Girolamo Lippomano
| Biografia | |
|---|---|
| Nasimènto | 13 de apriłe del 1538  Venèsia (Itàlia) |
| Mòrte | 30 de agosto del 1591 (53 ani) Venèsia (Itàlia) |
| Càuza de morte | Suicìdio |
| Atività | |
| Ocupasion | |
|
| |
Girolamo Lippomano (...) xe un [[diplomatico |diplomatico]] [[Republica de Venesia |venesian]].
Girolamo Lippomano (Venesia, 13 aprile 1538 – Venesia, 30 agosto 1591) el ze stà un anbasador itałian par conto de ła Repùblega de Venesia a Torin, Drezda, Napołi, Madrid e Costantinòpołi. El ze morto negà mentre ła nave che ło reportava a Venesia ła entrava inte'l porto su'l Lido. Łe càuze de ła morte par suisidio o omisidio no łe ze stàe mai de'l tuto ciarìe.
Biografia
[canbia | canbia el còdaxe]Girolamo el ze nasùo a santa Fosca el 13 apriłe 1538 come fio tersozènito de Giovanni de Girolamo e de Chiara Gussoni de Andrea Gussoni. El zera erede e omònemo de cuel Lippomano che'l zestiva el banco a Venesia e che'l zera fałìo inte'l 1499[1]. El padre, che'l abitava a'l monastier de ła santisima Trinità, el zestiva ła mensa vescoviłe de Verona grasie a ła titołarità de'l fradeło véscovo Pietro, e ciapando na bona predispozision de'l fio a'l studio, el ło ga mandà a scoła da l'umanista Giovanni Battista Amalteo faséndoło entrar inte'l 1562 inte'l consejo de'l Senato[2].
Łe só capasità oratorie ło ga portà ad èsar insarìo inte ła vita połìtega sitadina ben presto: el ze stà nomenà savio a i órdeni da'l 1563 par sie mezi non consecutivi fin a'l marso de'l 1567, ma el só primo incàrego ofisiałe el ze stà l'organizasion de'l sozorno de l'invià turco Ibrahim Bey a'l carneval venesian inte'l 1567. Ła só vita ła ze stà un łongo viazo: gran numarozi zera stà i incàreghi asenjài da'l governo venesian, e łe só rełasion łe ze ogeto de studio e de conprension de cuel parìodo stòrego che'l ga visto i stati europèi sogeti a non pochi canbiamenti[3]. Durando i só parìodi de sozorno a Venesia el abitava ła caza ai Carmini, dopo che ła só abitasion in Santa Sofia ła zera stà desfada da un insendio.[4]
Łe anbasade
[canbia | canbia el còdaxe]Anbasada da i Azburgo
[canbia | canbia el còdaxe]El primo incàrego da anbasador el ło ga otenjùo el 22 marso 1567 a Gorisia co Carlo d'Asburgo, só fradeło de Massimiliano II. L'incontro el ga avùo na durada de cuatro zorni afrontando ła cuestion de i Uscocchi che ła durava da'l 1540, e che ła gaveva portà a tanti scontri łocałi. Girolamo el ga documentà onji pasagio de l'incontro dando n'imàzene asè pozitiva de l'arsiduca azbùrzego: magis religiosus quam bellicosus ragiona con dispiacere dei suoi Stati tanto infettati di diverse heresie, op. cit., Relazione di Girolamo Lippomano presso l'arciduca Carlo, pp. 20
L'incontro no'l ga rezolvesto parò cueło che'l zera el problèma esensiałe, łe scoribande piratesche, ma Lippomano el gaveva da incativarse el pòpoło parché el fradeło Andrèa, abate de Asola, el zera stà meso a'l bando par spionagio a favor de'l papa Pio V, e cuesto el gavaria portà grave conseguense a tuta ła fameja che ła jera sostenidora de'l partìo de i veci fiło-spanjoło e gezuita.
