Varda el testo de Sìria

__HIDDENCAT__

{{Infobox de Stato}}
La '''Sìria''' ({{Àrabo|سوريا|Sūriya}}), ufisalmente '''Repùblega Àraba de Sìria''' ({{Àrabo|الجمهورية العربية السورية|Al-Jumhūriyya al-ʿArabiyya al-Sūriyya}}), el ze un Stato del [[Oriente Pròsimo]], in [[Àzia osidentałe]], grando {{M|185 180|ul=km2}} e co 18&nbsp;906&nbsp;907 [[Popołasion|abitanti]]<ref>[http://www.sana.sy/eng/21/2010/12/26/325635.htm Syrian Central Census Bureau <!-- Titolo generato automaticamente -->] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229061712/http://www.sana.sy/eng/21/2010/12/26/325635.htm|data=29 dicembre 2010}}</ref>. La [[Capitałe (sità)|capitałe]] el ze [[Damasco]].

Ła confina verso nord co ła [[Turchia]], verso est co l'[[Iraq]], verso sud co ła [[Zordània]], verso òvest co [[Israełe]] e [[Lìbano]]. Senpre verso òvest el ga vista sul [[mar Mediteràneo]]. La Sìria ła ze na [[repùblega semipresidensiałe]]. La łéngua ufisałe ła ze cueła [[łéngua araba|araba]].

Un Paeze de fèrtiłi pianure, alte montagne e dezerti, ła Sìria ła alberga-drento vari grupi ètneghi e rełijozi, intrà sti cuà [[Àrabi|arabi siriani]], [[curdi]], [[Turcomani siriani|turcomani]], [[Asiri (grupo ètnego)|asiri]], [[armeni]], [[Adighè|circasi]]<ref>{{Cita libro|autore=Gammer|nome=Moshe|titolo=The Caspian Region: The Caucasus|url=https://books.google.com/books?id=5CVBWjMAtLEC|anno=2004|editore=Routledge|p=64|volume=2|ISBN=978-0-203-00512-5}}</ref>, [[Mandei|mandeani]]<ref>{{Cita testo}}</ref> e [[greghi]]. Intrà i grupi rełijozi łe ghe ze [[Sunismo|suniti]], [[Cristianèzemo|cristiani]], [[alàuii]], [[drusi]], [[Ismaiłismo|ismaełii]], [[mandei]], [[Sciismo|sciiti]], [[Sałafismo|sałafiti]], [[Yazidismo|yazidi]] e [[ebrei]]. I arabi i ze el pì grando grupo ètnego e i suniti el pì grando grupo rełijozo.

La Sìria ła ze na [[repùblega]] [[Stato unitàrio|unitària]] formada da [[Goernatorai de ła Sìria|14 goernatorai]] e el ze l'ùgnoło Paeze che el marida pułìtegamente el [[ba'thismo]]. El ze anca menbro del [[Movimento dei paezi no lineai|Movimento dei paezi no inlineai]]; el ze sta sospendesto da ła [[Liga araba]]<ref name="NYT Arab League">{{Cita news|nome=Neil|cognome=MacFarquhar|autore=|url=https://www.nytimes.com/2011/11/13/world/middleeast/arab-league-votes-to-suspend-syria-over-its-crackdown-on-protesters.html|titolo=Arab League Votes to Suspend Syria|pubblicazione=The New York Times|data=12 novembre 2011|accesso=12 novembre 2011}}</ref> inte el novenbre del 2011 e da l'[[Organizasion de ła cooparasion islàmega]]<ref name="CNN OIC">{{Cita news|url=http://edition.cnn.com/2012/08/13/world/meast/syria-unrest/index.html?hpt=hp_t1|titolo=Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet|editore=CNN|data=14 agosto 2012|accesso=14 agosto 2012}}</ref> e el se ga auto-sospendesto da l'[[Union par el Mediteràneo]]<ref>{{Cita news|url=http://news.xinhuanet.com/english2010/world/2011-12/01/c_131282989.htm|titolo=Syria suspends its membership in Mediterranean union|data=1º dicembre 2012}}</ref>.

El [[Sìria (rejon stòrega)|nome "Sìria"]] el se referiva storegamente a na rejon pì granda, anpiamente sinònemo de [[Levante (rejon stòrega)|Levante]], e conosesta in àrabo cofà ''al-Sham''. El stato moderno el ze formà da siti de numarévułi regni e inperi antighi, intrà sti cuà ła siviltà [[Ebla]]na del III miłènio [[Vanti Cristo|v.C.]] [[Alepo]] e ła capitałe [[Damasco]] i ze intrà łe pì antighe sità continuativamente abitae inte el mondo<ref>{{Cita web|url=http://ancientneareast.tripod.com/Ramad.html|titolo=Neolithic Tell Ramad in the Damascus Basin of Syria|editore=Archive|accesso=25 gennaio 2013|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20061111111827/http://ancientneareast.tripod.com/Ramad.html|dataarchivio=11 novembre 2006}}</ref>. Inte l'era [[Islam|islàmega]], [[Damasco]] ła zera ła sede del [[całifato omayyade]] e na capitałe provinciałe del [[Sultanà mamełuco (El Cairo)|sultanà mamełuco]] in Ezito.

