Fiziołozìa

Ła fiziolozìa^[1] (dal grego φύσις, physis, natura', e λόγος, logos, 'discorso', donca 'studio dei fenomani nadurałi') xe ła branca de ła biołozìa che studia el funsionamento dei organizmi viventi.^[2], anałizando i prinçipi chimego-fixeghi del funsionamento dei eseri viventi, che i sie mono o pluricełułari, animałi o vezetałi.

Ła ze dita "condision fiziołòzega" el stato inte el cuało se verifega łe normałe funsion corporee, mentre na condision patołòxega ze caraterizada da anomało che se traduxe in małatìe.^[3]. Dazesta l'estension del canpo de studi, ła fiziołozìa ła se divide, intrà i altri, in fiziołòzia anemałe, fiziołozìa vezetałe, fiziołozìa cełułare, fiziołozìa micròbega, batèrega e virałe.^[4] El Premio Nobel par ła Fiziołozìa o ła Medezina xe asenjà da ła Royal Swedish Academy of Sciences a cołòri che razonze rezultadi senjifegadivi in sta disiplina.

Storia

I primi studi fiziołòzeghi resałe a łe antighe siviltà de l'India e al'Egito,^[5]^[6] indove venjiva menai insenbre ai studi anatomisi, sensa l'utiłizo de ła disesion o de ła vivisesion.^[7] El studio de ła fiziołozìa umana cofà canpo mèdego resałe almanco al 420 a.C. ai tenpi de Ippocrate, conosùo cofà el pare de ła medezina. Ippocrate incorpora sta siensa a ła so teoria dei umori, che se baza so cuatro sostanse fondamentałe : tera, àcua, aria e fogo; asosiàe a un corespondente humor (bìłe negra, flegma “espurgo”, sangue e biłe zała, respetivamente). Ippocrate rimarca alcune conesion emotive ai cuatro umori, che Claudio Galeno gavarìa drìoman reciapà inte’i so studi. El pensier crìtego de Aristotele e ła so teoria so ła corełasion tra strutura e funsion gà segnà l’inisio del studio de ła fiziołozìa inte’ła Gresa antiga. Come Ippocrate, Aristotele reciapa ła teoria umorałe, che par èło ła consisteva in cuatro cuałità primarie: caldo, fredo, umido e seco.[8] Claudio Galeno ze stà el primo a utiłizar dei esparimenti par sondar łe funsion del corpo. A difarensa de Ippocrate, parò, Galeno sostien che i scuiłibri umorałi sia situai in organi spesìfeghi, o inte l’intièro corpo. Galeno ga po’ introduzesto ła nosion de tenparamento: sanguinjo coresponde al sangue; el flemàtego ze łigà al catàro; ła biłe zała ła ze cołegada a ła còłara; e ła biłe negra ła coresponde a ła małinconìa. Galeno aferma che’l corpo uman ze conponesto da tre sistemi cołegai: el serveło e i nervi, responsabiłi dei pensieri e sensasion; el cuor e łe altèrie, che da ła vita; e ‘l figà co’ łe vene, che ze cołegàe a ła nutrision e ła cresìta. Galeno ze anca el fondador de ła fiziołozìa sparimentałe. Par i sucesivi 1.400 ani, ła fiziołozìa gałènega influensa l'intièra medexina.

Jean Fernel (1497-1558), un mèdego franseze, ga introduzesto par primo el termano "fiziołozìa".

‘Ntel 1820, el fiziòłogo franseze Henri Milne-Edwards introduze el conçeto de divizion fiziołòzega del łaoro, che ga parmetesto de "confrontar e studiar łe cose viventi come se łe fuse machine creàe da l’industria de l'omo". Ispirà dal łaoro de Adam Smith, Milne-Edwards ga scrivesto che’l "corpo di tuti i èsari viventi, anemałi o piante, el someja a ‘na fàbrega... in cui i organi, paragonabii ai łaoradori, łaora sensa fermrse par produzer i fenomani che costituise ła vita de l'individuo." Inte’i organismi pì desferensiai, el łaor pol èsar spartìo tra diversi strumenti o sistemi (ciamai da łù appareils).

Descrision

Ła fiziołozìa opara so arcuanti łivèłi, ocupandose sia dei mecanismi de baze a łivèło molecołar sia de funsion de cełułe e organi, come anca de l'integrasion de łe funsion d'organo inte i organismi conplesi.

A segonda de l'anbito speçiałìstego, ła fiziołozìa ła se avałe de łe conosense de numaroze disipline, oltra a łe za sitàe chimega e fizega, alcune branche de ła Biołozìa cuałi: biochimega, biołozìa mołecołar, anatomia, sitołozìa e istołozìa e ła costituise anca ła baze fondamentałe par numaroze displine mèdeghe cofà ła patołozìa, la farmacołozìa e ła tosegołozìa.

