Audi
Audi AG, (nota come Audi) ła ze una caza automobiłìstega todesca, fondada da August Horch inte'l 1909 co'l nome August Horch Automobilwerke GmbH, ma che za da'l 1910 ła ga adotà ła nova denominasion Audi.
Da'l 1964 ła ghe partien a'l Grupo Volkswagen.[1]
Ła ze menbro de l'Istituto europeo par łe norme de tełeconunegasion (ETSI).[2]
Ła storia
[canbia | canbia el còdaxe]Nasita de l'azienda
[canbia | canbia el còdaxe]Łe orìzene de l'Audi łe roda datorno a ła parsona de August Horch,[3] considarà uno dei pionieri e prinsipałi costituenti de ła nasita e de'l zviłupo de'l setor automobiłìstego in Europa. Inte'l 1899 el ga fondà a Cołonia ła dita A. Horch & Cie, spesiałizada in reparasion de cuełe che łe jera łe prime autoveture de ła storia, ma che de łì a poco asè ła ze devenjùa na vera e propia Caza costrutora. Ma August Horch el zera na parsonałità instancabiłe e piena de idèe inovative, che'l provava de volta in volta a concretizar e ad aplegar za so i primi modełi Horch. E par questo, na gran mota dei só cołeghi mal tołerava 'sta só nova połìtega inovadora.
I rezvolti i se ga fato infati sentir in poco tenpo. Horch el se catava a èsar speso escluzo da łe riunion de'l Consejo de Aministrasion (che'l se jera costituìo parché ła Horch ła jera presto devenjùa n'azienda de dimension considerevołe), portando come pretèsto el fato che'l “spendacaiva” masa fondi aziendałi par i só esparimenti. Inte'l 1909, August Horch el ga łasà l'azienda: par njente frustà, ma a'l raverso uncora co na gran voja de far, Horch el sunà sù in poco tenpo na dicreta cuantità de danaro, grasie anca a'l juto de serti só amighi e cołeghi che da ła Horch & Cie i gaveva prozetà de seguir August non apena st'altro el gavese trovà modo de recostruir da zero ła só Caza automobiłìstega.[3][4]
Co'l danaro sunà sù, August Horch el ga cronpà un teren a poche sentinere de metri da dove sorzeva ła só ex-azienda e el ga fato costruir un novo stabiłimento in pochi mezi, dando a ła łuze ła dita August Horch Automobilwerke GmbH: A ze stà łà che'l ga scumisià a costruir łe "só" Horch, convinto che'l gavarìa da ałora podesto ausumer łe só desizion in maniera autonoma. Poco dopo parò, ze nasùo un primo problema: i vertisi de ła prima Horch, fondada inte'l 1899, i ghe gavea vietà ad August Horch de uzar cuel nome in cuanto marchio rezistrà (in derito A se parla de concorensa zleałe). Ła cuestion ła ze stà sołevada a'l tribunałe siviłe, dove August Horch el ze stà costreto a non utiłizar pì el só conjome come marchio.[5]
August Horch no'l ga mancà de esprimar el só dezaponto verso i só veci cołeghi. Tra i proponenti de ła cauza ghe zera stà Paul e Franz Fikentscher, zio e nevodo, entranbi amisi asè de August, nonché cołeghi de łaoro. El cazo el ga vołesto che Franz el gavese un fio de dieze ani studente de łatin, el cuało, venjùo a conosensa de'l problema de August Horch, el ga proponesto a 'st'ùtlemo de tradùzer el só conjome in łatin par recavarne na nova paroła da doparar come marca. In todesco antigo, infati, ła paroła "horch" ła ghe coresponde a l'inperativo de'l verbo "horchen" ("scoltar", in itałian). In łatin, cuindi, "horch" el pol corespóndar a l'inperativo de'l verbo "audire", cioè "audi". Ze stà cusì che inte'l 1909 ga nasesto ła "Audi-Werke", a Zwickau, in Sasonia (dove inte i ùltemi ani, ła Horch ła se jera inte'l fratenpo trasferìa).[6]
I primi ani e ła prima guera mondiałe
