Salta al contegnùo

Guera de secesion americana

Canbia lingambo
Pending
Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Cheło che te ghè schcià el rimanda a sta voxe, parché el xe on so sinònemo o el vien esplegà cuà drento. rimandamento da Guera de Secesion Americana
Infobox de ConflitoGuera de secesion americana

Cànbia el vałor in Wikidata
Altri nomiWar Between the States e War of Northern Aggression Cànbia el vałor in Wikidata
Tipoguera siviłe Cànbia el vałor in Wikidata
Data12 de apriłe del 1861 Cànbia el vałor in Wikidata –  9 de apriłe del 1865 Cànbia el vałor in Wikidata
LiogoStati Uniti d'America meridionali (it) Traduzi e Northern United States (en) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Càuxaełesion presidensiałi dei Stati Unii del 1860, secession of the Southern United States (en) Traduzi, battaglia di Fort Sumter (it) Traduzi e President Lincoln's 75,000 Volunteers (en) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
ConsevenseProclama de emancipasion, Ten percent plan (en) Traduzi, XIII emendamento della Costituzione degli Stati Uniti d'America (it) Traduzi e era della Ricostruzione (it) Traduzi Cànbia el vałor in Wikidata
Schieraminti
Comandanti
Efetivi
2.100.0001.064.000
Pèrdite
10.000 morti in asion
360.000 morti totałi
275.200 ferii		93.000 morti in asion
260.000 morti en total
137.000+ ferii
Cronołozia

La Guera de Secesion Americana, Guera Siviłe dei Stati Unii o Guera Siviłe Americana[3], ła ze sta na guera conbatesta intrà el 1861 e el 1865 intrà vintitrè stati del nord e na coałision de ùndaze stati del sud che i ghea declarà ła so indipendensa e el derito a ła secesion. I ùndaze stati del sud, favorévołi a ła s-ciavitù, i ghea declarà ła secesion dai Stati Unii e i ghea formà i Stati Confederai d'Amèrica (ła denomenada Confederasion). Guidai da Jefferson Davis, i ghea conbatesto contro dei Stati Unii d'Amèrica (denomenai a l'època l'Union o el Nord), che i zera stai sostegnesti da tuti i stati lìbari e dei sìncue stati s-ciavisti de confin.

Inte łe ełesion presidensiałi del 1860, el Partio Republegan dei Stati Unii, guidà da Abraham Lincoln, el gaveva fazesto na canpagna contro de ła espansion de ła s-ciavitù verso chełi stati inte el cuało no ła ezistia za. La vitòria republegana inte łe ełesion ła ga fato-sì che i sete stati del sud, i cuałi i ghea na economia bazada so piantajon de coton e man d'òpara de stra-baso costo produzesta dai s-ciavi, i declarase ła secesion da l'Union, oncora prima del 4 de marso del 1861, dì inte el cuało se ghea insedià el novo presidente, parché i retegneva sta canpagna pułìtega na so viołasion dei deriti costitusionałi. Sia l'aministrasion goernativa predecesora che cueła nova łe gavea refudà ła ligałità de ła secesion e i ła ghea considarà na rebejon in tuti i ponti de vista.

Le ostiłità łe zera scumisiae inte el 12 de apriłe del 1861, co l'ataco de łe forse confederae a Fort Sumter, na strutura miłitare de ła Carolina del Sud. Lincoln el ga responesto creando-sù un ezèrsito de vołontari provegnenti da ogni stato, che el ga portà a ła declarasion de secesion de cuatro stati s-ciavisti inte el sud. Tute e do łe parte in cuestion łe ghea mobiłità i ezèrsiti e inte el scumìsio de ła guera, ła Union ła ghea ciapà el controło dei stati de confin e ła ghea stabiłio un bloco navałe. Inte el setenbre del 1862, ła proclamasion de emancipasion de Lincoln ła ghea ponesto-a-fin a ła s-ciavitù e ła ghea disuadesto i britàneghi a l'intervegnere.[4] El comandante confedarà Robert E. Lee el ghea vinsesto racuante bataje a est, ma inte el 1863, dopo de ła bataja de Zetysburg, el ghe ga tocà fermar ła vansada verso nord. Par òvest, inte ła bataja de Vicksburg, l'Union ła ghea otegnesto el controło del fiume Mississippi, dasando ła Confederasion dividesta. Par tuto el 1864 i vantaji de l'Union in òmani e materiałi i ghea favorio st'ùltemi, co bataje de logoramento contro Lee, guidae da Ulyses S. Grant, fin-tanto che el zenerałe de l'Union William T. Sherman el ocupava Atlanta, in Georgia, e el se spandea verso l'Osèano Atlàntego. La rezistensa confederada ła zera crołada dopo che Lee el se ghea rendesto a Grant dopo de ła bataja de Apomatox Court House inte el 9 de apriłe del 1865.

