła ze caraterizada da temi muzegałi modałi, anca tanto senplisi, che vien uzai cofà strutura de baze par el zviłupo de inprovizasion połifoneghe de granda conplesità. Speso inte l'ascolto de tałe inprovizasion ze difisiłe individuar el tema prinsipałe inte l'intreso de łe voze che stratifega çiclicamente co variasion e controcanti ad andamento eterofonego, połifonego e contrapontistego. Vien senpre mantenjùa na granda łibartà individuałe inte'l zviłupo de łe varie łinee mełòdeghe, fato che respecia ła strutura sosiałe de ste popołasion[59].

Àfrega contenporanea

[canbia | canbia el còdaxe]

Nonostante ezenpi de omołogasion culturałe, vedemo speso convivar muzicisti tradisionałi hce sona strumenti tradisionałi darénte a muzicisti moderni che sona mùzega influensada dal contato osidentałe, co strumenti osidentałi, riusindo comuncue a far emerzer i ełementi fondamentałi de ła so tradison muzegałe. Un ezenpio ze ła runba congołeze: partìa da l'influensa de ła runba caraìbega e sonada so strumenti tìpegametne osidentałi cofà el baso ełetrico, ła chitara e ła bateria, ga presto recuperà i ełementi forti de ła tradision (połifonia, połiritmia, sircołarità, vocałità a ciamada e resposta) deventando un zènare muzegałe tradisionałe (tradi-modern[60]). Anca ła prezensa de struture armòneghe osidentałe (fondae prinsipalmente so i gradi I, IV e V de ła tonałità) no łe ga inpedìo el ritorno a forme tradisionałi: inte łe sesion ciamae sebene de łe canson de runba congołeza sonae dai mestri de sto zènare muzegałe, che dal vivo durava anca 20 minuti, se reconose el son e ła tècnega dei srumenti tradisionałi (cofà l'arpa, ła sanza o kalimba e'l xiłofono) co i tìpeghi ustinai simultanei e soramontai che i carateriza ła polifonia afregana[61], che i muzicisti otien da chitare ełetreghe sonae co frazeji mełòdego-ritmeghi sircołari, repetesti e soramontai (inte łe formasion pì esteze, baso pì cuatro parte de chitara: accompagnement, mi-composè, mi-solo, solo)[62], in un contesto conpatibiłe co struture armòneghe sicliche del tipo I-V, I-IV-V-IV, I-IV-I-V, V-IV (talvolta VI-V)[63], e senpre in bìłico tra sentir modałe e tonałe[64][65][66].

In Kenya, el zènare muzegałe benga de l'etnia Luo, de derivasion tradisionałe e influensà da ła mùzega congołeza[67], ga vedesto na evołusion par cuanto revarda i strumenti muzegałi, mantenjendo speso un caratere modałe puro (asensa de sucesion armòneghe), co łinee mełòdeghe sircołari repetùe che se soramonta in un zogo połifònego e połiritmego (anca cui tipegamente numaroze chitare e basso, varda ad ezenpio el grupo stòrego Daniel Owino Misiani & Shirati Jazz). Alcuni grupi ga unìo strumenti osidentałi ai strumenti tradisionałi (ad ezenpio el baso ełetrego insenbre a do fiddle tradisionałi a na corda orutu, flauto, corno e percusion, grupo Kenge Kenge), mantenjendo na forte caraterizasion tradisionałe in te ła so mùzega.

