El Rónpar de ła Cuca
| |||
| Sorte | inondasion  | ||
|---|---|---|---|
| Stato | Itàłia | ||
|
| |||
El rónpar de ła Cuca ła ze na gran inondasion de’l 17 otobre 589 cauzada da’l straripamento de l'Àdeze che el gavarìa portà, drio ła storiografìa veneta, i canbiamenti subìi da’l sistema idrogràfego de’l Veneto osidentałe e meridionałe (come anca de ła łaguna) inte’l VI e VII sègoło. Ła Cuca al dì de oncò ła ze ła Veroneła, che ła score inte on vecio łeto che l’Àdeze el ga bandonà.
‘Sti ùltemi tenpi A se tende a considarar l’avegnimento de menor inportansa e a métarlo drento on cuadro pì grando: A se pensa che łe càuze dei fenòmeni łe sia da sercar infra i canbiamenti climàteghi e ła poca cura de’l mantenjer dei àrzeni dei fiumi daspò de ła fin de l’inpero roman.
Fonte stòrega
[canbia | canbia el còdaxe]Ła fonte prensipałe de’l avegnimento ła ze ła Historia Langobardorum de Pàolo Diàcono, sucesiva de do sècołi a’l inondasion.
(LA)« aquae diluvium [...] quale post Noe tempore creditur non fuisse. Factae sunt lavinae possessionum seu villarum, hominumque pariter et animantium magnus interitus. Destructa sunt itinera, dissipatae viae, tantumtuncque Atesis fluvius excrevit, ut circa basilicam Beati Zenonis martyris, quae extra Veronensis urbis muros sita est, usque ad superiores fenestras aqua pertingeret [...] Urbis quoque eiusdem Veronensis muri ex parte aliqua eadem sunt inundatione subruti. »
(VEC)« Na inondasion d’acua, che A se crede no ła ghe fose pì stà da i tenpi de Noè. Canpi e borghi i ze deventài rovine, A ghe ze stà un mucio de morti, tanto de òmeni che de bestie. Desfài i ze i sentieri, spasàe via łe strade, tanto ga inondà el fiume Àdeze, che intorno a ła bazìłega de San Zeno màrtire, che ła se cata fora dei muri de Verona, el ze rivà a tocar łe fenestre pì alte. Anca i muri de ła stesa sità de Verona inte na serta parte i ze stài roti da l’inondasion. »
(Historia Langobardorum Liber III,23)
Par l’avegnimento miracołozo de ła bazìłega dove cuesta no ła vien trata zo e ansi inte ła strutura entra poca acua Pàolo Diàcono el ciapa a modeło on testo de papa Gregorio I, contenporaneo a i fati.
Conseguense
[canbia | canbia el còdaxe]I ùltemi studi i ga demostrà che i canbiamenti inte’l corso dei fiumi i ze durài par on łongo parìodo. Infra łe càuze A se połe tenjer prezente on pejoramento de łe condision climàteghe, cofà on aumento de’l vołume de łe piove e ła poca manutension de’l corso dei fiumi. I studi conpìi so ła storia idrozeołòzega de ła łaguna de Venesia i porta a pensar che A ze inte sto parìodo che scomisia a canbiar el so aspeto de fin a otenjer ła conformasion moderna. Studi resenti i pone ła fin del fenòmeno a’l XII e inisi de’l XIII sècoło.
Ła łaguna ła ze el prodoto dei fiumi che i creava on anbiente pałudozo ndove, co on łeveło d’acua pì ceło de cueło de oncò, ła zera na rete de canałi, izołoti e barene da Comachio a Grado ben testimoniada da i audori antighi.
I fiumi che i ndava rento ła łaguna i zera Piave, Siłe, Zero, Deze, Marzenego, Brenta, Bachijon, Anjo, Àdeze, Tàrtaro e Po.
Ła Piave che prima ła dezbocava insenbre a’l Siłe visin a ła sità de Heraclia ła se sposta a sud, verso Cavałin Treporti, łasando l'inportante sentro bizantin sensa ła so defeza bazada so ła destansa da ła teraferma.