Sta guera el ze stada ła pì mortìfara inte ła stòria americana, ponesto-che i ze stai copai pì americani che in calsìase altro conflito armà. Ła ga copà 620.000 soldai e un nùmaro miga precizà de siviłi, ma ła so eredità ła zera stada ła fin de ła s-ciavitù inte i Stati Unii, el retorno de l'Union e el rinforsamento del roło del goerno federałe. Le cuestion sociałi, pułìteghe, econòmeghe e rasiałi de ła guera łe ghea influensà in magnera decizionałe l'era de ła recostrusion, ła cuała ła ze durà finmente al 1877, e łe ghea portà a canbiaminti che i ghea contribuio a convertir el paeze inte na superpotensa.

Cauze de ła guera

[canbia | canbia el còdaxe]

Le rajon de ła guera siviłe americana i ze stai conplesi e ojeto de debatiminti fin dal scumìsio de ła guera. El dibatimento el ze sta oncor-pì conplegà dal vołer revisionista de racuanti scritori che el vołea canbiàrghene łe dimension, łe motivasion de ła secesion, el roło de ła lota de prinsìpio al s-ciavismo[5] par dare pì ènfaze a łe parte ligae a un conflito de economie, difarenti intrà nord e sud de ła nasion.[6]

I pròdromi de ła guera siviłe i se ghea vesto inte el ndar de ła crize del Bleeding Kansas, intrà el 1855 e el 1860, co che chel teritòrio el ghea da adezionar cofà novo stato a l'Union, co scontri armai intrà miłisiani abrogasionisti e segrasionisti.

Siben che miga tuti i sudisti i lotase par mantegner ła s-ciavitù, ła major parte dei ufisałi e pì de un terso de ła trupa del ezèrsito del zènerałe Robert Edward Lee łe ghea intaresi diretamente ligai a sta cuà. Par i nordisti, al contràrio, ła motivasion ła zera prinsipalmente cueła de preservar l'Union, pitostoché l'abołision de ła s-ciavitù.[7]

Drio el dir de racuanti stòreghi, par Abraham Lincoln ła preservasion de l'unità de l'Union ła zera el fin ùgnoło de ła guera; l'abołision de ła s-ciavitù, invese, che Lincoln el ła vedea senpre cofà na cuestion cruciałe, ła saria devegnesta fin finałe in pì.[8] La decizion de Lincoln de emétare ła proclama de emancipasion ła ghea contrarià sia i Democràteghi (Coperheads), favorévołi a ła paze, sia i Democràteghi favorévołi a ła guera, ma el ghea invigorio oncor-pì i Republegani.[9] Declarando che i neri lìbari i garia inondà el nord, i democràteghi i ghea credesto inte łe ełesion del 1862, ma no i zera stai boni de ciapar el controło del Congreso. Le contro-argomentasion dei Republegani łe ghea guadagnà parò consenso e i Democràteghi i zera stai sconfizesti inte łe ełesion del 1863 in Ohio, co che i ghea provà a reanemar l'ostiłità verso ła popołasion nera.[10]

Una de łe cauze che łe ghea descadenà ła Guera de Secesion ła ze sta anca ła decizion da parte dei stai sudisti de destacarse da l'Union inte el 1860 e de ełèzar un so presidente, Jefferson Davis[11].

