Domo de Conejan

	Domo de Santa Maria Nunsiada e San Łionardo
Epònemo	Anunciasion
Dati
Sorte	Ceza e collezione d'arte (it)
Dedicà a	Anunciasion
Caraterìsteghe
Stiłe architetònego	architetura romànega
	Conejan
	45°53′11.52″N 12°17′45.27″E
Atività
Diòseze	diòceze de Vitòrio Vèneto
Rełijon	catołega
Ligo web	parrocchiaduomocosta.altervista.org

Ła ze ła ceza pì inportante de Conejan, in provinsia de Trevizo e diosezi de Vitorio Veneto; ła parte de ła forania de Conejan.

Co'l só alto canpaniłe che se łeva dadrìo łe fasade de ła Contrada Granda, el Domo el costituise un rifarimento architetònego e rełijozo sentrałe; situà so'l łado nord de via XX Settembre, tra Porta Dante e Piasa Cima, l'edifisio el ze indisindibiłe da ła Scoła dei Batùi, che ła ze a tuti i efeti parte integrante de'l conpleso renasimentałe de'l Domo, costituìndo cusì un sentro artìstego che'l conserva òpare pitòreghe tra łe pì rełevanti de l'intiero conejaneze.

Storia

Ła ceza, che ła nase cofà Santa Maria dei Batùi inte'l XIV sècoło e che ła ze stà consacrà el 5 de zunjo 1491, ła ze dedicà ancò a Santa Maria Annunziata e al patron de ła Sità San Leonardo: intitołà a 'st'ùltemo, infati, A zera stà l'antigo Domo deso non pì ezistente, che'l gaveva sede so ła sima de'l col, inte'l conpleso de'l castel (de cui el zera pieve za inte'lXI-XII sècoło), po' cua trasferìo.

Esterno

Ła ceza

Ła fasada a sałienti de'l Domo, de'l cuało spunta soło ła somità co ła croze, ła ze sconta da uno dei pałasi pì fasinanti de ła Contrada Granda, ła Scoła dei Batùi, che co un anpio portegà ozivałe e coverto da na travadura łinjea ła consente l'aceso drento de ła ceza.
Cuesto A ze posibiłe par mezo de'l portałe, ponesto sentralmente, e razonzibiłe traverso sìe scałìni desponesti in forma pentagonałe: A se trata de un porton retangołar łinjeo de dimension medie, inserìo in una soaza in pièra scolpìa co motivi floreałi. Sora de un speso remenato, ła soaza ła forma na łuneta, a l'interno de ła cuała A ze prezente un afresco de'l Sincuesento, Madonna con Bambino, de Francesco Beccaruzzi, depinzesto co cołori łievi: tałe imàjine, ben consarvada, ła mostra, so sfondo neutro, ła Vèrzene soridente inte l'ato de sorezer, co entranbe łe man, el Putìn Jezù e torniada da santi, intenti a asister a ła sena.
So ła stesa parte A ze prezenti altri afreschi decorativi, dovùi a ła man de na cubia de artisti che i opera anca a l'interno, Jacopo Collet da Arten e Desiderio da Feltre.

Ai ładi de ła fasada, A ze prezenti do verture a tuto sesto, traverso łe cuałe, pasando par un sotopòrtego, se score i ładi esterni de łe navade łaterałe: entranbi i pasagi i ze dotà de cancełi, ma cueło de dreta el ze acesibiłe e el conduze, pasando traverso ła baze de'l canpaniłe, a ła scała che ła mena a ła Sała dei Batùi, nonché a l'ingreso łaterałe dreto de ła ceza. Sèitando vanti el łieve dezliveło che conpanja l'aseza verso ła parte absidałe de'l Domo, A se riva ad un segondo canceło, che'l consente de entrar in via Cima, scuazi de frente a ła caza de l'artista.

L'abside, termenante in forma semisircołar, ła ze insarìa inte i veci edifisi de ła sacrestia, adosài soratuto al łado dreto de'l Domo.

