Locomotiva
La locomotiva ła ze el rotàbiłe feroviàrio munio de motore che ła vien doparà, inte el trasporto feroviàrio, par el tràino de un tren su un binàrio feroviàrio. Ła połe vegner denomenada anca locomotora, anca se st'ùltemo tèrmano el ze par el pì doparà par definir ła locomotiva alimentada in mangnera ełètrega.
Istòrego
[canbia | canbia el còdaxe]
Le orìzeni
[canbia | canbia el còdaxe]Ła ze de opinion difondesta el pensiero che i primi tentativi de aplicasion de ła forsa del vapore par trainare veìcułi e sostituire ła forsa de l'omo e dei animałi i se ghea vesto inte łe miniere de carbon dopo de ła denomenada revołusion indùstriałe. Sti intenti i segna el nasimento de ła locomotiva a vapore.
A ła fine del XVIII secoło el motore a vapore el ghea tacà a difóndarse inte el contesto industriałe e i ghe zera stai i primi tentativi de aplicasion de łe caldaje a mezi de trasporto.
El primo che el zera sta bon de far móvar un veìcuło su sina gràsie a ła forsa del vapore el ze sta l'inventore ingleze Richard Trevithick, che inte el febraro del 1804 el ghea costruio ła prima locomotiva a vapore funsionante par ła miniera de Penydarren inte el Gàłes.
Inte el 1821 George Stephenson el ghea costruio ła Locomotion par la Stockton and Darlington Railway: ła zera bona de percórar 15 km a 39 km/h, portando 80 tonełae de cargo. Finmente a cheła època tutavia el problema prinsipałe el zera formà da ła scarsa produsion de vapore de ła caldaja.
Nasimento de ła caldaja tubołare
[canbia | canbia el còdaxe]La prima locomotiva che ła połe definirse cofà "moderna" ła ze datada 1829 e se parla de ła Locomotiva Rocket de George e Robert Stephenson. Par ła prima volta ła vegnea doparada na caldaja a strutura multitubołare che ła aumentava fortamente ła superfise de scaldamento ocupando na superfise bastansa reduzesta. L'invension de incorporar tanti tubi de fiama in na caldaja, (dizesta multi-tubołare), ła ze sta brevetada da Marc Seguin, inte el 1827. In pì par ła prima volta el descargo dei fumi el vegnea forsà mediante un ejetore ałimentà dai vapori ezàusti dei siłindri che mejorizava ła prestasion totałe de ła màchina.
Esperimenti inte i Stati Unii de l'Amèrica
[canbia | canbia el còdaxe]Anca inte i Stati Unii de l'Amèrica racuanti inventori i se ghea butà inte l'inpreza de costruir locomotive a vapore: Peter Cooper el ghea costruio na rudimentària locomotiva ła cuała caldaja ła zera costruia co tubasion derivae da cane de fuziłe ma ła màchina ła conseguiva solché 1,43 cavałi vapore. Dal 1830 i esperimenti i ghea tacà dar calche rezultà.
Le màchine statunitensi tutavia anca se inovative e insòłite łe zera oncora poco efisenti. I inglezi invese i ghea continuà el desviłupo inte na lìnea pì tradisionałe in serca de mejo eficensa e potensa.
Evołusion e desviłupo
[canbia | canbia el còdaxe]
La costrusion de łe locomotive a vapore el ze ndà vanti sensa fermarse finmente a ła seconda metà del XX secoło, co na contìnua evołusion inte łe dimension, inte ła potensa e inte el nùmaro de asi finmente a rivar a de łe prestasion invidiàbiłi anca inte i dì de uncó. Inte el 1938 ła locomotiva Mallard ła ghea stabiłio el record de vełosità de 202 km/ora par łe locomotive a vapore e za inte el 1908 ła zera stada tentada l'aplicasion del motore a turbina. Tutavia ła zera senpre pì rezaltante ła necesità de sostituir el motore a vapore co uno de un'altro zènero co un sbasamento dei costi de dòpara, senpre pì cresenti col costo del carbon.
La sołusion ła zera rivada co ła doparasion dei motori ełètreghi verso de ła fine del XIX sècoło. Par el dòparo dei motori tèrmeghi invese, se ga da spetar ła prima dècada del XX sècoło. Inte el 1912 ła se ghea vesto ła prima locomotiva diesel e, inte el 1914, ła prima diesel a trasmision ełètrega.
Nasimento de ła locomotiva ełètrega
[canbia | canbia el còdaxe]
La prima locomotiva ełètrega vera e pròpia, adatada al tràino de veìcułi, ła deriva dal 1879, costruia da Ernst Werner von Siemens, che ła doparava enerzia ełètrega in corente continua a tension bastansa basa gavindo de consevensa na potensa bastansa basa, cauzà dai pochi materiałi izołanti despunìbiłi in cheła època.
La locomotiva feroviària vera e pròpia, co l'atitùdene de sorpasar totalmente cueła a vapore, ła ze stada cueła co corente alternada trifaze, a 3600 volt e a 15 Hz, e ła ghea vedesto el so nasimento in Itàlia inte ła lìnea de ła Valtełina co ła locomotiva FS E.430 che ła raprezenta el primo vero e pròpio ezénpio de motora da treno a liveło mondiałe.
Le locomotive ełètreghe łe zera stae costruie cualche ano dopo anca in corente contìnua a tension intrà 1500 e 4000 volt sostituindo cuełe a trasion trifaze. Inte el 1955 na locomotiva ełètrega franseze, in corente contìnua, ła zera rivà al rècord de 315 km/ora.
Ła dòpara moderna ła porta a favorir łe locomotive ełètreghe par i treni pasajeri e chełe a diesel par lìnee andove che no ghe ze ła ełetrifegasion. Łe locomotive a vapore łe ze uncó poche inte el mondo e doparae par el pì a fini turìsteghi e amatoriałi. Cuazi tute łe lìnee de alta vełosità łe dòpara locomotive ełètreghe.
Notasion
[canbia | canbia el còdaxe]
Altri projeti
[canbia | canbia el còdaxe]
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Locomotiva
Linganbi foresti
[canbia | canbia el còdaxe]- locomotivaTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
- (EN) Thomas Clark Shedd e Geoffrey Freeman Allen, locomotiveEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85077999 · GND (DE) 4036283-8 · BNF (FR) cb119323014 (data) · BNE (ES) XX524657 (data) · NDL (EN, JA) 00565772 |
|---|