Alfabeto fonètego internasionałe

L'acrònemo in łéngua inglexa de l'alfabeto fonètego internasionałe (IPA) scrivendo doparando el AFI

L'alfabeto fonètego internasionałe, in sigla AFI ( (FR) Alphabet phonétique international, API); ( (EN) International Phonetic Alphabet, IPA) el xe un sistema de scritura alfabètego doparà par raprexentar i soni de łe łéngue inte łe trascrision fonèteghe. L'AFI ła nase partendo dal 1886 par na inisiativa de l'Asociasion fonètega internasionałe col fin de crear un stàndar co ła cuała trascrìvare in manjiera unìvoca i soni lenguìsteghi (foni) de tute łe léngue; a ogni sìnboło de l'AFI el corisponde uno e un soło sono, sensa pusibilità de confuxion^[1].

Istòria[canbia | canbia el còdaxe]

El prinsipio xenerałe de łe letere de l'alfabeto fonètego internasionałe el xe cheło de dar na létara par ogni sono distintivo. Sto cuà signìfega che no el fa dòparo de conbinasion de létare par raprexentar un sìngoło sono (cofà gn in vèneto se lexe [ɲ]).

El desviłupo orixenałe el xe partio dai fonetisti inglexi e fransexi soto ła speransa de l'Asociasion fonètega internasionałe fondada a Parixe inte el 1886.

Orìxane dei sìnbołi[canbia | canbia el còdaxe]

La major parte dei sìnboli ła xe ciapada da:

alfabeto latin menuscoło (inte ła major parte) e maiuscołeto (ʙ ɢ ʜ ʟ ɴ ʀ ʁ);
alfabeto grego menuscoło (β, ɛ, θ, ɸ, χ);
altre letere otegneste da létare existenti: modifegàndołe (exenpio: ɓ ɗ ɖ ɠ ʂ ɳ ɣ ʋ), o capovolxendołe (ɐ ɔ ə ɟ ɥ ɯ ɹ ᴚ ʇ ʌ ʍ ʎ ʁ), o sanò xontàndoghe racuanti sìnbołi, cofà i segni diacrìteghi e sorasegmentałi.

Dal 1989 l'Asociasion fonètega internasionałe ła promove anca altri sìnbołi. Inte el 1989, par exenpio, i sìnboli ʘ, |, !, ǂ e ǁ i ga sostituir i sinbołi ʘ, ʇ, ʗ, ʖ doparai par indegar łe consonanti clic.

La grafia ła xe tanto sistemàtega: le consonanti retroflese łe ga un ganso in xo (ɖ ʂ ɳ), e le consonante inploxive łe ga un ganso alto (ɓ ɗ ɠ).

L'Asociasion fonètega internasionałe ła ga proà de far corispóndar el pì pusìbiłe ogni sono al sìnboło rispetivo, par sta motivasion łe létare b, d, f, ɡ, h, k, l, m, n, p, r, s, t, v, x, z łe ìndega consonanti, e invese a, e, i, o, y e u łe ìndega vocałi.

Dòparo[canbia | canbia el còdaxe]

Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Trascrision fonètega.

L'alfabeto fonètego internasionałe el ofre in pì sentosesanta sìnbołi par trascrìvare i soni (anca se ogni léngua ła ghene dòpara solché un insieme rełativamente ceo).

A xe pusìbiłe trascrìvare el parlà sfrutando vari livełi de presixion: na trascrision fonètega presixa, inte ła cuała i soni i xe descrivesti co na granda cuantità de detaji, ła xe conosesta col nome de trascrision streta, invese na trascrision che ła ignora tuti sti detaji ła xe ciamada trascrision larga.

La trascrision IPA ła se dòpara de sòłito inte łe tratasion sientìfeghe in ànbito linguìstego (inte el spesìfego, inte łe disipline de la fonètega e de la fonołoxia); frecuentemente el xe doparà, par un fin pì pràtego, inte i disionari par indegar ła pronunsa de łe parołe.

Sìnbołi[canbia | canbia el còdaxe]

I sinboli co forma simiłar a le létare latine in xenere łe corisponde a soni simiłari. Co i caràtari de l'alfabeto fonètego internasionałe i xe inserii inte un testo, i vien ìxołai dal resto del testo par mexo de bare oblìgue (/ /) par trascrision fonèmeghe o sanò paréntexi cuadre ([ ]) par trascrision fonèteghe.

Consonanti[canbia | canbia el còdaxe]

Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Consonanti.

