Łéngua venètega

Łéngua venètega
Tipo	łéngua, łéngua estinguesta e łéngua antiga
Parlà in	antiga Roma
Autòctono de	vèneti
Periodo	VI sèculo a.C. - II sèculo d.C.
Totałe	0
Clasifega	morta
Caratarìsteghe
Scritura	alfabeto latin
Clasifegasion lenguìstega
	łéngua umana; łéngue indoeoropee; łéngue itàłeghe
Còdazi
ISO 639-3	xve
Glottolog	vene1257
IETF	xve

La lengua venètega (venètego) la xe na lengua indoeuropèa mòrta, parlaa da le povolasioni paleovènete inte l'area Nordoriental de l'Itàlia; la se ga proavilmente estinguesta despò la romanizasion del teritòrio. La xe comunemente consideràa del grùpo itàlego con alcune caraterìsteghe spesìfeghe.

La xe atestà soratùto da pi de 300 de iscrisioni votive datàbili dal VI al I sèculo a.C. al scuminsiar de l'età romana, ma i ghe xe exenpi isoai, che i prolonga fin al II sèculo d.C. el suo doparamento inte i culti.

Iscrisioni

Le rèsta tantìsime iscrisioni venèteghe, che le provègne soratuto da Èste, che el xe considerà el sentro prinsipal de la siviltà, ma anca da Làgoe, Pàdoa, Vicensa, Tarièste e da la val del Piave. L'area de granda difuxion ga portà a la formasion de varietà diaetai locai come el venètego alpin, el venètego Atestin e el venètego Padoan. Le iscrisioni rearda soratuto ozèti votivi e steli funerarie.

Come za dito, el venètego jèra soravivesto al scuminsiar de l'età romana; defati i xe stati renvegnesti resentemente sul monte Calvario a Auronzo de Cador dei repèrti del II sèculo, che i mostra un insenbramento de elementi venèteghi e latini.

Clasificasion lenguéstega

El venètego jèra na lengua centum e el vegnea scrito con na varietà setentrional de l'alfabeto itàlego masa sìmile a l'alfabeto etrusco.

El se xe oncora drio indagar su la relasion tra el venètego e le altre lengue indoeuropèe, ma la major parte de i studioxi concòrda che el podarìe recondùxer a le lengue itàleghe, e par el lenguesta Roberto Guerra el venètego parerìe aver grandi somejanse col latin.

Anpò el venètego ga dele fòrti somejanse con le lengue cèlteghe soratuto su la morfologìa, ma questo podarìe èser dovesto a i contati tra le do lengue, viveste inte la stesa area geogràfica, e a la vixinansa tra la fameja lenguèstega cèltega e quea italèga.

La lengua venètega podarìe èser coligaa con la lengua ilìrega parlaa in Dalmasia, sta teorìa la xe debatesta un fotìo.

El venètego gavea sie o sète caxi nominai e quatro coniugasioni come el latin. Le xe conoseste sirca 60 paròe, ma alcune le xe inprèstii dal latin e da l'etrusco. Un fotìo le ga n'orixine indoeuropèa, par exenpio fraterei < PIE *bhraterei = al fradel.

Exenpi

Primo repèrto

Iscrision venètega: meχozona.s.to.e.φ.vhaφa.i.t?śa p|ora.i.o.p io|roφo.s.

Par Giovan Battisti Pellegrini l'iscrision la xe da interpretar come el sègue:

(ven) mego donasto ebfa Fabaitśa Porai op iorobos
(la) me donavit ex voto (?) Fabatia Porae ob horna
(vec) la me ga donà sto ecs voto Pora Fabatia

Secondo repèrto

Iscrision venètega: MEGODONASTOS'AINATEIREITIAIPORAIEGETORA(AIMOIKELOUDEROBOS

Par Giovan Battisti Pellegrini l'iscrision la xe da interpretar come el sègue:

(ven) mego donasto s'ainatei Reitiai porai Egetora (A)imoi ke louderobos
(la) me donavit sananti Reitiae porae Egetorae pro Aimo et liberis
(vec) mi go donà a la sanante Reitia pora (epìteto) Egetora par Aimo e par i fioi

Tèrso repèrto

Iscrision venètega: EIKGOLTANOSDOTOLOUDERAIKANEI

Par Giovan Battisti Pellegrini l'iscrision la xe da interpretar come el sègue:

(ven) eik Goltanos doto Louderai kanei
(la) hoc Goltanus dedit Liberae carae
(vec) sto dono Goltan ga dato a la cara Lìbara (divinità)

Fonologìa

In venetègo i fonèmi *bʰ, *dʰ e *gʰ del protoindoeuropèo i se evòlve in /f/, /f/ e /h/, co i xe a l'inisio de la paròa come in latin e in oscounbro, ma in /b/, /d/ e /g/, co i xe a l'interno de la paròa e in poxision intervocàlega come in latin.

Alfabeto

L'alfabeto doparà da i antighi vèneti darevava da l'alfabeto etrusco setentrional, anca se le ghe xe particoaretà inte la zòna de Èste e de Pàdoa. El jèra stato introduxesto tra el 550 e el 450 a.C. con dele dificoltà vegneste fòra par le difarense lenguèsteghe: par esenpio la lengua etrusca non gavea le oclusive sonòre /b/, /d/ e /g/, e par questo i vèneti antighi i gavea scuminsià a non dopararli e lori li gavea canbiai con i grefèmi grèchi φ, ζ e χ.

L'alfabeto latin ga scuminsià a èser doparà con queo venètego intorno al 100 a.C. e pi létere de l'alfabeto latin rexultava conpagne a quee venèteghe.