El canpaniłe

Strutura resałente inte łe só parte esensiałe al 1497, el canpaniłe ła ze na tore a pianta cuadra, co fase a maton e costruìo a parede dopia. Eło el culmina in una terasa dełimitada da bałustra, sora ła cuała A se łeve na gułia a séoła zviłupada in łarghesa e termenante co un picoło feral soramontada da ła croze (ełementi de costrusion sucesiva a l'orizenałe cuatrosentesco).
Łe cuatro fase de'l canpaniłe, a łiveło de ła ceła canpanaria łe prezenta tute sìncue buzi, che i confarise partegołar ełegansa: na trifora sostenjesta da cołonine de òrdene dòrego co sora do ocułi. So ła fasa sud, che ła dà so ła Contrada e so'l sentro, un grando cuadrante el ga łe łansete nere e, depinzesto so sfondo zało, el rełogio; soto de eło, scrivesto in łatin a grande łétare, atira el pasante un mesajo refarìo a łe ore: VULNERANT OMNES, ULTIMA NECAT, Tute łe ferise l'ùltema ła copa.

Łe canpane

El canpaniłe de'l domo de Conejan el ga un concerto de 4 canpane pì na picoła canpana antiga che ła vien sonada poco prima de l'inisio de łe funsion rełijoze. Łe 3 campane menore de'l concerto łe dà el Senjo par ła S.Mesa prefestiva e festiva, ła canpana major ła scandise el tradisionałe Angelus de łe ore 8.58 e l'Angelus de łe 12.00 tuti i zorni fora che ła doménega. Inte i zorni sołeni e par łe recorense inportanti, el concerto de łe 3 canpane menore el se unise a ła canpana mazor, sonando cusì el "Plenum".

El Canpanon (o prima canpana) el se ciama "Maria", el peza scuazi 2.000 Kg e ga un diametro de sìrca 150 sentimetri (nota Do3); el ze stà unìo ła prima volta inte'l 1918 da ła Fondarìa De Poli de Vittorio Veneto (atualmente funsionante a Revine Lago) e unìo da novo inte l'ano 1940; el ga łe iscrision seguente: "DEUM COLO, VIVOS VOCO, MORTUOS PLANGO, FULMINA FRANGO" (Invoco Dio, ciamo i vivi, pianzo i morti, ronpo i fulmini).
Ła Segonda Canpana ła se ciama "Leonarda" e ła ze stà unìa da ła Fondarìa De Poli inte'l 1921, durante l'Episcopato de'l Vescovo Eugenio Beccegato e l'Arsipresbiterato in Domo de l'Arsiprete Emilio Antoniazzi. Ła ga łe iscrision drioman:

"VETERES CAMPANAS DIE XV MAII MCMXVIII HOSTES AUSTRO-HUNGARI IMPIE DIRIPUERUMT AERE EX VICTORIA ITALIA MATER MUNIFICENTISSIME DIE XX JULII MCMXXI RESTITUIT BENEDICTO XV P.M. : VICTORIO EMANUELE III REGE, EUGENIO BECCEGATO EPISCOPO A EMILIO ANTONIAZZI ARCHIPRESBITERO"

Ła Tersa Canpana ła se ciama "Ursula" e ła ze stà unìa anca eła da ła Fondarìa De Poli inte'l 1921. In 'sta canpana ghe ze łe iscrision drioman: "TUA EST DOMINE MAGNIFICENTIA / ET POTENTIA ET GLORIA / ATQUE VICTORIA!".

In tute łe tre canpane mazore ghe ze anca ła iscrision seguente: "ME FREGIT FUROR HOSTIS AT HOSTIS AB AERE REVIXI ITALIAM CLARA VOCE DEUMQUE CANENS" (El furore nemigo me ga roto, ma da'l bronzo nemigo A son resorzesto par cantar a ciara voze l'Itałia e Dio). So ła Segonda canpana A ghe ze scrito CANES, fursi par eror.