Àfrega in Amerega

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła mùzega afregana ga razonzesto l'Osidente de ła modernità cuando che i primi s-ciavi neri ze stà portai in Amerega. Inte l'Amerega del Nord i s-ciavi, de etnie desferenti e smisiai tra de łori parchè no i podese comunegar verbalmente, ga trovà inte ła mùzega l'ełemento de coezion e comunegasion extrałenguistego, dal momento che tute łe tradision muzegałe de l'Àfrega sub-sahariana ga ełementi comuni che parmete ła conprension resiproga (modałità, połifonia, połiritmia, sircolłrità e ciamada-resposta)[68]. El blues dei neri meregani, a partir dai canti portai da l'Àfrega e traverso i canti de łaoro e manifestasion de sosiałità a volte tenjùe łontan da l'òcio dei paroni, ze riusìo a mantenjer i ełementi baziłari afregani anca uzando, da un serto momento in po', scuazi escluzivamente strumenti osidentałi (chitara, armònega a boca, pianoforte)[69]. Ze naseste forme ibridae co l'armonia tonałe (ragtime, jazz)[70], ma in anbito chitaristego catemo ciari ezénpi de modałità, speso co l'uzo de acordadure verte, ma anca co cueła standard. Se pol confrontar do ezecusion de John Henry (una de łe canson piasè inportanti del folklore nero meregan, ispirada aponto a ła fegura del łezendario operaio John Henry), rejistrae intorno ai ani '60 del '900, una de Pink Anderson (reg. 1950, acordadura verta, bordon de tònega e łinea vocałe dopiada so ła chitara co tècnega slide)[71] e l'altra de Mississippi John Hurt (acordadura standard, tècnega fingerstyle, in cui ła łinea vocałe ła ze conpanjada da un intreso połiritmego de chitara sensa nisun efeto tonałe)[72]: in entranbe ze prezente l'acordo de tònega durante tuta l'ezecusion che conpanja el canto, so forme modałi e repeteste da l'efeto ipnòtego che recorda da visin, ad ezénpio, i canti conpanjài da ła kora dei jalolu Mandé, depozitari de ła storia tramandada oralmente inte łe popołasion de l'antigo inpero del Mali in Àfrega osidentałe[73]. Notevołi ezénpi sìmiłi ze i brani Mississippi Heavy Water Blues reałizà da Barbecue Bob (reg. 1927)[74], Preachin' Blues, Dry spell blues, Special Rider Blues e Pony Blues reałizai da Son House (reg. orizinałi 1930 e 1942), e Blow Gabriel reałizà da Reverend Gary Davis (reg. 1956)[75].

Mùzega clàsega de l'India del Nord

[canbia | canbia el còdaxe]

Ła mùzega clàsega indiana[76] ła se fonda so tre conceti de baze: raga, rasa e tala. El raga ła ze na strutura mełòdega (un modo) reałizada da na ùnjoła voze, fondada so una de łe numaroze scałe de baze de cui ła pol uzar 5, 6 o tute e 7 łe note (swara), che se zviłupa seguìndo na serie de fraze tìpeghe, de movimenti mełòdeghi permetesti ed altri da evitar, avendo a volte na fraze archetipa (pakad), e che istituise na destinsion de inportansa e de ròło tra łe varie note de ła scała: drìo ła tònega gavemo do note cardene, una par onji tetracordo de ła scała, dite vadi e samvadi (a distansa de cuinta o de cuarta), ed altre note che richiede partegołar atension inte'l so uzo. Vadi e samvadi pol èsar note calsiasi de ła scała, inte'l cazo se trata de tònega e cuinta gavemo un parałeło co'l duałizmo tòneca-dominante de ła mùzega osidentałe. Tute ste carateristeghe concore a definir ła forma del raga (rūpa), e par onji scała de baze podemo aver numarozi raga desconpanji a segonda de come che łe se desfensia inte łe carateristeghe ełencae. Al raga ed a ła so forma coresponde el so sentimento carateristego, cioè el rasa. Eziste nove rasa fondamentałe, ed onji raga pol prezentarghen racuante conbinasion e sfumadure. L'obietivo del muzicista ze di susitar inte l'ascoltador (ed in se steso) el rasa rełativo al raga sonà, inte ła forma pì pura posibiłe, traverso el corezesto desvolzimento de l'inprovizasion mełòdega e co ła corezesta intonasion de łe note. Note aparentemente conpanje vien sonae co sfumadure de intonasion (shruti) desconpanje in contesti diversi, che łe rende emotivamente un mucio desferenti a na rècia tenta e educà a considarar fondamentałe tałe aspeto.