El Stato sirian moderno el ze sta fondà a metà del XX secoło, dopo secołi soto de l'[[Inpero otoman]] e un perìodo curto de un mandà franseze, e el ga raprezentà el pì grando stato arabo che el ze emerzesto da łe vece province siriane [[Inpero otoman|otomane]]. El ghea otegnesto l'indipendensa ''de iure'' cofà [[repùblega parlamentare]] inte el [[24 de otobre]] del [[1945]], co che ła Repùblega de Sìria ła zera devegnesta un menbro fondatore de łe Nasion Unie, un ato che legalmente el ghea ponesto finmente a l'ex mandà franseze, sibè che łe trupe fransezi no łe ghea dasà el paeze finmente a l'apriłe del 1946. El perìodo post-indipendensa ła ze sta turbołento, co tanti [[Colpo de Stato|colpi de stato miłitari]] e vari tentativi dal 1949 al 1971. Inte el 1958 ła Sìria ła ghea ingresà inte na curta union co l'Ezito ciamada [[Repùblega Àraba Unia]], che ła ze sta finia dal colpo de Stato sirian del 1961. La repùblega ła ze sta rebatezemada inte ła Repùblega araba de Sìria inte el finałe del 1961 dopo del referendum costitusionałe del 1º de disenbre, e el zera devegnesto senpre pì instabiłe finmente al colpo de Stato ba'thista del 1963, dal cuało el partio Ba'th el ghea mantegnesto el so podere. La Sìria ła zera sojeta a ła leje de emerzensa dal 1963 al 2011, sospendindo efetivamente ła pì granda parte de łe protesion costitusionałi par i sitadini.

Dal 1963 el Paeze el ze goernà dal [[partio Ba'th]]; el cao de Stato dal 1970 el ze un menbro de ła fameja Assad. L'atuałe Presidente de ła Sìria el ze [[Bashar al-Assad]], fioło de [[Hafiz al-Assad]], che el ga mantegnesto el podere dal 1970 finmente a ła so morte inte el 2000. Traverso del so goerno, ła Sìria e el partio Ba'th al podere i ze stai condanai e criticai par viołasion dei [[deriti umani]], frecuente ezecusion de sitadini e prezonieri pułìteghi e granda censura<ref>{{Cita web|url=https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/syria|titolo=World Report 2019: Rights Trends in Syria|cognome=Avenue|nome=Human Rights Watch &#124; 350 Fifth|sito=Human Rights Watch|data=17 dicembre 2018}}</ref>. Da ła [[Guera dei sie dì]] del 1967, Israełe el òcupa łe [[Alture del Gołan]].

Inte el corso del 2011 łe ze s-ciopae de łe [[guera siviłe siriana|movense popołari]], inte el pì grando contesto de ła [[primavera àraba]], dezenerae dopo in [[guera siviłe siriana|na guera siviłe]], oncora in corso, intrà łe forse goernative e cuełe rebełi. I morti documentai dal scumìsio del conflito i ze pì de {{formatnum:570000}} e i evacuai interni sirca 7,6 milioni<ref>dato renovà inte el 13 de marso del[[2017]]</ref><ref>{{Cita news|autore|titolo=bollettino delle vittime del conflitto http://www.syriahr.com/en/?p=62760/}}</ref>.

Dal marso 2011, ła Sìria ła ze sta coinvolzesta inte na [[Guera siviłe siriana|guera siviłe]] co vari paezi pì o manco miłitarmente coinvolzesti. De consevensa, na sèrie de entità pułìteghe autoproclamae łe ze emerzeste inte el teritòrio sirian, intrà sti cuà l'[[opozision siriana]], el [[Rojava]], [[Tahrir al-Sham]] e el [[Stato Islàmego (organizasion)|Stato islàmego de l'Iraq e del Levante]]. La Sìria ła ze clasificada a l'ùltemo pozisionamento inte el [[Global Peace Index]] dal 2016 al 2018<ref>{{Cita web|url=http://visionofhumanity.org/indexes/global-peace-index/|titolo=Global Peace Index|cognome=Humanity|nome=Vision of|sito=Vision of Humanity|lingua=en|accesso=14 ottobre 2019}}</ref>, fazéndoło vegner el paeze pì viołento del mondo par colpa de ła guera. La guera ła ga copà pì de {{formatnum:570000}} persone<ref>{{Cita web|url=http://www.syriahr.com/en/?p=120851|titolo=More than 570 thousand people were killed on the Syrian territory within 8 years of revolution demanding freedom, democracy, justice, and equality • The Syrian Observatory For Human Rights|data=15 marzo 2019}}</ref>, e ła ga cauzà 7,6 milioni de [[Migrasion forsada|evacuai interni]] (stima [[Alto comisarià de łe Nasion Unie par i refuzai|UNHCR]] del lujo 2015) e pì de 5 milioni de refuzai (dati del lujo 2017 de l'''UNHCR<ref>{{Cita web|url=http://data.unhcr.org/syrianrefugees/regional.php|titolo=UNHCR Syria Regional Refugee Response|cognome=(UNHCR)|nome=United Nations High Commissioner for Refugees}}</ref>''), fazindo vegner difisiłe ła vałutasion de ła popołasion inte i ùltemi ani.

== Gałeria de someje ==
<gallery>
Imàjine:Tell Qeni.jpg|monte Druzo, a sudovest
Imàjine:Zalabiya,Euphrat.jpg|fiume Eufrate, a nordest
Imàjine:Sunset clouds in Damascus.jpg|panorama de Damasco
Imàjine:Temple_of_Bel_in_Palmyra.JPG|sito istorego de Palmira, patrimonio ONUESC
</gallery>
<!-- Sesion de pie voze, NO ZONTAR GNENTE ALTRO! -->

== Notasion ==
{{Notasion}}

==Altri projeti==
{{Interprojeto}}

== Łinganbi foresti ==
{{Linganbi foresti}}

{{axia}}
{{Controło de autorità}}
<!--  Scrìvar cuà, dopo de ła freceta łe categorie -->

[[Categoria:Stati de l'Axia]]