Anbasada da Caza Savoia
[canbia | canbia el còdaxe]Par i sucesivi tre ani Lippomano el ze stà injorà da'l governo venesian che no'l ghe ga asenjà nesun incàrego, ma cuando i Turchi i ga intimà ła consenja de l'izoła de Sipro, el ze stà reciamà e el 14 apriłe 1570 mandà come anbasador da'l duca Emanuele Filiberto di Savoia.
Par frontezar l'avansada de l'inpero otomano A se zera infati considerà de unir łe forse cristiane inte na łega, ma i raporti tra Venesia e ła Spanja i zera asè conplesi, par cuesto serviva l'intarvento mediator de i Savoia. Co 'sto incargo el Lippomano el ze zonzesto a Torin el 26 setenbre 1570, restandoghe fin a'l 20 łujo 1573. L'anbasada ła ga avùo un èzito pozitivo: el se ga vadanjà i favori de'l duca, e a documento resta ła rancura epistołar de łe łétare che ła se ga inoltrà anca in sèvito i do protagonisti de l'incontro.
Anbasada in Połonia
[canbia | canbia el còdaxe]Inte l'agosto de'l 1573 el ze stà mandà in Połonia, ndove A se zera instałà el neoełeto governo de Enrico de Valois, só fradeło de Carlo IX de Fransa. Girolamo el ga łasà ła sità łagunar a ła fine de l'ano, conpanjà da'l fradeło Giovanni[5], zonzendo a Cracovia ad asister a i funarałi de Sigismondo Augusto e a l'incoronasion de'l novo re. El ne farà na descrision asè enfàtega de i avenimenti: ogni uno afferma che non solo in christianità, ma ne anco appresso i Turchi si possa veder più superba vista di questa; non tanto per il numero et bellezza de' cavalli, per la diversità delle livree et gran quantità di bandiere […] quanto per la ricchezza dei vestimenti et quantità di gioie et oro che havevano intorno li huomini et i cavalli, [[#CITEREFogni uno afferma che non solo in christianità, ma ne anco appresso i Turchi si possa veder più superba vista di questa; non tanto per il numero et bellezza de' cavalli, per la diversità delle livree et gran quantità di bandiere […] quanto per la ricchezza dei vestimenti et quantità di gioie et oro che havevano intorno li huomini et i cavalli|op. cit.]], Girolamo Lippomano dispaccio del 22 febbraio 1574
El parìodo de festa in Połonia el ga cesà inprovizamente co ła morte de'l re Carlo in Fransa, e co ła conseguente scanpada de Enrico che'l temeva ghe fuse uzurpà el trono franseze, łasando un paeze inte'l caos. El Lippomano el ze stà obligà a fermarse su órdene de'l consejo veneto, che'l vołeva cołier i zviłupi połìteghi, ma ła situasion ła zera seguramente parigołoza, come testimonia ła só corespondensa piena de timor che'l ga mandà a'l pare. El Lippomano el ga podesto łasar Cracovia soło inte'l novenbre de'l 1574. Ła richesa de i scriti e de łe rełasion i ze un documento fondamentałe par conpréndar cuałi che fuse i raporti de ła Połonia co i altri stati cofà ła Turchia e ła Rusia.
Anbasada in Austria
[canbia | canbia el còdaxe]El 10 zunjo 1574, dapò aver pasà soło una posion mìnema de tenpo tra i savi de teraferma, el ze stà invià a ła repùblega d'Austria da don Giovanni d'Austria, fradełastro de Filippo II di Spagna, che'l gaveva otenjùo l'incàrego de łogotenente in Itałia. Serviva, infati, vadanjar boni raporti daspò che ła Repùblega Serenisema ła gaveva separadamente firmà ła paze co i Turchi inte'l 1573. Lippomano el ga seguìo don Giovanni da Nizza fin a Napołi, fursi par zlontanarse da cueła Venesia a łu tanto cara, ma che ła gera infestada da ła peste[6].