El Siłe el dezboca separà da ła Piave a Portegrandi visin a Cavałin Treporti fazendo sparir łe àree bonifegàe in èpoga romana ndove che A se catava struture de abitasion e produsion.
El Deze e'l Zero i riva deso a ła łaguna visin Torseło inte ła zona del porto de Sant'Erazmo, che a l'èpoga ła jera drio ła costa del mar. L'acua dolse ła ga cauzà el crésar del łeveło de ła łaguna e ła formasion de aree małàreghe.
El Marsenego A se pensa che el dezbocase inte el mar a porto del Łido e che el se unise in pasà al delta de ła Brenta inte ła zona de Canaregio.
Ła Brenta e'l Bachijon i łasa el presedente łeto, separàndose e modifegando de conseguensa el so delta, che el se catava infra Małamoco e Cioza.
Ła Brenta ła venjarà canałizada pasando par defarenti rami che A se pensa che i rivase a Fuzina, Ołivoło, Małamoco e Albioła.
El Bachijon el riva in mare, invese, a l'altesa de Cioza, daspò ver traversà Vicensa, tacàndose a sud de Padoa co ła Brenta.
Ła gran cuantità d'acua rivada ła cuerzarà el sistema de canałi e àrzeni che i Romani i gaveva costruìo fin dal 1 seg. a.C., e ła łinea de ła costa ła se move senpre pì in vanti.
A sud dezbocava ła continuasion del Anjo e del Guà.
A sconpare on ramo de l'Àdeze che el pasava par Bonavigo, Minerbe, Montanjana, Este, Sant'Èłena e Sułizin, dezbocando a Brondoło, visin Cioza, cargando cusì el łeto prensipałe de na major portada d'acua. Łe continue inondasion de l'Àdeze łe venjarà doparàe da i Łongobardi par defèndarse da l'Ezarcà de Ravena.
El corso del Tàrtaro no'l se ga modifegà ne ła gran parte. El dezbocava a Pełestrina, ma daspò el perde el toco finałe fazendo nàsar łe pałudi. Probabilmente A ze inte 'sto parìodo che el ativa de novo on ramo del delta del Po, che el coresponde a'lPo de Adria (el Canalbianco).
A se pensa che A sie inte l'ano 589 che el ramo prensipałe del Po el se sposta dal Po de Primaro al Po de Vołan, anca se da na łétara de Casiodoro par che za inte el 537-538 el segondo el fose el pì ativo.
Inte i sègołi dopo
[canbia | canbia el còdaxe]Drio i corsi del Tàrtaro e de ła Fiłistina A nase dal IX sègoło i sentri de Badìa, Łendinara, Viłanova, Rovigo e Viładoze.
Inte el X sègoło el feudatario inperiałe Almerico de Mantoa el porta l'Àdeze a scorar sol łeto de l'antigo canałe Chirola. Da chel momento l'Àdeze el ga on parcorso sìmiłe a cueło moderno: da Łenjago el pasa par Viła, Castanjaro, Badìa, Łendinara, Łuzìa, Rovigo e, daspò gaver traversà Cavàrzere, el dezboca inte el mar Adriàtego visin a Cavaneła d'Àdeze. Inte el XIV sègoło el łeto de l'Àdeze el vien zlargà e el parcorso scursà infra Badìa e Łuzìa, portàndoło fora da Rovigo, anca se 'sta sistemasion ła vien conpletada soło che inte el XIX sègoło. Daspò l'inondasion del 1951 A venjarà costruìi i novi àrzeni che i inpedisa che l'avegnimento el càpite uncora.
El nome Połèzine el nase inte el X sègoło par defenir ła moderna provinsia de Rovigo e parte del teritorio ferareze, infra el corso del Àdeze a nord e del Po de Vołan a sud.
Cuesta ła ze in breve ła situasion idrogràfega del Połèzine fin a ła seguente inondasion del X sègoło.
el detien schemi gràfeghi so
