Academia Delia
| Dati | |
|---|---|
| Sorte | acadèmia  |
| Istòria | |
| Creasion | 1608 |
| Desołusion | 1801 |
Ła Academia Delia (1608 – 1801) ła xe stà un istituto educativo privà de Pàdoa col propoxito de educar i xóvani nobìłi padoani al mestier e a ła siensa de łe arme.
Istoria
[canbia | canbia el còdaxe]Sol conpirse del XVI sècoło a Pàdoa ghe jera i prerecuixiti par ła formasion de un logo stàbiłe indove i xóvani xentilòmeni i podese thimentarse so abatimenti e exercisi cavałeschi, par exenpio:
- łe vertue cavałaresche łe jera arcuanto popołari in Europa, grasie a ła leteratura de l’època;
- łe memorie de guera łe venjeva traxmese romai da cavełerisi ansiani, alguni de gran nome;
- ła łonga Pax Vèneta e el recorso al mercenarià ła gaveva segregà el forso de ła nobeltà dal mestier de łe arme;
- łe do scołe de i mastri Antonio Coła e Jàcomo Tron łe jera asiduamente frecuentà.
Uno de i momenti tòpeghi el se ga col xogo del Carnevałe del 1581, conpìo el cuało, ła xoventù masimamente arditeta ła se pone in thimento de catar fora un muodo de poder armixare permanentemente.
Academia de i Oblosofisti
[canbia | canbia el còdaxe]Così faxendo, Xuane Rasin, el Conte Enea de’ Conti, i fradełi Francesco e Antonio Friximèłega reduti a toła i fonde na academia e i contata 60 xóvani xentilòmeni co i cuałi istituirla de conseguensa.
Orixenariamente ła sede de ła Academia ła ga logo so na caxa del Lustrìsimo Minoti a San Benedeto, presto spostà apreso al Sior Ranbaldo Caodevaca in Borgo Savonaroła co primo maestro el Sior Antonio Coła. I oblosofisti i xe primieramente reti da un Prènsipe e do Padri de ła Academia, cuesti Pio Enea Obixxo e Giacomo Xabarella.
Academia Delia
[canbia | canbia el còdaxe]Finalmente, el Capitanio Pietro Duodo, drio el favor del Serenìsimo Prénsipe Leonardo Donà, el concede a ła Academia fondi pióveghi e na nova e ànpia sede, ła sitadeła vecia, o sia ła corte granda del casteło cararexe, indove che ła restarà fin al só xmantełamento. Durando sto proceso, ła vien titołà Academia Delia co ato fondativo de i 12 maxo 1608 col propòxito de arlevare i xóvani nobełi pavani a ła arte cavałaresca e gueresca.
Ła fàbrica de ła Academia ła vien costruìa so projeto de Vincenso Scamoxxi o forse Vincenso Dotto a du livełi, uno destinà a cavalcar, n’altro a studiare e xogare co łe arme. El sałon prensipał el jera voltà depinto Gasparo Giona e Xuan Batista Bissoni.
Ła Academia ła scomensia a pèrdare inportansa dapò ła peste del 1631 da incuando raramente ła rense xónxare a i 60 menbri formałi, condemanco, ła galde de renovada reputasion durando ła Guera de Candia (1645 - 1699) co ła fornise numaroxi matemàteghi e vałoroxi eroi e canpioni.
Ła Academia ła soravive de poco a ła decadensa de ła Repióvega Vèneta. Ła vien bruxà in un tòrido inte el1798 e el susidio anuałe de 400 ducati conceso da ła Serenìsima el cesa. Così, al conpimento del só cuincuenio inte el1801, ła more.
Nomadeso a memoria de ła Academia resta łe ruine de un muro e el titoło de na piaseta in xona Spècoła.
Organixasion
[canbia | canbia el còdaxe]Ła Academia Delia ła se conponeva formalmente da 60 acadèmeghi da fameje nòbełe padoane, cadaunjo el romanjeva menbro par thìncue ani ne i cuałi el gavea da provédar a łe spexe co un feudo mensiłe. Termenà el só periodo el podeva renovarlo.
Ła Delia ła jera reta da na banca de 7: Prénsipe o Presidente, Consejeri (4), Sindaco e Contraditore de łe Parte. Venjeva i xóvani arlavadi da tri maestri: un matemàtego, un maestro de cavałarìa e un maestro d’arme. I primieri maestri i xe stà respetivamente Ingolfo Conti, Oraxio Pendacchi napołetan e Bartolameo Tajafero.
Influensa
[canbia | canbia el còdaxe]Ła Academia Delia ła xe stà ła primiera academia dèdita a ła siensa de ła guera sol Stado Vèneto, de asè granda nomeja in sità e inte el paexe. Presto ła vien seguìa da sìmiłe academie in Ùdine, Trevixo, Verona e Bresa.
Particołarmente influente xe stà ła matemàtega che se ghe insenjava. Pur no esendo mai stà maestro, Galileo Galilei el ga scrito el programma de studi de ła Academia so invito de Pietro Duodo. I maestri matemàteghi i xe stà Ingolfo Conti, Xulio Xabareła, Barthélemy Souvey, Ercole Corradino, Andrea Moretti, esperti in architetura miłitaresca, e dapò Valeriano Bonvicini, Evangelista Noni, driodeché ła materia ła xe stà spostà al Bo e al novo cołejo miłitare de Verona.
Ła Academia Delia ła ga fornìo anca grandi maestri de scherma, uno so tuti, Francesco Ferdinando Alfieri.
Bibliografìa
[canbia | canbia el còdaxe]- Albero ouero Genealogia de' signori Laxara doue con ogni compendiosa, e verace breuita si vedono le prerogatiue di questa nobiliss. descendenxa di Giouanni Rassino da Belforte, Giovanni Rassino, Tipografìa Camerale, Stamperia Camerale, 1650, Biblioteca Naxionale Centrale di Firenxe, rexo digitał da Google i 11-06-2015.
- Bibliografia generale della scherma con note critiche: biografiche e storiche. Testo italian e fransexe, Jacopo Gelli, Tipografìa de L. Niccolai, 1890, Ohio State University, rexo digitał da Google el 1 nov 2013.
- La scienza nascosta inte i luoghi di Padova: L'Accademia Delia, Amedeo Gheller, Il Bo Live, https://ilbolive.unipd.it/it/news/scienxa-nascosta-nei-luoghi-padova-laccademia-0 (ligo ronpesto dispunìbiłe in Internet Archive; védarse el istòrego, la prima version e ła ùltema).
vixità i 16-12-2020.