Eziste diversi metodi par clasifegar ła fiziołozìa^[8]

In baxe al taxon:
- Fiziołozìa anemałe: ła studia i fenomani e i mecanizmi asosiài a eł funsion dei anemałi.
- Fiziołozìa vezetałe: ła studia i fenomani e i mecanizmi asosiài a łe funsion dei vezetałi.
- Fiziołozìa umana: ła studia i fenomani e i mecanizmi asosiai a łe funsion dei eseri umani
- Fiziołozìa micròbega e virałe.
In baze al łivèło de organizasion:
- Fiziołozìa cełułar: ła studia i mecanizmi asosiài al funsionamneto de łe celule e łe so interasion co l'anbiente.
- Fiziołozìa mołecołar: ła studia i fenomani e i mecanizmi asosiai a łe funsion de łe mołecołe
- Neurofiziołozìa: ła studia el funsionamento del sistema nervozo sia a łivèło celular che sistèmego
- Fiziołozìa sistèmega
- Fiziołozìa ecołòzega
- Fiziołozìa integradiva
In baze ai prosesi che cauza variasion fiziołòzeghe:
- Fiziołozìa anbientałe: ła studia łe reasion e l'adatamento a l'organizmo sotoponesto a difarenti anbienti (tenperatura, altitudene, incuinamento, ecc..).
- Fiziołozìa patołòzega: ła studia łe modìfeghe de łe funsion drìoman a na patołozìa.
- Fiziołozìa del zviłupo: ła studia i mecanizmi e łe faze che mena un organizmo a ła maduridà reprodutiva.
In baze ai obietivi finałi de ła riserca:
- Fiziołozìa aplegada: ła studia ła capaçità umana d'interazir co l'anbiente esterno.
- Fiziołozìa conparada: łe studia łe somejanse e łe difarense de łe difarenti spece animałe.
- Fiziołozìa de l'ezersisio: ła studia i mecanizmi che intaresa l'atività motoria e sportiva e come mejorar łe prestasion co l'ałenamento.

Notasion

↑ o sevente altre grafie e varianse fizioloxìa
↑ Prosser, C. Ladd (1991).Comparative Animal Physiology, ambientale Environmental and Metabolic Animal Physiology(4 ° ed.).Hoboken, NJ: Wiley-Liss.pp. 1-12.ISBN 0-471-85767-X
↑ (EN) Introduction to Physiology: History And Scope, in Medical News Today. entrada il 26 maggio 2017.
↑ Hall, John (2011).Guyton e Hall Manuale di fisiologia medica(12 ° ed.).Philadelphia, Pa .: Saunders / Elsevier.p.3. ISBN 978-1-4160-4574-8.
↑ D. P. Burma; Maharani Chakravorty. From Physiology and Chemistry to Biochemistry. Pearson Education. p. 8.
↑ Francis Zimmermann. The Jungle and the Aroma of Meats: An Ecological Theme in Hindu Medicine. Motilal Banarsidass publications. p. 159.
↑ (EN) Helaine Selin, Medicine Across Cultures: History and Practice of Medicine in Non-Western Cultures, Springer Science & Business Media, 31 maggio 2003, ISBN 978-1-4020-1166-5. entrada il 26 maggio 2017.
↑ Moyes, C.D., Schulte, P.M. Principles of Animal Physiology, second edition. Pearson/Benjamin Cummings. Boston, MA, 2008.

Varda anca

Altri projeti

Wikibooks el detien testi o manuałi so Fixiołoxia
Wikisionàrio el detien el lema de gałepin «Fixiołoxia»
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Fixiołoxia
Scholia el detien schemi gràfeghi so Fiziołozìa

Linganbi foresti

[1] sevente altre grafie e varianse fizioloxìa

[2] Prosser, C. Ladd (1991).Comparative Animal Physiology, ambientale Environmental and Metabolic Animal Physiology(4 ° ed.).Hoboken, NJ: Wiley-Liss.pp. 1-12.ISBN 0-471-85767-X

[:1-3] (EN) Introduction to Physiology: History And Scope, in Medical News Today. entrada il 26 maggio 2017.

[4] Hall, John (2011).Guyton e Hall Manuale di fisiologia medica(12 ° ed.).Philadelphia, Pa .: Saunders / Elsevier.p.3. ISBN 978-1-4160-4574-8.

[5] D. P. Burma; Maharani Chakravorty. From Physiology and Chemistry to Biochemistry. Pearson Education. p. 8.

[6] Francis Zimmermann. The Jungle and the Aroma of Meats: An Ecological Theme in Hindu Medicine. Motilal Banarsidass publications. p. 159.

[7] (EN) Helaine Selin, Medicine Across Cultures: History and Practice of Medicine in Non-Western Cultures, Springer Science & Business Media, 31 maggio 2003, ISBN 978-1-4020-1166-5. entrada il 26 maggio 2017.

[8] Moyes, C.D., Schulte, P.M. Principles of Animal Physiology, second edition. Pearson/Benjamin Cummings. Boston, MA, 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]