Interno

Łe navade e l'abside

Internamente el Domo, che reporta i senji de diverse èpoghe, el ze spartìo in tre navade, divideste da do fiłe de cuatro archi a sesto acuto sostenjesti da cołone iòneghe (poneste tra i primi tre archi entrando da'l portałe) e piłastri; sora ai archi A core na soaza depinzesta e, sora de eła, corespondente a onji arco, ghe ze na monofora a tuto sesto. Infin, A fa da sofito volte a crozera par navada.
Sia łe volte sia i archi i conserva parsialmente i decori che inte'l XV sècoło ła cubia de artisti Jacopo Collet da Arten e Desiderio da Feltre (za autori de decori esterni) ghe ga puzà; de partegołar remarco, so'l piłastro mezan, sia de sanca che de dreta, ben restaurài resta do afreschi co rafegurasion de santo (rescoverzeste durante łaori novesenteschi): inserìe entranbe inte'l contesto prospètego de un arco a tuto sesto e viste inte ła só intaresa, A ze łe fegure de Santo Stefano (piłastro de sanca) e San Lorenzo.

Da ła navada sentrałe un arcon a tuto sesto (soramontà da un crosifiso łinjeo) e tre scałìni i fa da aceso al prezbiterio soraełevà. Eło, de èpoga sucesiva a ła parte sora descrivesta, el ze coverto da volta a bota co verture so entranbi i ładi, che insenbre a l'intonaco bianco i da granda łuminozità; ła volta, rezesta a ła stremità da piłastri, el ga tra de łori do cołone, metendo in comunegasion l'altar co ła parte termenałe de łe navade minore. Tra łe fenestre e łe cołone, A cata spasio una de frente a l'altra do picołe tełe: łe ze òpare venesiane de l'anbito de Palma il Giovane, che łe va soto el nome de Profeta David e Profeta Isaia.
Dadrìo l'altar (costituìo da un senplise tàvoło retangołar) A puza sora na strutura in marmaro el tabernàcoło e na fiła de candełabri.

A łe spałe de'l prezbiterio A ga spasio l'abside, priva de verture, ła cuała ła ga picada su un drapo verde de ła parede de fondo ła Pała d'altar del Cima, un ojo so tòła de gande dimension che'l costituise l'òpara sentrałe tra i tezori de'l Domo.

El patrimonio artìstego

I altri łaori a ojo de'l Domo i ze desponesti soratuto łongo łe parede de łe navade esterne, òpare de artisti de indiscusa fama:

Palma il Giovane: el só nomer el spica so i altri, autor de ła teła che se cata sora el portałe de ingreso, so ła stesa parède andove che entra ła poca łuze de'l rozon: l'òpara ła ze Santa Caterina battezzata dall'Eremita, teła de'l 1585 par ła ceza de Santa Caterina de Venesia, portada a Conejan intel primo Otosento.
Francesco Ruschi: de 'sto artista A ze łe tełe de dimension medio-cèe cołogàe ai ładi de'l portałe, Mosè calpesta la corona e Ritrovamento di Mosè.
Francesco Beccaruzzi: l'artista conejaneze, autor de l'afresco esterno del portałe, inte'l 1545 el łasa a ła só sità na granda pała par ła ceza de'l Convento de San Francesco (ancò desfada); tałe pała, che ła va soto el nome de San Francesco riceve le stimmate e santi, el riva in Domo soło de resente (dopo numarozi spostamenti) da Venesia, (Gałarìa de l'Academia), e ła ze ancò picada visin a l'ingreso, so ła navada dreta. El cuadro el se prezenta spartìo in do parte: na infarior co sìe santi (respetivamente Ludovico di Tolosa, San Bonaventura, Santa Caterina d'Alessandria, San Girolamo, Sant'Antonio da Padova e San Paolo) e na suparior co, inserìo int'un paezajo naturałe, San Francesco inte l'ato de resever łe stimate.
De Beccaruzzi (atrebuìa) A ze anca San Marco tra San Leonardo e Santa Caterina d'Alessandria, òpara menor de'l 1530, rivada in Domo inte'l XVIII sècoło.
Francesco Frigimelica il vecchio: inte ła navada sanca A se cata Il battesimo di Cristo, òpara de'l primo Sìesento che ła ga coerentemente łogo inte ła capeła indove che ze pozisionà el fonte batezemałe. Ła teła ła rafegura, soto un sercio de ànzołi, el Cristo (a sanca) negà inte łe acue de'l Giordano co'l cao cufołà e łe man unìe, mentre Giovanni Battista co'l braso dreto alsà el ze drìo soministrarghe el batezo.
Ludovico Pozzoserrato: de l'artista belga, autor dei afreschi de ła Scoła dei Batùi, el Domo el ga na granda teła co l'Annunciazione de'l segondo Sincuesento; soto un siéło de ànzołi muzeganti co al sentro el Spirito Santo in forma de cołonba, l'Arcànzoło Gabriele el entra in sena da sanca, ad anunsiar ła łieta notisia a ła Vèrzene Maria, inzanociada a dreta davanti a un łetorìn, inte l'ato de reazir tenjendo ła man sanca visin al cuor; fra łe do fegure A se verze un sfondo inte'l cuało se pol reconosar, abrasà da'l contorno sfumà de l'arco prealpin, un paezajo cołinar che'l reciama el conejaneze.

