Varda el testo de Allium cepa

{{Tassobox
|nome=Siégoła
|statocons=
|immagine=Allium cepa 004.JPG
|didascalia= Pianta intiera e infioresensa de ''Allium cepa''
<!-- CLASSIFICAZIONE: -->
|dominio= [[Eukaryota]]
|regno=[[Plantae]]
|sottoregno=
|superdivisione=
|divisione=[[Magnoliophyta]]
|sottodivisione=
|superclasse=
|classe=[[Liliopsida]]
|sottoclasse=
|infraclasse=
|superordine=
|ordine=[[Liliales]]
|sottordine=
|infraordine=
|superfamiglia=
|famiglia=[[Amaryllidaceae]]
|sottofamiglia=
|tribù=
|sottotribù=
|genere=[[Allium]]
|sottogenere=
|specie='''A. cepa'''
|sottospecie=
<!-- NOMENCLATURA BINOMIALE: -->
|biautore=[[Linneo|L.]]
|binome=Allium cepa
|bidata=
<!-- NOMENCLATURA TRINOMIALE: -->
|triautore=
|trinome=
|tridata=
<!-- CLASSIFICAZIONE APG -->
|FIL?=si
|regnoFIL=[[Plantae]]
|clade1=[[Angiosperme]]
|clade2=[[Mesangiosperme]]
|ordineFIL=[[Asparagales]]
|famigliaFIL=[[Amaryllidaceae]]
|sottofamigliaFIL=[[Allioideae]]
|tribùFIL=[[Allieae]]
<!-- ALTRO: -->
|sinonimi=
|nomicomuni=
|suddivisione=
|suddivisione_testo=
}}
[[Imàjine:Onion flower.jpg|250px|thumb|right|Infioresensa de ''Allium cepa'']]
Ła '''sieoła''', '''siégoła''' o '''sioła'''<ref>Contrasion de IE de sieoła/siégoła in I de sioła</ref> ('''''Allium cepa''''' [[Linneo|L.]]) ła ze na pianta bulboza tradisionalmente atribuia a ła [[fameja (tasonomia)|fameja]] de łe [[Liliaceae]], ma segondo schemi tasonòmeghi pì odierni ła ze da métar intrà łe [[Amaryllidaceae]]<ref name=APGIII>{{Cita pubblicazione|autore=Angiosperm Phylogeny Group|titolo=An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III|rivista=Botanical Journal of the Linnean Society|anno=2009|numero=161|volume=2|pp=105–121|lingua=en|url=http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract|accesso=17 de novenbre 2012|urlarchivio=https://wayback.archive-it.org/all/20170525104318/http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x/abstract|dataarchivio=25 maggio 2017|urlmorto=sì}}</ref>, ła vive soto tera e ła ze formada da foje modifegae, che łe ga on epidèrmide (protesion).

Ła ze na pianta erbàsea [[Pianta bienałe|bienałe]], siclo de vita che, in [[Agricultura|cultivasion]], el vien interonpesto al primo ano, col fin de destinarla a l'ałimentasion.

Ła ga [[Raiza (biołozia)|raize]] superfisałi, co foje che łe se ingrosa inte ła parte de ła baze dando ła parte pì comestìbiłe. Ła forma on longo steło florałe che ła porta a na [[infioresensa]] a onbreła co fiori de cołor bianco-załastro. El fruto el ze na [[Capsula (botànega)|capsula]].

Ła so doparasion prinsipałe ła ze cheła de [[magnar]] e de [[consiero]], ma ła ze anca doparada a fini terapèuteghi par łe propietà che ghe ze sta dato da ła [[siensa]] e da łe tradision de ła [[medezina popołare]].
== Storia ==
Originaria de l'[[Afganistan|Afghanistan]], ła ze una de łe piante pi vece coltivà dal'omo: da pi de 5000 ani. In na scrita a carateri cuneiformi sumerica vecia de 4000 ani ghe ze indicasion de canpi de cetriołi e de siołe. inte el codeze de Hammurabi zera decidesto de divìdere el pan e łe siołe intrà i poareti. Coi antici Egisi łe siołe łe vegneva oferte ai dei, łe vegneva doparà come mezo de pagamento par i omeni che laorava a tirar su łe piramidi e i ghe łe postava rente i morti parché i gaveze da magnare inte el viajo par l'altro mondo. Intrà i Romani ła sioła ła zera el magnar tipico dei siori e i legionari, che i zera intrà cuesti, i ła ga porta in tuta [[Eoropa]].