[canbia | canbia el còdaxe]Łe Audi łe ga otenjùo ben presto boni consensi: ła zente ła saveva che dadrìo a st'altra nova azienda no ghe jera che el fondador de cueła Horch, che za da calche ano el se jera inposto de métar l'atension so ła cuałità de łe só veture. Par i só novi modełi, August Horch el ga sełiesto come denominasion łe łétare de l'alfabeto.[7]
Ła prima Audi de ła storia, nasùa inte'l 1910, ła ze stà ła Typ A, sostituìa l'ano drio da ła Typ B, a ła cuała A se ga afiancà ła Typ C, e cusì via. Propio ła Typ C ła zera stà ła vetura co ła cuała ła Audi ła ga ezordìo inte'l mondo de łe gare, riusindo a procurarse, co'l tenpo, na serta notorietà inte'l palcosenico automobiłìstego europeo.[7] A darghe major rełevansa a ła caza, A ze stà seguramente ła masacrante gara de ła Österreichische Alpenfahrt (in itałian, "Corsa Alpina dell'Austria"), vinsesta par tre
de fiła da ła Typ C, inte łe edision 1912, 1913 e 1914.[8][9]
Inte'l corimento de chełi ani, intanto, ła gama Audi ła se ga zlargà ultariormento co'l rivo de altri do modełi, uno consepìo cofà “utiłitario” e l’altro che'l gavarìa dovesto èsar a'l vertise de ła gama stesa. A se ga tacà par zota a prozetar autocari.[10] Łe Audi ła piazeva par ła cuałità costrutiva, ma anca pa'ła só robustesa ed afidabiłità.
Co'l sciopar de ła prima guera mondiałe, ła produsion Audi no ła ga subìo grose modifeghe: ciò che'l ze canbià revardo ai destinadari de łe veture Audi, deso no i ze pì privà, ma miłitari, in cuanto łe veture łe ghe venjea destinàe a l'ezèrsito de l'Inpero todesco.[11] August Horch el ga dezvolzesto tałe conpito co anbision. Man man che ła guera ła prosedea, August Horch el ze venjesto senpre pì ciamà dai cai de l'ezèrsito a dezvólzer mansion aministradive, dezvoltando cuindi cueła creatividà che inte i ani presedenti ła ło gavea cusì marcadamente caratarizà.
El primo dopoguera e i ani '20
[canbia | canbia el còdaxe]
Daspò ła fine de'l conflito, prategamente tute łe Caze automobiłìsteghe łe se ga visto costrete a mantenjer ła gama pre-bełica a cauza de l'inflasion gałopante che ła ghe gaveva inpedìo a łore de investir par alguni prozeti novi.[12] Anca l'Audi ła gaveva resentìo de tałe difisiłe condision econòmega.
Durando i primi ani de'l primo dopoguera, jera stà reproponesti modełi cofà ła Typ C, ła Typ E e ła Typ G. Per cuanto tecnołòzegamente antighi, zera stà propio 'st'altri modełi che i ghe ga parmeso a l'Audi de pasar scuazi indene el difisiłe parìodo de ła cusìdita iparinflasion de inisio ani vinti, e de procurarse resorse sufisienti par l'ancor pì difisiłe parìodo che'l ghe zera drìo pararse danansi.
Cuando ch'A ze stà posibiłe, A se ga tacà investir par modełi pì moderni: el primo de 'st'altri modełi ad ezordi el ze stà ła Typ K, dotada de sołusion moderne cofà el monobloco in łiga łezera co cane in ghiza e l'inpianto frenante so tute e cuatro łe rode. Tanta inovasion no ła ze stà òpara de August Horch: eło, infati, daspò ła fine de ła guera, el ga sevità a èsar inpiegà da l'autorità todesco par conpiti aministradivi che njente i gaveva a che intrigarse co'l spirito orizenario de'l stòrego fondadore de Horch ed Audi.[13] Finìo l'ano 1920, Horch el ga zbandonà l'Audi par trasferirse a Berlino, ndove el ga podesto mejo ocuparse dei conpiti che ghe ze stà asenjà. A Zwickau, intanto, ła situasion no ła zera rozea: ła Typ K ła se ga revełà un fiasco, e cusì anca ła pì granda Typ M.
