Salta al contegnùo

Phaseolus Vulgaris

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Phaseolus vulgaris”

El faxioło[1] (Phaseolus Vulgaris L. 1758) xe na pianta de ła famegia de łe leguminoxe orixinàl de ła Amèrica sentral. El xe stà inportà, indrìoman a ła descoverta de ła Amèrica, in Eoropa indove esisteva sol che faxołi de speçie apartenenti al xenere Vigna, de orìxene subsahariana. I faxiołi del xenere Phaseolus se ga sparpagnà in qualsiassi liogo strabalsando el grupo del mondo antigo, mostrandose pì façiłi da coltivàr e più reditisi (rispeto al Vigna ła réxa par etaro l'è squaxi dopia).

El faxoło vien coltivà pa'łe seménse, rancuràe fresche (faxiołi destegołàr) o séchi, opùr par l'intièro legùmo da magnàre fresco (faxołéti o cornéti). Ła speçie a ciclo vegetativo pì łongo, ne łe region tenparàe xe semenàe in primavera, quełe a ciclo più curto in istà. Inte el caxo dei faxiołi che se ranpega xe necesaria ła metùa de sostègni.

Prinçipali speçie da seménse :

  • Bingo
  • Blason de Biella
  • Blu della Valsassina
  • Borlotto Lingua di Fuoco e Borlotto Lingua di Fuoco Nano
  • Borlotto Suprema dwarf
  • Borlotto di Vigevano Nano
  • Cannellin Scaramanzin negrèè
  • Cannellino o Lingot
  • Fejuolo pacificus el drammoso cotenna
  • Cantare
  • Corona di Spagna
  • Giallorino della Garfagnana
  • Lamon (Lucian Fejuol)
  • Meraviglia di Venezia black
  • Romano Pole
  • Fesciela lamon negrucc fagiolos de Biella
  • Castagnaio fejuolo marron's
  • Sossai Extra Large (varietà protetta)
  • Stregonta e Stregonta Nano
  • Superbo Migliorato
  • Elegante fagiolo
  • Fagiolo maggiolino
  • Fagiolo patrone

Prinçipałi speçie "mangiatutto" (magnatuto) (faxołeto, piatòłe, ecc.):

  • Anellino Giallo e Verde
  • Beurre de Rocquencourt
  • Bobis Bianco
  • Bobis a Grano Bianco e Bobis a Grano Nero
  • Cornetto Largo Giallo e Cornetto Largo Verde
  • Nano Burro mangiatutto
  • Nerina mangiatutto
  • Paguro fagiolato mangiatutto
  • Prelude dwarf mangiatutto
  • Slenderette mangiatutto
  • Superpresto mangiatutto
  • Trionfo Violetto mangiatutto
  • Wade mangiatutto
Un fior de faxioło

Łe seménse dei faxiołi crùi e i fruti garbi xe de frecuente cauxa de invełenàe inte i putèłi, poichè i faxiołi vien reconosesti da staltri cofà ałimento. Soło co na łonga cotùra vien desfàda ła proteina vełenóxa (fasina).[2]

Alcuni popołi indigeni, infati, estrae sto prinçipio ativo, che xe a ła base de alcuni vełeni, infra i cuałi el più perigołoxo e mortàl xe co seguressa el smissiòto co el loto. El faxioło ben coto, parò, ga conposti insolforà e cromo che contribuise a contegnir la glicemia e i livèłi ematici de cołesteroło e trigliceridi e a prevegnir l'ateroscleroxi e łe małatie cardiache.[Fonte nesesària]


Ła fasina xe prexente anca ne ła soja.[3]

Speçie tipeghe itałiane

[canbia | canbia el còdaxe]

I funghi che smagia el faxioło xe: l'antracnosi (Colletrotrichum lindemuthianum), ła ruxine del faxioło (Uromyces phaseoli), ła peronospora del faxioło (Phytophthora phaseoli) e el marsùme carbonioxo (Macrophomina phaseolina). Intra i inseti nocivi ghe xe i miridi Calocoris norvegicus e Lygus campestris, ła pirałide de łe leguminoxe (Etiella zinckenella) e ła mosca grixa de łe siménse (Delia platura).


Altri progeti

[canbia | canbia el còdaxe]
Controło de autoritàLCCN (ENsh97004767 · GND (DE4019306-8 · BNF (FRcb12556816c (data) · NDL (ENJA00564126
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Phaseolus_Vulgaris&oldid=1176991"