De 'sto incargo, l'anbasador el ghe ne farà na minusioza descrision sia de'l teritorio, sia de i parsonazi che el ze ndà a incontrar[7].
Anbasada in Fransa
[canbia | canbia el còdaxe]El só retorno a Venesia inte'l zunjo de'l 1576 el ze stà curto: el ze stà infati invià in Fransa a ła corte de'l novo re Enrico III, che'l gaveva za conosùo inte l'incàrego połaco, zónzendo a Parizi el 23 majo 1577. Ła Fransa ła subiva l'onda reformista capitanada da Ercole Francesco za duca d'Alençon e da'l 1576 duca d'Angiò, e só fradeło de'l re che inte'l 1578 el gaveva intraprezo na canpanja inte łe Fiandre, persa contro el re de Spanja. El Lippomano el zera contro ła reforma, parché ła só famegia ła gaveva infati arcuanti raporti co ła cieza romana, e ła ga mandà de conseguensa tanti dispasi a'l papa che i obligà el consegio venesian a mandar n'ultarior anbasador a ła corte franseze, Giovanni Michiel. Łe rełasion de'l Lippomano łe zera asè dramàteghe: el governo franseze el se trovava in granda dificoltà finansiaria tanto da temerne ła paràłeze. El Lippomano el ga łasà ła Fransa el 26 novenbre 1579, ma non prima che ghe fuse insinjìo de'l titoło de cavałier.
Anbasada in Portogało e Austria
[canbia | canbia el còdaxe]Tornà a Venesia, el ga reprezo a ocupar el posto tra i savi de Teraferma. Inte'l 1580 el ze stà nomenà proveditor a i Confini e anbasador straordenario a ła corte de Filippo II co Vincenzo Tron e el segretario Girolamo Ramusio il Giovane[8]; ła Serenisema, preocupada par l'acresimento de ła potensa spanjoła, ła vołeva infati controłar cuel renjo che'l se gaveva zgrandìo asumendo anca el titoło de re de'l Portogało.[9] I do anbasadori i ga abità ła sità de Łizbona da'l 26 łujo a'l 14 agosto 1581.
Lippomano, che'l zera restà ospite da'l fradeło, el gavaria vołùo che ła Serenisema ła se unise a'l Papa Gregorio XIII inte ła guera contro i turchi. El ga mantenjùo comuncue ła só fedeltà e ubidiensa a'l doze, no riusindo parò a rezólver tute łe cuestion che ghe ze stà consenjàe; tra cuełe restàe verte, ze rientrà in partegołare cueła co i Uscocchi.[10] El 23 desenbre 1581 ghe ze stà afidà l'incàrego de anbasador in Austria restando a Viena par ben tre ani, mandando l'ùltemo só dispaso el 5 desenbre 1584.[10]
Anbasada in Spanja
[canbia | canbia el còdaxe]Rientrà a Venesia el ze venjùo inte'l 1585, ghe ze stà confarìo el titoło savio de Teraferma par el semestre sucesivo a'l só rientro, proveditor sora i Danari, ma de novo anbasador el 14 novenbre 1585, e 'sta volta in Spanja. El ga razonzesto Madrid l'11 zunjo 1586, daspò aver fato testamento łasando benefisiario de łe só propietà el fradeło Paolo, l'ùnego che'l podeva ancora aver na desedensa. In Spanja el re Filippo II el gera drio organizar l'armada che ła gavaria dovùo deféndar i cristiani sia da i protestanti che da i musulmani, guera che ła gavarà na fine funesta, ma a'l Lippomano ze stà reconosùa na condota integra, tanto che el re el ga fato dono a ła Repùblega veneta de'l pałaso che'l deventarà po' sede de l'anbasada veneta.[10]
Łe reconosenze otenjùe in Fransa łe ga fato créder a Lippomano de 'ver romai adenpiùo a i òblighi verso el governo venesian. Invese el 19 novenbre 1589 el ze stà invià a Costantinòpołi dove ła situasion ła pareva trancuiła. Un ano daspò l'insediamento el ze stà reciamò a Venesia co l'acuza de alto tradimento inviando a sostituirlo l'anbasador Lorenzo Bernardo.