Inte'l tentadivo de salvar łe sorti de l'azienda, August Horch el se gavea presipiàt da Berlino a Zwickau e el ga scumisià un projeto desparà che'l gavarìa portà a ła reałizasion de ła grosa Typ R, dita anca Imperator. I anpi màrzeni de vandanjo che n'auto de łuso ła gavea senpre garantìo, i gavarìa podesto portar na zboconada d'aria par ła caza todesca. No A ze stà cusì: non soło, ła la Typ R ła ga fałìo el só intento, ma ansi ła ga strasinà l'Audi inte'l baratro de ła bancarota.[14] L'è stà el daneze Jørgen Skafte Rasmussen, titołar de ła Zschopauer Motorenfabrik, mejo nota cofà DKW, a entrar inte'l capitałe de ła caza de Zwickau.[15] Rasmussen el ga c cronpà inte'l 1928 ła majoransa de'l pacheto asionario de l'Audi, che cuindi ła ga mołà de èsar na vera e propia Caza automobiłìstega, par devenjer na marca.[15]
Cuando ła situasion verso el fenir de'l 1929 ła parea apianarse, A se ga verifegà un evento che'l gavarìa senjà ła storia mondiałe: el croło de ła Borsa de Wall Street, da'l cuało ga nasesto inumarevołe problemàdeghe, sorautto inte ła fràziłe Repùblega de Weimar.
L'integrasion inte l'Auto Union e i ani '30
[canbia | canbia el còdaxe]
Anca ła DKW ła ze tornada a èsar supegada inte'l gorgo de ła crize econòmega mondiałe, conseguente a ła cazùa de ła Borsa de Wall Street. Ła Staatsbank, prensipałe credadora de ła Caza di Zschopau, ła ga invià un só fidà emisario, Richard Bruhn, in maniera tałe da reportar ła DKW fora da ła recesion. Co Bruhn, ła situasion ła ga paresto pian pianeło restabiłizarse par ła DKW, ma un fià manco par l'Audi che ła ga dovesto sparimentar anca el fiasco comersałe de ła Typ P, prategamente na DKW 4=8, ma co motor a cuatro tenpi mutuà njente de manco che da ła Peugeot 201. Par consołidar ła sałute econòmega de ła DKW e resołevar na volta par tute anca el destin de l'Audi, Bruhn el gaveva dirizesto i do marchi verso l'acuizision, senpre da parte de ła DKW, de altri do marchi in grave dificoltà, overosìpia ła Horch e ła Wanderer. Ze stà cusì che el 29 zunjo de'l 1932 ga nasesto l'Auto Union, un cołoso industriałe che grasie a ła prezensa dei cuatro stòreghi marchi sasoni, el ga podùo contar su un ventajo de oferte pì che anpio, poiché se ga spasià dai veicołi de fasa a basa de ła DKW a cuełi de gran łuso de ła Horch e da łe motosiclete a łe autoveture de prestizo de ła Audi stesa.[16][17] 'St'ultema ła ga condividesto speso mecànega e tełaro co altri modełi de ła Wanderer, ła pì sìmiłe a ła Audi par ła cołogasion comersałe dei só veicołi.