[[Imàjine:Allium_cepa.jpg|thumb|left|Infioresense de sioła]]
== Descrision ==
A seconda de come che łe vien coltivà, se parla de siołe d'[[istà]] e de siołe d'[[inverno]]. 
Łe prime vien semenà in [[primavera]] e tirà su in [[agosto]] o [[setenbre]] e se pol conservarle fin a [[marso]] de l'ano dopo. Łe seconde, pi saorìe e pi tenare, łe vien semenà in agosto, łe maùra in primavera e se pol torle su da [[zugno]], ma łe se conserva par poco tenpo.
Łe foje,verdi, łe ga forma de tubi slargà. 
Al secondo ano de vita, ła pianta buta de łe infioresense fate de tubeti verdi co in sima tanti fioreti bianco-verdi mesi tuti insieme a formare de łe bałe bianche.

[[Imàjine:ARS red onion.jpg|thumb|left|siołe roze de Tropea (Calabria)]]
== Sostanse drento ła sioła ==
Tipico de ła sioła ze el sucaro ''ramnosio'' che el dà ła spusa da sioła al fià. inte ła parete cełułare de łe siołe ghe ze un aminoacido che el contien solfo (Isoalliina). Quando che łe se taja, se fa rivare da drento ła çełuła l'ensima ''alliinasi'' che trasforma l'isoalliina in un sulfonado irritante par łe mucose. Sto sulfonado el svanpise in presa e el riva ai oci e a ła conzuntiva fazendo pianzere.

100&nbsp;g de sioła crua i ga:

* 88&nbsp;g de aqua
* 0,01&nbsp;g de graso
* 135&nbsp; mg de potasio
* 128&nbsp;mg de calcio
* 11&nbsp;mg de magnezio
* 7&nbsp;mg de vitamina C
* 6,6&nbsp;g de carboidrati

Ocio coi can parché par lori ła sioła ła ze vełenoza.
== Produsion ==
{| class="wikitable" 
! colspan=2|I dieze prinsipali produtori de siegołe — 2010<br />(tonełae)
|-
| {{CHN}} || align="right" | {{formatnum:22058059}}
|-
| {{IND}} || align="right" | {{formatnum:15118000}}
|-
| {{USA}} || align="right" | {{formatnum:3338380}}
|-
| {{EGY}} || align="right" | {{formatnum:2208080}}
|-
| {{IRN}} || align="right" | {{formatnum:1922970}}
|-
| {{TUR}} || align="right" | {{formatnum:1900000}}
|-
| {{BRA}} || align="right" | {{formatnum:1753310}}
|-
| {{PAK}} || align="right" | {{formatnum:1753310}}
|-
| {{RUS}} || align="right" | {{formatnum:1536300}}
|-
| {{KOR}}|| align="right" | {{formatnum:1411650}}
|-
|colspan=2|''Fonte:<br />[[Organisasion de łe Nasion Unie par l'ałimentasion e l'agricultura|FAO]]''<ref>{{Cita web|url=http://faostat.fao.org/DesctopModules/Faostat/Images/T20/ChartPic_bjli7008msdenosimytf.png?1fbab566-dca2-468c-8c34-d6db6ece7b67|titolo=Gràfego co dati indegativi}}</ref><ref>{{cita web|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspz|titolo=Dati FAO|accesso=20 de novembre 2012}}</ref>
|}

== Ła sioła in cuzina ==
El bulbo de ła sioła eł va benisimo cruo in sałada coi fasoj, coi pomodori e cołe rave roze o anca coto in aqua de bojo o rosto. Łe siołete picołe se pol metarle via soto azedo. inte ła cuzina veneta ła sioła se mete in pràtega in tuti i desfriti.
Ghe ze ła sopa de siołe e ła fortaja cołe siołe.
Tanto bona, e se no ła gavì mai tastà, bisogna che provè, ze ła marmełada de sioła.

== Varda anca ==
* [[Calçot]]
{{Controło de autorità}}

[[Categoria:Ortaji]]
[[Categoria:Asparagales]]