Economia

L'economista scoseze Adam Smith, ritegnù el pare de ła moderna economia.

L'economia (dal greco οίκος [oikos], 'casa' e νομος [nomos], 'lexe', voria dir "ministrasion de la caxa") i la ga dita la siensa de come ca se ga da divider le robe intrà uxi ca no i xe conpagni parchè ghin vegna fora el mejo par tuti. Saria a dir ca ła studia cosa che se produxe, come che lo se manda in volta e come che se consuma.

El sistema econòmego

Conponenti o sotosistemi

I conponenti o sotosistemi del sistema economego i xe:

• Sistema de produsion: traerso la produsion promove e determena l'oferta de beni e servisi soto continui spintoni a l'investimento par far inovasion (axiende e inprexe).
• Sistema dei consumadori, promove e determena traerso el consumo la domanda de beni e servisi (come fameje e in parte anca le inprexe).
• sistema creditisio-finansiario: da sto cuà, i sotosistemi diti fin deso i rivarda fondi de licuidità (Cavidałi) e strumenti finansiari par promovare e rivar ai so obietivi (produsion e/o consumo) (banche e istituti de intermediasion finansiaria).
• Marcà: xe el posto de interasion dei pena diti sotosistemi, andove vien fato el scanbio de beni, servisi, schei, de solito regolai da la leje de ła domanda e de ła oferta.
• Stato: alimentasiona el sistema economego traerso la spexa publega (oferta de servisi publisi a fronte de na tasasion), regolandolo anca traerso interventi mirai de pułitega economega (pułitega de bałanso e pułitega de schei).

El livelo de svilupo e eficiensa de sti sotosistemi e del so sistema economego, l'é el refleso del svilupo de la società e el varia in funsion de le epoche storiche e da la parte del mondo o Stato. Storicamente se pasa da economie de tipo agricolo a economie agricole-industriali fin a rivar a economie agricole-industriali-tersiarie. Le economie inte el mondo le se clasifega co i nomi de: primo mondo, segondo mondo, terso mondo e cuarto mondo. La globalixasion la xe drio portar a na progresiva ugualixasion dei sistemi economisi dei vari paexi, grasie al laoro a livel internasional dei vari marcai nasionali (internasionalixasion).

Setori econòmeghi

Łe difarenti atività de produsion de beni e/o servisi, łe vien divideste in setori econòmeghi.

A niveło xenerałe, se dopara ła tradisionałe leje dei tre setori par far na destinsion intrà:

• Setore primàrio che el ciapa drento ła agricultura, la selvicultura;
• Setore segondàrio che ła ciapa drento ła industria in senso s-ceto, ła costrusion e l'artexanà;
• Setore tersiàrio, che ła produxe e ła dà servisi.

Łe njien inte i dì de uncò doparae anca altre clasefegasion:

• l'ESCAP de łe Nasion Unìe el propone na clasifegasion che ła cata fora 20 setore economeghi;
• Ła Divixion Satìstega de łe Nasion Unie ła dopara el ISIC (International Stàndar Industrial Classification of All Economic Activities), che el cata fora 21 setori (dixesti "sesion");
• l'Eurostat, orgagno statìstego de ła Comision Europea, ła dopara ła clàsefegasion NACE, derivada da l'ISIC;
• in Italia, l'ISTAT ła ga adotà ła clàsefegasion ATECO, che ła xe na tradusion łéngua italiana del NACE.

Richesa de un sistema econòmego

I operadori che i ga na funsion de comułasion łe mete in pie variasion de łe atività del sistema. Altre variasion łe ghe połe èsar indipendentemente dal so vołere (par exenpio: teremoti, inçendi, eçe.).

Le atività łe se difarénsia intrà finansàrie e no finansiàrie. Łe no finansiàrie łe xe:

• atività fise materiali: tereni, caxe, màchine e inpianti, mexi de trasporto, giacimenti minerari ecc.;
• atività fise immateriali: òpare artìsteghe, software, breveti eçe.;
• provixion de materie prime, prodoti drio laorarse, prodoti finii;
• ojeti de valore: piere e metałi presoxi, ojeti de antecuarià eçe.

Intrà łe atività finansiàrie ghe xe łe monede, depoxiti, asion e altri titołi eçe..

Ła mixurasion de łe atività in na determinada data ła ne dà ła manjiera de determinar ła richesa, in cheła data, de un sistema econòmego.

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so economia
• el detien schemi gràfeghi so