La s-ciavitù

[canbia | canbia el còdaxe]
Cuatro zenerasion de s-ciavi inte na foto scatada inte el ndar de ła guera de secesion americana, Beaufort, inte ła Carolina del Sud (1862)

La cuestion de ła s-ciavitù no ła revardava miga solché ła magnera etegamente inacetàbiłe de tratar i s-ciavi, ma anca el fato che ła s-ciavitù in-sè ła rezulteva un anacronismo inconpatìbiłe co i vałori americani e col sistema econòmego protezesto da ła Costitusion. La stratezia del movimento antis-ciavista, che el revardava prinsipalmente el tratamento dei s-ciavi, ła zera cueła de fermar l'espansion del s-ciavismo e de portarlo cusita a ła guałiva estinsion.

El movimento antis-ciavista inte i Stati Unii el gaveva łe so raize inte ła Declarasion d'Indipendensa. La s-ciavitù ła zera stada vietada inte i teritori del nordòvest, co na ordenansa fazesta so mezura del 1787. Dal 1804, tuti i Stati del Nord, o sia cuełi a nord de ła lìnea Mason-Dixon, i ghea aprovà leji pensae par abołir guałivamente ła s-ciavitù. Inte el 1807, el Congreso el ghea abolio ła trata internasionałe dei s-ciavi. La s-ciavitù ła ghea tacà sparir inte ła majoransa dei Stati e inte i sentri urbani, ma ła sevitava espandéndose inte i Stati del fondo sud, che i fondava ła so economia inte łe cultivasion, cofà cueła del coton, gràsie al baso costo de ła man-dòpara fata de s-ciavi.

No-ostante i conpromisi gavesti intrà el 1820 e el 1850, ła cuestion de ła s-ciavitù ła zera s-ciopada inte el 1854 col Kansas-Nebraska Act e ła formasion del novo Partio Republegan, che el dimandava ła fin de ła s-ciavitù inte i novi teritori. Abraham Lincoln, inte el so discorso del 1858, el ghea lansà un apełasion par fermàrghene l'altra oncora difuzion[12]. La majora-parte de ła bataja pułìtega de chełi ani ła zera verzesta su l'espansion de ła s-ciavitù inte i novi teritori[13]. Sia el Nord che el Sud i saveva ben che, se ła s-ciavitù no ła se fuse altro espandesta, ła garia perdesto ła so linfa vitałe e ła saria sparia.[14][15][16]

La paura dei sudisti de pèrdar el controło del goerno federałe in favor de łe forse abołisioniste e el resentir nordista par l'influensa che i s-ciavisti i ghea so l'isteso goerno, łe ghea caraterizà ła crize de ła fin dei ani sincuanta de l'Otosento. I dezacordi intrà abołisionisti e altri grupi su łe cuestion morałi de ła s-ciavitù, i fini de ła democrasia e i sucesi econòmeghi del free labor i ghea portà el Whig Party e el Know Nothing al cołaso e inte el contenpo al nasimento de novi partii, cofà el Free Soil Party inte el 1848, el Partio Republegan inte el 1854 e el Constitutional Union Party inte el 1860. Inte el 1860 l'ùltemo partio pułìtego nasionałe, el Partio Democràtego, el se ghea dividesto drio lìnee setòriałi.

Situasion dei Stati inte el 1861
     I Stati Confederai prima del 15 de apriłe 1861      I Stati Confederai dopo del 15 de apriłe 1861      Stati de l'Union che i permetea ła s-ciavitù      Stati de l'Union che i ghea abołio ła s-ciavitù      Teritori gnoncora sudividesti in stati, soto el controło de l'Union

Toła demogràfega dei stati s-ciavisti inte ła vizìlia de ła guera (marso del 1861):