A partir da ła nasita de l'Auto Union, tuti i modełi Audi fin a chel momento comersiałizài i ze stà cavà via de łistin, a favor de un soło modeło, ma pì moderno: ła Typ UW Front, prima vetura inte'l só segmento ad adotar ła trasion anterior, na sołusion tècnega che a l'època ła ga scumisià a ciapar pìe da alguni costrutori europei.[18] Anca ła Front no ła ga incontrà el suceso sperà, conplise l'istesa sołusion de ła trasion anterior, che a l'època ła venjea vista ancora co difidensa da tanti potensiałi clienti. A l'interno de'l diretivo Auto Union se ga pensà de destuar na volta parte ła marca Audi, dada ła só scarsa reditività.[19] A convinser tuti a non farlo ze stà ancora August Horch, che co ła nasita de l'Auto Union el ze entrà a far parte de'l Consejoi de Aministrasion. El marchio Audi el ze stà cuindi mantenjùo, ma ła Audi Front, a cuel ponto zonzesta a ła só segonda serie (nota anca come Audi 225), ła ze stà cavà da ła gama a favor de un modeło pì grando, ma che inte'l contenpo no'l ndase a canibałizar ła gama Horch: 'sto modeło el ze stà l'Audi 920, un modeło tecnegamente pì tradisionałe che'l ga paresto finalmente otènjer majori consensi. Fin a ła fine de agosto de'l 1939 zera stà 1 281 i ezenplari prodoti, ma tałe pico l'è stà po' stroncà da'l sciopar de ła segonda guera mondiałe. Durando el conflito, l'Audi no no ła ze stà inpiegada par partegołari conpiti de carater bełico: dei cuatro marchi costituenti l'Auto Union, ła ga rezultà ła pì dèbołe sia economegamente che struturalmente, poiché no ła disponeva de un propio uficio prozetasion, ma ła se puzava so cueło de ła Horch. Anca da 'st'altro ponto de vista, cuindi, l'Audi ła ga zogà un roło da Senerentoła.
Ła nova renàsita co ła Volkswagen
[canbia | canbia el còdaxe].jpg)
Termenà el conflito inte'l 1945, ła Zarmania ła ghe ne venje fòra małe asà. Intiere sità destruzeste un Paeze spartìo in pì parte. Ła Sasonia e nantre zone łimitrofe łe jera stà sojete a l'autorità soviètega. Tute łe aziende rezidenti inte l'area soviètega łe jere stàe espropiàe e nasionałizàe e racuanti capanoni, soradetuto cuełi danezà gravemente, i zera stà dezmentełài e łe atresadure e i machinari i zera stà portà via.[20] El stabiłimento Audi de Zwickau, l' è stà daprima doparà da ła IFA par ła proudusion de veci modełi DKW soto ła razon sosiałe VEB Automobilwerk Zwickau, e drioman, co'l rełevamento de'l marchio IFA da parte de ła AWE, el zera stà doparà par ła produsion de łe Trabant, zonzeste presoché invariàe fin scuazi a ła fine de'l sècoło. El marchio Audi no l'era stà parò reutiłizà par i vint'ani sucesivi a ła fine de ła guera.[3]
In realtà, ła renàsita de'l marchio Audi no'l se deve a na voja de refada da parte de İła dirigensa de l'ex-stabiłimento Audi de Zwickau. Cuel che l'avenjùo el ze stà conpletamente difarente: poco dopo ła fine de ła guera, el Stato Major de l'Auto Union l'è scanpà da ła Sasonia portando co sé tuto cuanto ze stà posibiłe. L’obietivo l'era cuel de far renaser l'Auto Union inte un łogo pì seguro. El grupo de parsone coinvolto inte'l piano el se ga trasferìo ad Ingolstadt, in Baviera, dove de łà a poco el ga remetesto in pìe na nova realtà industriałe, l'Auto Union-DKW, che par tuti i ani Sincuanta e i primi ani de'l desenio sucesivo el ga produzesto veture co marchi DKW ed Auto Union.[21] El logo sernìo l'è stà cuel dei cautro anełi intersài, za doparà prima de ła guera.