Girolamo Lippomano el venjiva acuzà de alto tradimento par aver confidà i segreti de ła gran forte flota veneta a'l re spanjoło Filippo II. Eło fursi el ga puzà più de cuanto el gavaria dovùo na połìtega fiło-spanjoła favorindo l'anbasador spanjoło a Venesia Francisco de Vera y Aragon, tanto che el fradeło Pietro, priore de ła cieza de ła santissima Trinità, el zera za fuzìo da ła sità łagunare[11].
Cuando ła nave che ło reportava a Venesia ła ze entrà inte'l porto, Girolamo el se ga butà in mar negando. Cuesta ła par èsar l'ofisiałità de ła notisia, ma ghe ze po' n'altre varsion: calchedun el ga sostenjùo che'l ze stà fato prezonier inte i Pionbi, ndove el ze moresto de bastonàe e rebutà in mar, altre fonti łe sostenjaria che'l fuse stà copà diretamente so ła nave[12].
El só corpo el ze stà posto inte ła Cieza de Santa Maria dei Servi, come gaveva testamentà che contenjiva łe tonbe de ła famegia, ma nisuna epigrafe ła ghe n'a indegà ła sepoltura[13].
Notasion
[canbia | canbia el còdaxe]- ↑ Dizionario storico-portatile di tutte le venete patrizie famiglie, Giuseppe Bettinelli, 1780, p. 79.
- ↑ Piera Panizzuti, Il nobile veneziano Girolamo Lippomano e il suo tradimento a favore dell'invincibile armato, V.Virgilio. entrada il 10 giugno 2018.
- ↑ Giuseppe Gullino, LIPPOMANO, Girolamo, in Dizionario biografico degli italiani, vol. 65, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 2005. entrada il 13 giugno 2018.
- ↑ Alessandro Barbero, Gli occhi di Venezia, Mantova, Mondadori, 2011, p. 429, ISBN 9788804595434.
- ↑ Giovanni el ga spozà Cornelia Gradenigo de Gabriele, el soło a poder dar na dinastia a ła famegia Lippomano
- ↑ La peste e le epidemie del passato a Venezia, Venezia.it. entrada il 10 giugno 2018.
«tra il primo luglio 1575 e il 28 febbraio 1577, du un numero di 180.000 persone, ne morirono circa 50.000». - ↑ E. Albèri, Le relazioni degli ambasciatori veneti al Senato, raccolte, annotate ed edite da Eugenio Albèri a spese di una società, sII, II, Firenze, Tipografia e Calcografia all’insegna di Clio, 1841, p. 266-311.
- ↑ Tron, Treccani. entrada il 18 dicembre 2022.
- ↑ Vincenzo Trono e Girolamo Lippomano, Brina. Rivista dell'Istituto di Storia dell'Europa Mediterranea (ISSN 2035-794X). entrada il 18 dicembre 2022.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Eror:
<ref>nisun testo par el marcadorTreccani - ↑ Il nobile veneziano Girolamo Lippomano e il suo tradimento a favore dell’invincibile armata! Triste fine di un diplomatico di valore, Virgilio notizie. entrada il 12 giugno 2018.
- ↑ Andrea Morosino, stòrego ofisiałe de ła Repùbega, el ne descrive un Lippomano saturnìn e pensierozo che a ła vista de Venesia el se cava via ła vesta e el se buta in mar Giacomo Diego, Storia della repubblica di Venezia dalla sua fondazione fino all'anno MDCCXLVII, II, Venezia, 1751, p. 365.
- ↑ Chiese e monasteri della Santissima Trinità, Conoscere Venezia.