  • l'Union ła ghea 27 477 090 ómani lìbari e 3 952 801 òmani reduzesti in s-ciavitù (12,6%)
  • Alabama: 529 164 lìbari e 435 132 s-ciavi (45,1%)
  • Arkansas: 324 323 lìbari e 111 104 s-ciavi (25,5%)
  • Carolina del Nord: 661 586 lìbari e 331 081 s-ciavi (33,3%)
  • Carolina del Sud: 301 271 lìbari e 402 541 s-ciavi (57,2%)
  • Columbia (distreto): 71 895 lìbari e 3 181 s-ciavi (4,2%)
  • Delaware: 110 420 lìbari e 1 798 s-ciavi (1,6%)
  • Florida: 78 686 lìbari e 61 753 s-ciavi (43,9%)
  • Georgia: 595 097 lìbari e 462 300 s-ciavi (43,7%)
  • Kentucky: 930 223 lìbari e 225 490 s-ciavi (19,5%)
  • Louisiana: 376 913 lìbari e 332 520 s-ciavi (46,8%)
  • Mississippi: 354 699 lìbari e 436 696 s-ciavi (55,2%)
  • Missouri: 1 058 352 lìbari e 114 965 s-ciavi (9,8%)
  • Nebraska (teritòrio): 28 832 lìbari e 10 s-ciavi (0,03%)
  • Novo Mèsego (teritòrio): 93 517 lìbari e 24 s-ciavi (0,02%)
  • Tennessee: 834 063 lìbari e 275 784 s-ciavi (24,8%)
  • Texas: 420 651 lìbari e 180 388 s-ciavi (30,0%)
  • Utah (teritòrio): 40 266 lìbari e 29 s-ciavi (0,07%)
  • Virginia: 1 105 196 lìbari e 490 887 s-ciavi (30,8%)

Notasion

[canbia | canbia el còdaxe]
  1. ↑ (Union)
  2. ↑ (Confederasion)
  3. ↑ Altri tìtułi co Oscar Handlin et al., Harvard Guide to American History (1954) pp. 385-98.
  4. ↑ Howard Jones. Abraham Lincoln and a New Birth of Freedom: The Union and Slavery in the Diplomacy of the Civil War (1999) p. 154
  5. ↑ (EN) Riportato da David A. Walsh, Highlights from the 2011 Annual Meeting of the Organization of American Historians in Houston, Texas, autori: Elizabeth R. Varon, Bruce Levine, Marc Egnal e Michael Holt in un congresso il 17 marzo 2011. entrada il 1º novembre 2011 (archivià il 4 dicembre 2011).
  6. ↑ Raimondo Luraghi, La Guerra civile americana. Le ragioni e i protagonisti del primo conflitto industriale, Milano, BUR, 2013, ISBN 978-88-17-06305-0.
  7. ↑ (EN) Eric Foner, Politics and Ideology in the Age of the Civil War, 1981, ISBN 978-0-19-502926-0.
  8. ↑ Eric Foner, The Fiery Trial: Abraham Lincoln and American Slavery, p. 74.
  9. ↑ McPherson, pp. 506-508.
  10. ↑ McPherson, p. 686.
  11. ↑ Guerra civile americana nell'Enciclopedia Treccanitreccani.it. entrada il 7 febbraio 2014 (archivià il 15 novembre 2013).
  12. ↑ (EN) Citato da Eric Foner, The Fiery Trial: Abraham Lincoln and American Slavery, 2010, pp. 100.
  13. ↑ (EN) Glenn M. Linden, Voices from the Gathering Storm: The Coming of the American Civil War, United States, Rowman & Littlefield, 2001, pp. 236, ISBN 978-0-8420-2999-5.
  14. ↑ McPherson, Battle Cry, pp. 241, 253.
  15. ↑ Declarations of Causes for: Georgia, Adopted on January 29, 1861; Mississippi, Adopted in 1861 (no exact date found); South Carolina, Adopted on December 24, 1860; Texas, Adopted on February 2, 1861.
  16. ↑ The New Heresy, Southern Punch, editore John Wilford Overall, 19 de setenbre 1864; una de łe pì grande fonte, ła cuała ła ne dize che ła speransa dei Republegani de abolir ła s-ciavitù ła zera ła paura dei stati del sud. ''"Our doctrine is this: we are fighting for independence that our great and necessary domestic institution of slavery shall be preserved."''

Altri projeti

[canbia | canbia el còdaxe]

Linganbi foresti

[canbia | canbia el còdaxe]


Controło de autoritàLCCN (EN) sh85140205 · GND (DE) 4136055-2 · BNF (FR) cb119795763 (data) · BNE (ES) XX468807 (data) · NDL (EN, JA) 00568022
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Guera_de_secesion_americana&oldid=1171699"