Mar Negro

Mar Negro
	(bg) Черно море; (uk) Чорне море; (ro) Marea Neagră; (tr) Karadeniz; (ka) შავი ზღვა; (ab) Амшын Еиқәа; (grc) Εὔξενος Πόντος; (el) Μαύρη Θάλασσα; (la) Pontus Euxinus; (ru) Чёрное море
	;
Sorte	Mar interior e conca idrogràfega
Epònemo	Negro
Parte de	Osèano Atlàntego del Nord e area marina mediterranea (it)
Liogo
Nasion rivaresca	Bulgaria, Zeòrza, Rùsia, Romania, Turchia e Ucràina
Rente a	Republica Autonoma de Crimia ; Bulgaria
Formà da	Dardanelli (it) ; Dnieper-Bug Estuary (en) ; Streto de Kerč ; Bosforo (it) ; Mar d'Azov
Emisàrio	Bosforo (it)
Dati e sifre
Prodondità	2 206 m
Mezura	1 175 () km ; màsimo: 600 () km ;
Perìmetro	3 400 km
Àrea	436 402 km²
Àrea inportante par ła conservasion dei ozełi
	Dardanelli (it) [[File:Noun Project label icon 1116097 cc mirror.svg
Identifigadore	çanakkale-strait-iba-türkiye
Àrea inportante par ła conservasion dei ozełi
	Bosforo (it) [[File:Noun Project label icon 1116097 cc mirror.svg
Identifigadore	bosphorus-iba-türkiye
Mezure e indegadori
Vołumi	547 000 km³

El Mar Negro (in bolgaro Черно море, Černo more, in rumen Marea Neagră, in ucrain Чорне море, Čorne more, in ruso Чёрное море, Čërnoe more, in jorgian შავი ზღვა, Shavi zghva, in turco Karadeniz) el xe na sesion del Osèano Atlàntego setentrional.

El so nome de ankò, in uxo dal XV sekoło, el xe propio riferio al kołor; no xe caro el motivo, ma podaria derivar da l'uxo de łe popołaxion turke de asocar dei kołori ai ponti kardinałi: el kołor negro korispondaria a el nord, donca Mar Negro staria par Mar de el Nord. Inte l'antichità el xe sta ciamà ko un mucio de altri nomi dai difarenti popołi ke ło ga navegà: se rikorda Ponto Euxin (Mar ospital) usà dai gresi antiki, e Mar Maxor usà intel' medioevo dai jenoesi e anka dai venesiani.

El xe łimitado a ovest da ła Penìxoła balkànega, a nord dal Basopian del Mar Negro, da ła Penìxoła de Krimia e da ła Penixoła de Taman, a est da ła Kaukàsia, a sud da ła Penìxoła anatołega.

El xe kołegà a sudovest al Mar de Màrmara dal Streto del Bòsforo e nordest al Mar d'Azov dal Streto de Kerc.

Sensa considerar el Mar de Azov, ke vien konsiderà da serti jeografi 'na parte del Mar Negro, łe so kalanke pì grande indando in senso orario da est łe xe: el Golfo de Burgas, el Golfo de Òdèsa, el Golfo de Karcinìt^[1] e el Golfo de ła Kałamita. In kontato ko el mar ge xe anka de łe destirae de akua fortemente influensae da l'imision de akua dolse: i pì inportanti i xe i Łiman del Nistro, del Łiman Nipro-Bug^[2], de Łiman de Rasim, de Łiman de Sasìk^[3], e łi Łiman de Tusli.

Zeografia fixika

Sto mar ko diskreta anpiesa e fondità, par via del so ixołamento rispeto al oséano, el ga de łe karateristeche idrołogege pekułiari.

El Mar Negro presenta un fondal artikołà, par via de ła so orixene dovua a kause konplese.

Inte ła porxion sentral e sentro-oriental del mar se kata del fondal oséaniko, ke se rakorda bastansa bruskamente a ła kosta. El fondo xe separà intełi basini del Mar Negro Osidental e del Mar Negro Oriental, ke łi pasa a ła krosta kontinetal tramite ła Skarpada de Krimia a nord, ła Skarpada de el Kaukaxo a est, łe skarpae Pontika oriental e Pontika osidental a sud. Ła Dorsal Arkangelski, ko direxion nordovest sud-est separa i do basini e łe do skarpae Pontike; el Kanion Kumani separa ła Skarpada de Krimia da keła del Kaukaxo; infine ła Dorsal de Šaski, ke kore parałeła ała Skarpada de Kaukaxo, separa verso ła kosta na xona pì fonda dita Solko de Tuapse. Inte ła so parte nodosidental invese ge xe ła piataforma kontinental de l'Eoropa sora de ła kuałe se kata el Konoide del Danubio.