Inte'l 1958 l'Auto Union-DKW ła ze stà rełevada da ła Daimler-Benz, ła cuała inte'l 1964 ła ga tacà a céder el pacheto asionario a ła Volkswagen, intaresà a l'Auto Union par poder aver co sé anca un marchio de łuso da poder sfrutar, come ła Horch o l'istesa Audi.[1] A ze stà propio 'st'ùltema a spuntarla tra łe prefarense de ła Volkswagen in cuanto Daimler-Benz ła gaveva tratenjùo el marchio Horch e, inte'l 1965, el marchio Audi l'è stà resusità a condision de no utiłizar mìa pì motori a do tenpi, tìpeghi de ła DKW e doramai mìa pì proponibiłi inte ła produsion automobiłìstega dei tardi ani sesanta. A'l Sałon de Parize de'l 1965, ze stà prezentada ła "Audi 72", un modeło projetà e reałizà in protòtipo da ła Daimler-Benz tra el 1960 e el 1963, po' costruìo da ła DKW, che ła ło ga produzesto co propulsor a 2 tenpi, tra el 1963 e el 1965, co'l nome de "F 102", po' mudà in F103 dopo che'l projeto el ze pasà inte łe man de ła Caza de Wolfsburg. Par ła 72 ła Volkswagen ła gaveva mantenjesto l'osadura de ła F102, ma ła ghe ga montà un novo motor co siłindrada de 1696 cm³ e potensa de 72 CV, capase de spénzar ła vetura a ła vełosità de 148 km/h.
Inte'l 1972 A vien fora l'Audi 80,[22] un modeło de fasa media nasùo cofà erede de łe F103, par ła prima volta dotabiłe de ABS e pretensionador de łe sinture de seguresa e spenta da un inedito motor a iniesion direta da 112cv, disponibiłe anca co trasion integrałe permanente, che'l garantise a ła vetura de tocar i 200 km/h grasie a ła bona profiładura aerodinàmega e a'l canbio de ła spasiadura inbrocada. A l'Audi 80 A ghe seitarà i modełi 90, 60, 75, 50 e 100, co na bona afermasion de marcà, spesie par ła 100, a'l top de ła gama.
L'inisio el ze stà efetivamente bon, ma ła vera fortuna de l'Audi ła ze stà creà da Ferdinand Piëch, nevodo de Ferdinand Porsche e zeniałe interprete de l'auto moderna, che el ga asumesto ła guida de'l grupo Volkswagen e de l'Auto Union inte'l 1980. Sua l'intuision de łe cuatro rode motrise, che łe porta łe veture sportive "Audi quattro" a ła vitoria inte i pì inportanti rallyes dei ani otanta, vadanjando na fama de sportividà e robustesa, come sua A ze ła desizion de ełiminar, inte'l 1985, ła primizenia denominasion Auto Union par adotar senplisemente el marchio Audi, conpanjà dai 4 serci. Piëch el ga investìo racuante resorse anca inte ła parfesion de'l montagio e inte ła reserca de ła forma interna ed esterna.
I ani drìoman i ga rebadìo e raforsà ła pozision de l'Audi inte'l marcà intarnasionałe: el marchio de Ingolstadt el ga ribadìo anca ła só stra alta conpetividà in anbito sportivo: łasà el mondo dei rally, el se ga butà inte'l Canpionato DTM, dove inte i primi ani novanta el ga rancurà anca sucesi de rełevansa co l'Audi V8 pareciada par tałe gare.
Inte'l fratenpo, A seitava ła reserca tecnołòzega de l'Audi, che ła ga portrà tra l'altro a ła nasita de ła nuova A8 co scoca intieramente in ałuminio. Contenporaneamente ga vedesto ła łuze ła prima zenarasion de ła A4 (erede de l'Audi 80), seguìa da ła A6, prategamente un restyling de l'ùltema Audi 100, in ocazion de'l cuało ze stà adotà el novo criterio de denominasion dei modełi. Inte ła segonda metà de'l desenio, ga visto ła łuze ła prima zenarasion de l'Audi A3, conpata de segmento C so baze Golf IV, e l'Audi TT, na coupé conpata łe cui łinee łe reciamava in maniera ciara cuełe de łe Auto Union da conpetision dei ani trenta. Anca ła TT ła sfrutava ła mecànega de ła best seller de Wolfsburg, in vertù de łe sinerzìe tra łe do marche. Senpre inte l'isteso parìodo, altre tre marche łe ga podesto uzufruir de'l know-how de'l grupo Volkswagen, ma soradetuto de l'Audi: A se trata dei marchi Bentley, Bugatti e Lamborghini.
