Canbiamento climàtego

La Tera e ła so atmosfera vedesta dal spàsio

In climatołozia coi tèrmani canbiaminti climàteghi o mudaminti climàteghi i se denòmena łe variasion del clima de ła Tera, o sia variasion a difarenti scałe spasiałi (rejonałe, continentałe, emisfèrega e globałe) e stòrego-tenporałi (dezenałe, secołare, miłenària e ultramiłenària) de uno o pì paràmetri anbientałi e climàteghi inte i so vałori medi: tenperature (mèdia, màsima e mìnema), precipitasion, nuvołosità, tenperature dei osèani, destribusion e desviłupo de piante e animałi.

Descrision

Definision

La Convension cuadro de łe Nasion Unie sui canbiamenti climàteghi (United Nations Framework Convention on Climate Change' o UNFCCC) ła dòpara el tèrmano "mudamenti climàteghi" solché par referirse ai canbiamenti climàteghi produzesti da l'omo e cueło de "variabiłità climàtega" par cueło zenarà da càuze naturałi. In racuanti cazi, par referirse ai mudamenti climàteghi de orìzene antròpega se dòpara l'espresion "mudamenti climàteghi antropozèneghi". Secondo el Glosàrio Dinàmego ISPRA-CATAP, par "canbiamenti climàteghi" se intende calsìase canbiamento de clima atribuio direta o indiretamente a łe atività umane, che łe àltera ła conpozision de l'atmosfera mondiałe e che łe se soma a ła variabiłità naturałe del clima oservada in perìodi de tenpo conparàbiłi.

Ezenpi

Spartision de ła tenperadura inte ła ła superfise terestre. In roso łe àree co tenperadura pì erlevada, in blu łe àree a tenperadura manco erlvada

Racuanti ezenpi de canbiamenti climàteghi i ze el scaldamento globałe, el fredamento globałe e ła modìfega dei rezimi de precipitasion. Gràsie a ła pałeoclimałozia (ła siensa che ła stùdia el clima pasà de ła Tera), se sa che ła stòria climàtega de ła Tera ła traersa continue fazi de canbiamenti climàteghi pì o manco ràpidi e pì o manco sìcleghi, pasando da Ere jasałi a Ere interjasałi (considerando milioni de ani), da Perìodi jasałi a Perìodi interjasałi (considerando miłiari de ani), da momenti de fredamento a momenti de scaldamento (considerando dezene e sentenari de ani).

Tanti dei paràmetri che i influensa el clima i ze in lento, ma corivo mudamento (atività sołare, caraterìsteghe atmosfèreghe, paràmetri interni o esterni al pianeta, etc.) tanto che el clima, sul mèdio-longo perìodo, no el ze mai netamente stàtego, ma senpre in canbiamento, pì o manco lento, sercando un novo ecuiłìbrio inte l'interior del sistema climàtego pasando da fazi pì calde a fazi pì frede. Co che un mudamento climàtego el ghe ze inte na scała tenporałe restrenzesta, par ezénpio anuałe, se parla pì propiamente de "anomałia climàtega", tipegamente includesto inte l'interior de ła variabiłità climàtega se no par-fin inte ła variabiłità meteorołòzega de ła circołasion atmosfèrega (anomałia meteorołòzega).

Studi

Inte el stùdio dei mudamenti climàteghi se ga da considarar cuestion pertinenti ai pì vari canpi sientìfeghi, par tanto co caraterìsteghe tìpeghe de interdisiplinarità: meteorołozia, fìzega, oseanografia, chìmega, astronomia, zeografia, zeołozia e biołozia łe ciapa drento tante cuestion rełasionae a sto problema, che el połe vegner de consevensa considarà s-cetamente de contesto multidisiplinare. In zenerałe inte el stùdio de un canbiamento climàtego i se evidénsia du destingueste fazi: ła rinlevasion de l'avegnesto mudamento climàtego, in zenere fazendo referimento a l'anàłize statìstega de sèrie stòreghe dei dati atmosfèreghi che i forma par tanto łe evidense sperimentałi, e l'atribusion de łe càuze de sto mudamento, su ła scorta de studi mirai, che i połe èsar par tanto naturałi e/o antròpeghe.

Inte ła baze de sti studi se evidénsia na càuza naturałe finmente al secoło scorso ma, partindo da ła metà del XX secoło, ła comunità sientìfega i li consìdara gavesti a l'asion de l'omo, soto forma de alterasion de l'efeto sera. In particułare secondo el 5° Report sui canbiamenti climàteghi del Grupo intergoernadivo sul canbiamento climàtego (IPCC), "El scaldamento del sistema climàtego el ze inecuivocàbiłe, e, dal 1950, tanti dei canbiamenti oservai i ze sensa precedenti inte i dècadi e miłeni prima. L'atmosfera e i osèani i se ga scaldà, ła masa de neve e jaso ła se ga sbasà, el liveło del mare el se ga erlevà, e łe consentrasion de gas de efeto sera łe se ga inalsà". Le consevense su l'intendimento o no dei problemi rełasionai ai mudamenti climàteghi łe ga profonde influense inte ła socetà umana, che ła ga da confrontarse co sti cuà anca da ła parspetiva econòmega e pułìtega.