El mar el xe un rełito del vecio Oséano Tetide, ke se ga trovà ixolà da altri basini de orixene anałoga par via de ła formaxion dele Alpidi a nordest (Monti de Krimia e Kaukaxo) e sud (Monti del Ponto). Inte i ultimi miłioni de ani el ga subio varie faxi de ixołamento da l'oséano durante łe kuałi se ga trasformà in un łago de akua dolse: se rikorda łe faxi del Łago Sarmatiko, del Mar Meotide, del Łago Pontiko, del Mar de Karangat, del Łago Neo-Euxiniko. El verxerse inproviso del Streto del Bosforo 6000-8000 ani fa gà kreà el Mar Negro de ankò. Anka se ła so parte meridional ła se kata so un area a mèdia sismisità, łe so koste no xe stae interesae da grandi zunami

El xe misià in superfisie da na cirkołaxion de verso antiorario, ko vełosità de 10 cm/s al sentro del jiro e 25 cm/s in periferia. L'anpiesa de ła marea ła xe minima (0,1 m); pì significativi łi xe łi efeti del vento, ko ke supia verso tera o verso el largo el pol alxar el łivel de 0,3 m.

Ła so tenperadura in superfisie varia tanto ko łe stajoni: de inverno serte parti del mar a nordovest łe pol jasar, in istà ła riva a 25 °C. Ła so sałinità in superfisie ła xe pitosto basa (18‰); ła krese a 22,3‰ sol fondo. A 300 m de fondità taka a formarse un anbiente anosiko ko presenxa de anidride solforoxa (H₂S)^[4].

A nord el xe karaterixà da koste base e pałudoxe, ko presenxa de kordoni sabioxi ke separa sia łagune ke łiman; a est, sud e inteła Penìxoła de Krimia meridional invese łe koste łe xe rocioxe.

Łi fiumi pì inportanti ke łi se jeta intełe so akue łi xe el Danubio, el Nistro, el Bug, el Nipro, el Kisilirmak, ła Sakaria ^[5]

Zeografia umana

El bagna łe coste de l'Ukraina (republika autonoma de Krimia, oblast de Mikolaiv e de Kerson), de ła Rusia (krai de Krasnodar), de ła Xorxania (republiche de Abkasia e de Asaria, rejoni de Mingrełia-Alta Svanèsia e de Guria), de ła Turkia (rejon de Mar Negro oriental, Mar Negro osidental, Mar de Marmara oriental, Istanbul, Mar de Marmara osidental), de ła Bulgaria (Rejon de ła Bulgaria setentrional e oriental), e de ła Romania (Makrorejon do).

Tra łe vecie rejon istorego-ziogràfege (sansa nisuna korispondensa intełe rejon aministrative de anko) ke se kata sołe so' koste ge xe Tracia, Rumełia, Dobruja, Besarabia, Ponto, Paflagonia e Bitinia.

Łe sità pì grandi ke se kata so łe so' koste łe xe Òdèsa, seguia da Burgas, Varna, Kostansa, Sebastòpołi, Kerc, Novorosìisk, Soci, Suhumi, Batumi, Trebisonda, Sansun, Songuldak. Se ricorda anca el terminal petrołifero de Tuapse, el porto merci de Poti e łi łogi turistegi de Slancev briag, Slatni piasaci, Venus, Mamaia e Jalta.

No el xe un mar partikołarmente peskoxo, ma se pol se katar trije, aciuge, skonbri, sugarełi, pesi persegi, orade, storioni, arenge.

So ła piataforma kontinental a nordovest łi xe drio serkar depositi de idrokarburi; tra i kanpi zà in atività se ricorda keło ucrain de Pallas. L'inportante gasdoto Blue stream ("Korente blé") atraversa ła parte oriental del Mar Negro tra Rusia e Turkia.

Note

↑ Eror: <ref> nisun testo par el marcador Carcinìt
↑ Noto anca kofà Foasa del Nipro.
↑ Noto anca cofà Łiman de Kundùk.
↑ blacksea_education.ru
↑ Considerando el Mar d'Azov una de łe so całanche, ghe desboca anca el Don e el Cuban

Linganbi foresti

(EN) Aleksey Nilovich Kosarev, Luch Mikhaylovich Fomin e Vladimir Petrovich Goncharov, Black SeaEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
(EN) Mar Negro, in Encyclopædia Iranica, Ehsan Yarshater Center, Columbia University.

(RU)Idrołozia da blacksea-education.ru Archivià il 26 de zenaro 2016 in Internet Archive.

(RU)Idrołozia da oceanography.ru Archivià il 3 de lujo 2013 in Internet Archive.

Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Mar Moro
Scholia el detien schemi gràfeghi so Mar Negro

Controło de autorità	VIAF (EN) 1145541703796601641 · LCCN (EN) sh85014616 · GND (DE) 4053794-8 · BNF (FR) cb11956313h (data) · BNE (ES) XX5418016 (data) · BAV ADV11459172 · WorldCat Identities (EN) 1145541703796601641

[Carcinìt-1] Eror: <ref> nisun testo par el marcador Carcinìt

[2] Noto anca kofà Foasa del Nipro.

[3] Noto anca cofà Łiman de Kundùk.

[Education-4] sea_education.ru

[5] Considerando el Mar d'Azov una de łe so całanche, ghe desboca anca el Don e el Cuban

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]