Inte ła ceza A ghe ze anca de łe òpare scultoree de un serto vałor:

Altar de San Leonardo: l'òpara de'l 1858 de'l scultor de scoła canoviana Marco Casagrande ła se cata inte ła navada de dreta. A se trata de un altar che ocupa l'intiera parede de na capeła łaterałe, in stiłe neoclàsego: na architetura architravata e parcoresta da un frezo in basorełievo ła ze sostenjesta da sìe cołone corinsie, co al sentro na porta serada, davanti a ła cuała A se łeva el santo patrono de Conejan.
Fonte battesimale: òpara de un anònemo de'l XV sècoło, el ze stà portà in Domo da ła ceza de Arfanta, picoła łocałità de'l comun de Tarzo; a confermar l'antighità de'l manufato, so ła suparfisie marmorea ghe ze el stema de Niccolò Trevisan, vescovo de ła Diosezi de Vitorio Veneto tra 1474 e 1498.
El ze pozisionà, drìo tradision, a l'ingreso, inte ła prima capeła a sanca de'l portałe.

Ła Pala del Cima

Ła tòła che ła atira sentralmente el spetador verso l'altar ła ze l'ùnega òpara de'l Cima da Conegliano ad èsar consarvada inte ła só sità nadałe; eła, raprezetante Madonna in trono col Bambino fra angeli e santi ła ze fruto de na comision reałizada inte'l 1492: a partir da 'sta data ła ze senpre consarvà in Domo, esendo el depinto pì presiozo de cui ła comunidà ła pol far vanto.

Sała dei Batùi e Sała de'l Capitoło

Łe nove arcade ozivałe de ła Scoła dei Batùi

Sede de na Scoła dei Batùi a partire da'l Duzento, Conejan el se friza de 'sto gloriozo edifisio e de ła rełativa sała inte i ùltemi ani de'l XIV sècoło, cuando i Batùi, grasie a inzenti donasion reseveste inte i ani, i pol parmetarse, na volta ultemada ła ceza, anca ła costrusion de un łogo de incontro a łori resarvà.
St'altra ła sarà ła funsion de l'edifisio inte i sècołi, fin al 1806, cuando par decreto de Napołion ła scoła ła sarà soprimesta, co sorte anałoga a cueła che gavarà tute łe scołe de Venesia inte i tre ani sucesivi.

Esterni

Ła fasada da l'ełegante stiłe romànego-gòtego, incastonada intrà i pałasi de via XX Settembre, ła ze de do piani e ła se caratariza par el só estendarse in łonghesa: infati ła se zlonga co un gran portegà verto so ła via da nove arconi a sesto acuto, a cui ghe corespone simetrègamente nove verture de'l primo pian, conponeste de sete trifore a tuto sesto, a łe cuałe A se intarpone in cuarta e otava pozision do monofore co ła sporzensa de un terasìn.