Audi inte'l novo miłenio
[canbia | canbia el còdaxe]Inte'l 1999 l'Audi ła se ga zlansà da novo inte łe conpetision, 'sta volta inte'l canpo de łe sport protòtipo, co ła R8 Sport. A 'sto modeło capase de rełansar ła fama de l'azienda inte łe conpetision grasie a 61 vitorie so 77 gare desputàe[23] e a sincue vitorie so sie partesipasion a ła 24 Ore di Le Mans, ła ga fato sèvito inte'l 2006 ła R10 TDI, achipajada da un potente motore bi-turbodiesel da 5.5 łitri, bon de erogar fin a 650 CV de potensa màsema. Co 'sta vetura, l'Audi ła ga otenjùo altre vitorie, spesialmente a Le Mans e a Sebring. A se ga tratà de ła prima vetura a gazołio capase de vinser inte łe conpetision.
Ła produsion automobiłìstega de serie, inte'l fratenpo ła se ga arichìo notevolmente: ła gama atuałe ła conprende ła conpata da sità Audi A1 (che ła ga sostituìo ła A2, prima auto Audi co tełaro portante intieramente in ałuminio), ła media conpata A3, ła berlina de fasa medio-alta (fasa Premium de'l segmento D) A4 (erede de ła 80), ła berlina de gama alta A6 (erede de ła 100), l'amiraja de łuso A8, ła coupé sportiva TT e i SUV Q7 e Q5, tuti co ła propia gama, ndove che A ze conpreze anca varsion sportive.
Inte'l 2006 A ze stà łansada l'Audi R8, na vetura sportiva ad alte prestasion co trasion integrałe, creada par far concorensa a łe Porsche Carrera che łe sfruta ła baze mecànega de ła Lamborghini Gallardo, introdota un pochi de ani prima. Vałe ła pena sotołinear come ła trasion integrałe, che de l'Audi ła ze devenjùa un sìnboło fin dai tenpi gloriozi de l'Audi Quattro, ła ze stà adotada come sołusion omniprezente in tuti i modełi ad alte ed altiseme prestasion che i ze łigài a'l grupo Volkswagen e che sfruta sołusion Audi.
Inte'l marso 2007 A ze stà prezentà anca un modeło che'l coerze na nicia de marcà asente da 13 anni inte ła gama Audi, cioè ła coupé media A5, disponibiłe anca inte łe varsion a cuatro porte e cabriolet, insieme co ła só varsion sportiva S5, che segondo Walter De Silva ła ze l'otomòbiłe pì beła che el gabia mai desenjà[24]. Inte l'otobre 2010 A ze stà imesa so'l marcà anca ła nova A7, grosa coupé a cuatro porte de fasa alta reałizada par far concorensa a łe Mercedes-Benz Classe CLS ed in sèvito a ła BMW Serie 6 Gran Coupé.
A ł baze de ła gamma, inte'l mèdemo ano, A ze stà introduzesta ła A1, che ła repropone el marchio dei cuatro anełi inte un segmento ndove ze restà asente da deseni, vałe a dir da cuando, inte'l 1978, A ze stà cavà de produsion l'Audi 50.
A ła fine de'l 2015, l'Audi ła subise el scoson de'l dieselgate, dopo ła descoverta de l'utiłizo, da parte dei tècnisi de'l gruppo Volkswagen, de un software iłegałe che'l consente de falsar i dati rełativi a consumi ed emisioni nosive in cuanto in grado de reconóser łe sesioni de test par l'omołogasion de ła vetura e cuindi de varirar i propi criteri de rełevamento in baze a cueło.