Notasion

[canbia | canbia el còdaxe]
  1. ↑ se ła tònega ła dovese canbiar, ła strutura modałe croarìa e onji nota perdarìa el senjifegar presedente; Danielou 1995, 15
  2. ↑ Danielou 1995, 13-15; Agamennone 1991, 156-159
  3. ↑ Agamennone 1991, 83-108 e 145-175; Danielou 1995; Righini 1988 e 1987; Perinu 1981, cap. 2
  4. ↑ Agamennone 1991, 160-164
  5. ↑ Agamennone 1991, 161
  6. ↑ Agamennone 1991, 148-149, 175-176 e 210-213
  7. ↑ Agamennone 1991, 164-165
  8. ↑ Agamennone 1991, 164-171
  9. ↑ Agamennone 1991, 153-155 e 164-171
  10. ↑ Agamennone 1991, 146-174; Danielou 1995; Righini 1987 e 1988; Titon 2002
  11. ↑ Danielou 1995, 13-15
  12. ↑ Danielou 2007, 20
  13. ↑ "Se sentiva l'efeto de na fondamentałe ma no se saveva cuała che ła fuse", Schoenberg 1986, 28, nota I; "With Gregorian plainchant [...] the tonic is always uncertain", Danielou 1995, 89; Danielou 1995, 15
  14. ↑ "El fluso mełòdego de frecuente ondiza co łibartà, aziłità ed ecuiłibrio da un modo ad un altro, creando col modo inisiałe o finałe vere rełasion orgàneghe: ze 'l fenmomano de ła modułasion non foresto al gregorian", Susca 1977, 39
  15. ↑ Righini 1987, 18; Danielou 1995 e 2007; Akbar Khan 2007, 259-260
  16. ↑ Akbar Khan 2007, 259-260; Danielou 2007 e 1995; Righini 1987 e 1988
  17. ↑ Righini 1987, 18; Righini 1988
  18. ↑ Surian 1991, I-105-106; Isacoff 2005, 49
  19. ↑ Surian 1991, I-cap. 7
  20. ↑ Surian 1991, I-257
  21. ↑ Surian 1991, I-258
  22. ↑ Schoenberg 1970, 60
  23. ↑ Surian 1991, I-259
  24. ↑ 24,0 24,1 Isacoff 2005, cap. 8
  25. ↑ Isacoff 2005, 117-123
  26. ↑ Isacoff 2005, cap. 12
  27. ↑ 27,0 27,1 Isacoff 2005, cap. 13
  28. ↑ Isacoff 2005, cap. 9-10 e 13
  29. ↑ "[...] tenperamento [ecuabiłe]. El ze un fenomano osidentałe, el rezultado de un partegołar aprocio muzegałe (armònego e łibaramente modułante), abinà al deziderio de sonar strumenti ad intonasion fisa (cofà łe tastiere)", Isacoff 2005, 249
  30. ↑ Agamennone 1991, 94-95 e 104; no ze cusì ad ez. inte'l sistema arabo, in cui note a intarvało de otava porta nomi difarenti, ciò ze probabilmente dovùo al fato che łe scałe arabe ze stae calcołae so ła tastiere dei łaùti: note ad intarvało de otava sta so corde difarenti ed in pozision desconpanja, da cui nomi diversi; Agamennone 1991, 94
  31. ↑ Agamennone 1991, 94-95
  32. ↑ Agamennone 1991, 94
  33. ↑ Frova 2006, 273
  34. ↑ Frova 2006, cap. 6-8
  35. ↑ anca in sto cazo, i studi muzegòłoghi mostra che l'intarvało de cuinta no ze del tuto univarsałe; Agamennone 1991, 95
  36. ↑ Righini 1987 e 1988 (sistemi arabo, sineze, grego, indian e osidentałe); Danielou 1995 (studio conparativo dei sistemi sineze, indian, grego ed osidentałe)
  37. ↑ Perinu 1981; Danielou 1995
  38. ↑ Agamennone 1991, 98-104; Righini 1987 e 1988
  39. ↑ Titon 2002, 287
  40. ↑ Agamennone 1991, 100
  41. ↑ el cent ła ze na unità de mezura dei intarvałi muzegałi, so baze łogaritmega, che ła sudivide l'otava in 1200 parte conpanje: onji otava ła contien 1200 cents ecuałizai, ed oji semiton tenparà ne contien 100; Righini 1987 e 1988
  42. ↑ Righini 1987, 18 (musica araba); Titon 2002, 94-95 (musica dei jalolu Mande del Mali); Akbar Khan 2007, 259-260 (musica classica indiana); Agamennone 1991, 213-214 (musica della popolazione Nande del Congo RDC)
  43. ↑ Perinu 1981; Akbar Khan 2007; Bor 1999; Danielou 1995 e 2007
  44. ↑ cosa che no avien ad ezenpio inte ła mùzega araba, che ła utiłiza anca èła intarvałi non tenperai, tra i cuałi alcuni sconosùi inte ła mùzega osidentałe cofà ła cusìdita "tersa neutra", na via de mezo intra ła tersa minor e ła tersa mazor; Righini 1987, 15; Righini 1988
  45. ↑ Perinu 1981, cap. 2
  46. ↑ ła teoria muzegałe indiana ła contenpla un nùmaro ancora major de note teoregamene posibiłi a l'interno de l'otava; Danielou 1995