Tuta ła fasada inte'l 1593 ła se ga coverzesta de afreschi, ad òpara de'l Pozzoserrato, e ancora ancò el stado de consarvasion el ze bastansa bon, anca grasie ai numarozi resenti restauri e a ła łimitasion de'l tràfego auotmobiłìstego in Contrada.
Łe rafegurasion de'l primo pian łe raprezenta fegure e epizodi biblèghi: inte l'òrdene, incuadrài e intarvałài da łe monofore e da łe trifore, A se pol distinguer Ester supplica Assuero, Davide e l'Arca di Dio, Raab nasconde gli esploratori ebrei, La Madonna salva il vascello che trasporta i Battuti, Salomone e la Regina di Saba; Diluvio Universale; Gedeone e il vello di lana; Visione di Giacobbe e Carità Cristiana.
Soto a 'sti recuadri na soaza zeomètrega che ła funze da marcapian; inte łe vełete che łe se vien formar intrà un arco e l'altro A ze afrescàe oto fegùre de sibiłe e profeti, torniàe da nantre decorasion zeomètreghe co remandi a l'architetura clàsega.

Interni

Tuto el primo pian, corespondente a l'intiera estension de'l pòrtego de' pian tera, el ze ocupà da ła Sała dei Batùi, łogo inte'l cuało ła confradernita riunìa intorno a ła Scoła dei Batùi, ła catava el propio ponto de agregasion. 'Sto spasio stra grando, de ła vastidà de suparzó 41 metri par 7, el ga tute łe parte sudivideste in recuadri co afrescàe sene a caratar rełijozo, dovùe al zenio de do artisti sincuesenteschi, el Pozzoserrato, za autor de l'afrescadùra esterna, e Francesco da Milano, autorevołe artista che vanta, tra i só łaori, i mazestrałi afreschi de ła volta de ła pieve de ła visina Casteło Roganzuolo.

I sicli pitòreghi, conseguentemente, i ze do: el pì antigo l'è de'l Da Milano (1511) e łe sene, traeste da'l Vanzeło i ze inte l'òrdene drìo: Annunciazione, Visitazione, Adorazione dei pastori, Pastori, Presentazione, Adorazione dei Magi, Strage degli Innocenti, Fuga in Egitto, Nozze di Cana, Moltiplicazione dei pani e dei pesci, Resurrezione di Lazzaro, Ingresso a Gerusalemme, Ultima cena, Cattura, Salita al Calvario, Crocifissione, Discesa di Gesù nel Limbo, Resurrezione, Donne al Sepolcro, Santa Veronica tra i Santi Pietro e Paolo, Gesù appare alla Vergine, Noli me tangere, Cena di Emmaus; Ascensione di Gesù; Giudizio Universale.
Pozzoserrato invese el depenze a fin de sècoło, ma epizodi che i fa da prołogo a cuesti: Creazione del Mondo, I progenitori, Peccato originale. A se costituìse cusì un continuum conpleto che'l va da ła Creasion al Zudisio Univarsałe.

Da Milano, L'ultima cena
Da Milano, La cattura di Cristo
Pozzoserrato, Il peccato originale
Pozzoserrato, Adorazione dei pastori

A fianco a ła Sała dei Batùi A ghe ze ła Sała de'l Capitoło (nota anca cofà sała de'l camineto), indove A se riuniva l'asenblea de ła Fràgia. A l'interno A ze esponesti sincue arasi de manifatura fiaminga, resałenti al Sincuesento resentemente restaurài, e el tàvoło in noza dei Presidenti de ła Scoła dei Batùi, de'l sècoło XVI.

Bibliografia

Conegliano. La città di Giambattista Cima - Capitale dell'enologia italiana, Anno 1, N°2 de L'illustrazione veneta (rivista monografica), Editori Associati, 2000.
Luciano Caniato, Giovanna Baldissin Molli, Conegliano: storia e itinerari, Canova, 1987.

Voze corełàe