Inte'l segondo semestre de'l 2016 A vien introduzesto el novo SUV conpato, l'Audi Q2 destinà a conpeter co łe conasionałi Mercedes-Benz GLA e BMW X1.
Notasion
[canbia | canbia el còdaxe]- ↑ 1,0 1,1 (FR)Georges Lewi e Caroline Rogliano, Mémento pratique du branding, Pearson Education France, 2006, ISBN 978-27-44-06208-7, p. 20.
- ↑ (EN) List of All ETSI Full Members - ETSI Associate Members - Observers - Counsellors
- ↑ 3,0 3,1 3,2 (EN)Daniel Mai, Organizational Cultures of Remembrance, Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2015, ISBN 978-31-10-42082-1.
- ↑ (EN)Brazendale, Classic Cars, Bookthrift Company, 1983, ISBN 978-06-71-05103-7, p. 129.
- ↑ Biografia di August Horchwheels.iconmagazine.it.
- ↑ (EN)Christian Williams; James Stewart; Neville Walker, The Rough Guide of Germany, Rough Guides UK, 2012, ISBN 978-14-09-35924-1.
- ↑ 7,0 7,1 (EN)Basem Wasef, Legendary Race Cars, Motorbooks, 2009, ISBN 978-07-60-33548-2, p. 92.
- ↑ (DE, EN) Thomas Riegler, Motor-Klassiker: Herzstücke der großen Autolegenden, Franzis Verlag, 2019, ISBN 978-36-45-20510-8, p. 31.
- ↑ L’evento della corsa in Austria in immagini stilizzate
- ↑ Come ch'A ze avenjesto anca durando e poco dopo ła segonda guera mondiałe: (EN)Bruce Quarrie, Encyclopaedia of the German Army in the 20th Century, Patrick Stephens Limited, 1989, ISBN 978-08-50-59922-0, p. 372.
- ↑ (EN) James Michael Laux, The European Automobile Industry, Twayne, 1992, ISBN 978-08-05-73800-1, p. 44.
- ↑ Ła sconfita inte ła Granda Guera, ła gaveva cauzà fonde trasformasion sosio-econòmeghe par i Inperi sentrałi.
- ↑ (EN)Autoweek (numero 19), "Nomi Dietro le Compagnie: August Horch". 30 novembre 2009.
- ↑ (EN)Ugesh A. Joseph, The 'Made in Germany' Champion Brands, Routledge, 2016, ISBN 978-13-17-02503-0, p. 27.
- ↑ 15,0 15,1 (EN)JPRS Report, Foreign Broadcast Information Service, 1990, digitalizzato dall’Università di Indiana il 4 novembre 2010, p. 40.
- ↑ (EN) Alfred Dupont Chandler e Takashi Hikino, Scale and Scope, Harvard University Press, 2009, ISBN 978-06-74-02938-5, p. 529.
- ↑ (DE)Rudolf Boch, Geschichte und Zukunft der deutschen Automobilindustrie (nascita e futuro dell’industria automobilistica tedesca), Franz Steiner Verlag, 2001, ISBN 978-35-15-07866-5.
- ↑ Storia dei modelli Audiwheels.iconmagazine.it.
- ↑ (EN)Daniel Mai, Organizational Cultures of Remembrance, Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2015, ISBN 978-31-10-42068-5, p. 113.
- ↑ Come che A ze avenjesto anca inte altri Paezi anesi a l’URSS, cofà ad ezenpio ła RSS Łituana e ła RSS Łetone.
- ↑ (EN)Mike Lawrence, A to Z of Sports Cars, 1945-1990, Bay View Books, 1996, ISBN 978-18-70-97981-8.
- ↑ In produsion da'l 1966 a'l 1996:(EN) Julia J. Quinlan, Audi, The Rosen Publishing Group, Inc, 2013, ISBN 978-14-77-71063-0, p. 16.
- ↑ (EN) Audiworld Archivià il 21 de aprile 2023 in Internet Archive.
- ↑ Articolo su Panoramablog.panorama.it (archivià dal URL orizenałe il 28 settembre 2007).