  47. ↑ sto prosedimento ze uzà inte l'India del Sud, indove vien contenplada anca l'ezistensa de intarvałi aumentai e diminuìi, e'l nùmaro totałe de scałe teoregamente posibiłi amona a 72; Perinu 1981, cap. 3
  48. ↑ Danielou 2007, 20-23
  49. ↑ Titon 2002; Perinu 1981; Akbar Khan 2007; Danielou 2007
  50. ↑ Akbar Khan 2007; Perinu 1981; Danielou 2007
  51. ↑ Danielou 2007, 20; Isacoff 2005, 144
  52. ↑ Titon 2002, 92-93
  53. ↑ Titon 2002, 94
  54. ↑ Mùzega dei indiani del Braziłe, in discografia
  55. ↑ Perinu 1981; Akbar Khan 2007
  56. ↑ Magrini 2002, 281-283; Agamennone 1991, 168
  57. ↑ senjałemo a sto propozito ła cołaborasion discografega tra Herbie Hancock, inportante jazzista anca inte l'anbito del jazz modale, e Foday Musa Suso, griot del Gambia, che inte'l 1985 ga publegà l'LP Village Life (in discografia). In staltro, Suso sons ła kora e'l talking drum (tama), mentre Hancock utiłiza un sintetizador ełetronego Yamaha DX-1, uno dei primi a consentir ła regołasion de l'intonasion de łe ùnjołe note, roba che parmete a Hancock de intonar el sintetizador so łe scałe non tenperae de ła kora de Suso
  58. ↑ Titon 2002, 90-99
  59. ↑ Titon 2002, 114-123
  60. ↑ The Congotronics story afropop.org/multi/feature/ID/596/The+Congotronics+Story
  61. ↑ Agamennone 1991, 225-226
  62. ↑ Ken Brown, Soukous music, worldmusic.nationalgeographic.com/view/page.basic/genre/content.genre/soukous_270
  63. ↑ par dei ezenpi de uzo de ła strutura V-IV, varda i brani Kwiti kwiti e Baby de Zaiko Langa Langa; Selengina e F.C. 105 di OK Jazz; Riana de Choc Stars e Wazazi wangu de Bilenge Musica; par ła strutura VI-V che deventa drìoman I-V varda Sentiment Awa de Zaiko Langa Langa, Malè de Choc Stars e Kokobola Pasi de Minzoto Wella Wella; ze intaresante notar che ła strutura V-IV ze stà speso uzà da Frank Zappa par i so a solo, recordemo ad ez. i tre dal titoło Shut up' n' play yer guitar contenjesti inte l'omonemo album triplo (in discografia)
  64. ↑ na sełesion de brani co sebene ezemplifegadivi in sto senso ze: Minuit eleki lezi (inpostada so ła scała Misolidia), Bina na ngai na respect, Bimansha (scała Misolidia), Ledi, Bolingo ya moitie moitie, Toboyana kaka, Serment, Matata na muasi na mobali esilaka te, Mario (scała Lidia), F.C. 105, Chandra, Sinceritè, Mamie Zou, Selengina, C'est dur la vie d'une femme celibataire de OK Jazz, Awa et Ben, Nocha, Sisina, Eve, Malè, Jardin de mon coeur, Riana, Abengi nga depasse, Elie Zola, Kelemani, Mbuma elengi de Choc Stars; Kamul international de Madilu System; Surmenage de Victoria Eleison; Fani Moke, Mokili echanger, Sandralina, Manzaka ebende, Ngonga ya minuit, Nadi, Pa Oki, Muvaro, Kwiti kwiti, Baby, SOS Maya, Antalia, Matondo, Elima-ngando, Infidelite, Maman akoma kotekisa, Madesu, Nyongo ekeseni, Sentiment Awa, Matshi ya Ilo, Oiseau rare, Madame Zorro de Zaïko Langa Langa; Menace de divorce, Pambu de Grand Zaiko Wawa; Donè de Langa Langa Stars; Anna Bella, Wazazi wangu de Bilenge Musica; Mere premiere, Martina B de Papa Wemba
  65. ↑ The Congotronics story Archivià il 13 aprile 2010 Data inte l'URL no conbazante: 13 de aprile 2010 in Internet Archive.
  66. ↑ Jesse Samba Wheeler, Rumba Lingala as colonial resistance, www.imageandnarrative.be/worldmusica/jessesambawheeler.htm
  67. ↑ varda el łibreto del CD Introducing Kenge Kenge
  68. ↑ Titon 2002, cap. 3
  69. ↑ Titon 2002, 127; Lomax 2005
  70. ↑ Polillo 1997, cap. 1-3
  71. ↑ varda el CD Gospel, blues and street songs in discografia
  72. ↑ par na rejistrasion tełeviziva de Mississippi John Hurt che reałiza John Henry(sirca ani '60 del '900), cfr. el video https://www.youtube.com/watch?v=BvRxA8gR7bw
  73. ↑ Titon 2002, 90
  74. ↑ Barbecue Bob esegue Mississippi Heavy Water Blues https://www.youtube.com/watch?v=ypiJ1KzrI84
  75. ↑ par sti brani varda discografia
  76. ↑ Akbar Khan 2007; Perinu 1981; Bor 1999; Danielou 2007 e 1995; Titon 2002, cap. 6
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Muzega_modałe&oldid=1058746"