Stòria aministrativa de l'Itàlia

Ła penìzoła itałiana ła vive par ła prima volta soto na unità aministradiva co l'inpero roman.

El parìodo roman

L'organizasion augustèa

Ła prima organizasion ła vien conpìa da Augusto che el costituìse ùndaze unità ciamàe regiones.

No łe godeva de autonomìe połìteghe o econòmeghe, ma łe costituiva na sudivizion de ła penìzoła fin a łe Alpi, che l'inperador el gaveva pena concuistà. Łe ùndaze regiones łe jera:

1. Regio I: Latium et Campania
2. Regio II: Apulia et Calabria
3. Regio III: Lucania et Brutti
4. Regio IV: Samnium
5. Regio V: Picenum
6. Regio VI: Umbria et ager Gallicus
7. Regio VII: Etruria
8. Regio VIII: Aemilia
9. Regio IX: Liguria
10. Regio X: Venetia et Histria
11. Regio XI: Transpadana

Roma no ła fazeva parte de nesuna regio. Ła Siciłia e ła Sardenja co ła Còrsega łe formava do provinsie esterne a l'Itałia e donca łe jera soto el controło de on governador mandà da Roma.

El parìodo tetràrchego

Co łe reforme de Dioclesian l'inpero el vien devizo in cuatro parti, onjuna destinada a on prefeto del pretorio. Ła sìngoła parte ła jera deviza in tre diòsezi, zestìe onjuna da on vicario. A so volta łe diòsezi łe jera devize in provinciae, co a cao on governador.

Łe ùndaze regiones łe deventa donca provinciae de ła diòsezi “italiciana”, insenbre a łe presedenti provinsie de Siciłia, Sardenja e Còrsega, Alpi Cosie e Resia. Roma ła continua a èsar considarada na realtà a parte venjendo controłada dal praefectus urbi, soto el dereto dominio inperiałe.

El parìodo costantinian e ła tarda antighità

Costantin el fa n'altra devizion organizadiva creando do defarenti diòsezi: Itałia Suburbicaria e Itałia Anonaria. Una ła gaveva cofà sentro prensipałe Roma e ła jera formada da łe ìzołe e da ła parte meridionałe de ła penìzoła, chełaltra ła se estendeva so ła parte setentrionałe fin a tuta ła Rezia e racuanti teritori de l'Iłiria. Ła capitałe de cuesta ła jera Miłan.

Provinsie de l'Italia Suburbicaria:

1. Tuscia et Umbria
2. Picenum Suburbicarium
3. Valeria
4. Campania
5. Samnium
6. Apulia et Calabria
7. Lucania et Brutii
8. Sicilia
9. Sardinia
10. Corsica

Provinsie de l'Itałia Anonaria:

1. Venetia et Histria
2. Aemilia et Liguria
3. Flaminia et Picenum
4. Raetia
5. Alpes Cottiae
6. Pannonia superior
7. Savia
8. Valeria Ripensis
9. Pannonia inferior
10. Dalmatia
11. Noricum Ripense
12. Noricum Mediterraneum

Co l'inperador Teodozio I A vien creada ła diosezi de l'Iłìrego che ła se destaca da l'Itałia Anonaria, che al so interno ła prezenta donca 'ste provinsie:

1. Venetia et Histria
2. Liguria
3. Aemilia
4. Flaminia et Picenum Annonarium
5. Raetia Prima
6. Raetia Secunda
7. Alpes Cottiae

Daspò ła fin de l'inpero roman de osidente l'Itałia in poco tenpo ła entra a far parte del Regnum Italiae de i Ostrogoti. Co ła guera grego-gòtega l'inpero l'otien da novo i teritori che el gaveva perdùo. Inte 'sto parìodo łe devizion aministradive no łe subise canbiamenti.

Parìodo bizantin e altomedievałe

L'inperador bizantin Justinian el costituise ła Prefetura d'Italia (553) deviza in do diòsezi e trèdaze provinsie. Łe ìzołe no łe entra a far parte de ła nova Prefetura.

Łe provinsie de ła Prefetura:

1. Alpes Cotiae
2. Liguria
3. Venetia et Histria
4. Aemilia
5. Flaminia
6. Picenum
7. Alpes Apenninae
8. Tuscia
9. Valeria
10. Campania
11. Samnium
12. Apulia
13. Calabria

El dominio bizantin el dura par poco tenpo: i Łongobardi i desende da łe Alpi inte el ano 568 e i tołe el controło de na bona parte de l'Italia.

Cueło che el resta a Costantinòpołi el vien organizà infra sincue eparchìe o provinsie:

1. Urbicaria
2. Annonaria
3. Aemilia
4. Campania
5. Calabria

Daspò A venjarà conpìa na reorganizasion creando l'Ezarcado d'Itałia, conponesto da:

1. Ravena col so teritorio
2. Ła Pentàpołi
3. Dogado Roman
4. Ła “Provincia Maritima Italorum”
5. Dogado de Venesia
6. Dogado de Nàpołi
7. Dogado de Całabria

El continuo conbàtar co i Łongobardi el càuza na forte instabiłità inte i confini.

I Łongobardi, par contro, i organiza i so teritori cofà Regnum Langobardorum costituìo da i vari dogadi tenjùi da fegure che łe venjeva sernìe par mèriti miłitari.

I dogadi łongobardi, devizi par zona, i jera:

• Łangobardia maior
  • Neustria
  • Dogado de Asti
  • Dogado de Zènova
  • Dogado de Ivrèa
  • Dogado de Łuca
  • Dogado de Miłan
  • Dogado de Parma
  • Dogado de Pavìa
  • Dogado de Piacensa
  • Dogado de Persiceto
  • Dogado de Regio
  • Dogado de San Jiułio
  • Dogado de Torin
• Àustria
  • Dogado de Bèrgamo
  • Dogado de Bresia
  • Dogado de Cèneda
  • Dogado del Friułi
  • Dogado de Trento
  • Dogado de Trevizo
  • Dogado de Verona
  • Dogado de Vicensa
• Łangobardia minor
  • Dogado de Benevento
  • Dogado de Społeto.