Polmonari

No polmonari e altri sìnbołi

Naxałe

m

ɱ

n̪

n

ɳ

ɲ

ŋ

ɴ

Clic

ʘ

ǀ

ǃ

ǂ

ǁ

Occlusive

p

b

p̪

b̪

t̪

d̪

t

d

ʈ

ɖ

c

ɟ

k

ɡ

q

ɢ

ʡ

ʔ

Impl.

ɓ

ɗ

ʄ

ɠ

ʛ

Fregadive

ɸ

β

f

v

θ

ð

s

z

ʃ

ʒ

ʂ

ʐ

ç

ʝ

x

ɣ

χ

ʁ

ħ

ʕ

ʜ

ʢ

h

ɦ

Eietive

pʼ

tʼ

kʼ

qʼ

sʼ

Aprosimanti

β̞

ʋ

ð̞

ɹ

ɻ

j

ɰ

Altre laterałi

ɺ

ł

Vibranti

ʙ

r

•

ʀ

ᴙ

Coartegołasion aprosimanti

ʍ

w

ɥ

Monovibranti

ⱱ

ɾ

ɽ

•

Coartegołasion fregadive

ɕ

ʑ

ɧ

Fric. laterałe

ɬ

ɮ

•

Afregate

l

ɭ

ʎ

ʟ

Coartegołasion ocluxive

k͡p

ɡ͡b

ŋ͡m

Łe àree in onbria łe denota artegołasion polmonari ritegneste inpusìbiłi.
Andove i sìnbołi i njien fora in còpie, cheło de drita el rapresenta na consonante sonora.
Varda Juto:Unicode se te ghè problemi inte ła vixuałixasion dei sìnbołi.

Consonanti polmonari[canbia | canbia el còdaxe]

Una consonante polmonare ła xe na consonante produxesta co na ostruxion de ła glòtide (el spàsio intrà łe corde vocałi) o la cavità orałe (la boca) e co un redaso simultàneo o susevente de ària provegnente dai polmoni. Le consonanti polmonari łe raprexenta la majoransa de łe consonanti in IPA, cofà inte le léngue del mondo. La tabeła ła reporta ste consonanti organixae in cołone segondo el logo de artegołasion, o sia el ponto de l'aparato fonatòrio andovei la consonante ła xe produxesta, e in righe segondo el modo de artegołasion, o sia cuałe che el xe el modo co el cuało łe xe prodote.

Consonanti coartegołae[canbia | canbia el còdaxe]

Le consonanti coartegołae i xe suoni che i coinvolxe do loghi de artegołasion contenporaneamente.

Afregae e artegołasion dópie[canbia | canbia el còdaxe]

Le afregae e le consonanti co artegołasion dópia łe xe segnałae co do sìnboli IPA unii da un arco, ponesto sora o soto i do sìnboli: le sie afregae pì frecuenti łe xe ocaxionalmente rapresentae da ligadure, benché sto cuà no el sia pì el costumar de l'IPA ufisiałe.

Arco	Ligadura	Descrision
t͡s	ʦ	afregada alveołare sorda
d͡z	ʣ	afregada alveołare sonora
t͡ʃ	ʧ	afregada postalveołare sorda
d͡ʒ	ʤ	afregada postalveołare sonora
t͡ɕ	ʨ	afregada alveopałatałe sorda
d͡ʑ	ʥ	afregada alveopałatałe sonora
t͡ɬ	–	afregada alveo-laterałe sorda
k͡p	–	ocluxiva vełołabiałe sorda
ɡ͡b	–	ocluxiva vełołabiałe sonora
ŋ͡m	–	naxałe vełołabiałe

Consonanti no polmonari[canbia | canbia el còdaxe]

Le consonanti no polmonari łe xe soni che no łe sfruta l'ària dei polmoni: ste cuà łe include i click (prexenti inte łe Łéngue khoisan), le inploxiva (che łe se cata inte łe léngue cofà el swahili) e le eietive (che łe se cata in un mùcio de łéngue mericane e caucàxeghe).

Click		Inploxive		Eietive
ʘ	biłabiałe	ɓ	Biłabiałe	ʼ	Par exenpio:
ǀ	làmeno-alveołare	ɗ	alveołare	pʼ	biłabiałe
ǃ	Apico-postalveołare	ʄ	Pałatałe	tʼ	alveołare
ǂ	làmeno-postalveołare	ɠ	Vełare	kʼ	Vełare
ǁ	Laterałe	ʛ	Uvułare	sʼ	fregadiva alveołare