Difarense intrà łe version de "Rejon de Itàlia"

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Navega in tel istorego in manjiera interativa
(Varda tute łe modifeghe che speta ła revixion)
[Version verifegà][Version verifegà]
← Difarensa pì vèciaDifarensa pì nova →
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
VixuałeWikitesto
VajotwoBot (discusion | contribusion)
Bot
189 025 modifiche
p Sostitusion varie
Nessun oggetto della modifica
Riga 1: Riga 1:
Ła forma de desentralizasion selta in [[Itałia]] ła xe cuela de dividar el teritorio nasional in '''Rejoni''', che asieme a [[Comun|Comuni]], [[Province de ła Itałia|Provinsie]] e Stato "łe costituise ła República" (art. 114 Cost.).
Ła forma de desentralixasion selta in [[Itałia]] ła xe cuela de dividar el teritorio nasional in '''Rejon''', che insieme a [[Comun|Comuni]], [[Province de ła Itałia|Provinsie]] e Stato "łe costituise ła República" (art. 114 Cost.).


== Caràteri zenarałi ==
== Caràteri xenarałi ==


Łe rejoni tute (a statudo ordenario e speciałe) łe ga autonomìa legislativa, de aministrasion e finansiaria conforme a ła Costitusion, in particołare a i articołi 116 (par le rejon a statudo speciałe), 117, 118, 119 e in zenaral in tuto el Titulo V de ła II Parte de ła Costitusion (par łe rejon a statudo ordenario).
Łe rejon tute (a statudo ordenario e speciałe) łe ga autonomìa lejislativa, de aministrasion e finansiaria conforme a ła Costitusion, in particołare a i articołi 116 (par le rejon a statudo speciałe), 117, 118, 119 e in xenaral in tuto el Titulo V de ła II Parte de ła Costitusion (par łe rejon a statudo ordenario).
Łe połe legiferar su łe materie atribuìe lore da ła Costitusion o da i sò propi statudi speciałi adotadi da'l [[Parlamento itałian|Parlamento]] co Lege Costitusional.
Łe połe lejiferar su łe materie atribuìe lore da ła Costitusion o da i sò propi statudi speciałi adotadi dal [[Parlamento itałian|Parlamento]] co Lege Costitusional.
Łe dispone de conpartecipasion a 'l getito fiscal de 'l sò propio teritorio su ła base de łe materie gestìe e aministrade e de finanse propie, conforme a 'l articolo 119 Cost. e a łe Legi Statałi in materia de "coordenamento de ła finansa pùblica".
Łe dispone de conpartecipasion al xetito fiscal del sò propio teritorio su ła base de łe materie gestìe e aministrade e de finanse propie, conforme al articolo 119 Cost. e a łe Leji Statałi in materia de "coordenamento de ła finansa pùblica".


=== Ordenamento teritorial ===
=== Ordenamento teritorial ===


Cuazi tute łe rejoni łe xe almanco divize, oltre che in Comuni, in Provinsie (sensa ła Val d'Aosta) e senpre cuazi tute łe xe ła forma più granda de autoguverno łocal (sensa el Trentin-Alto Àdeze, 'ndo che łe do provinsie łe xe autònome ł'una co chel'altra e łe costituise asieme ła rejon).
Cuaxi tute łe rejon łe xe almanco divixe, oltre che in Comuni, in Provinsie (sensa ła Val d'Aosta) e senpre cuaxi tute łe xe ła forma più granda de autoguverno łocal (sensa el Trentin-Alto Àdexe, 'ndo che łe do provinsie łe xe autònome ł'una co chel'altra e łe costituise asieme ła rejon).


L'Itałia ła xe formà da 20 rejoni e 5 de cueste ([[Friul-Venesia Julia]], [[Trentin-Alto Àdexe|Trentin-Alto Àdeze]], [[Vałe d'Aosta|Val d'Aosta]], [[Sardegna]] e [[Siciłia]]) łe gà avù derito a na particułare [[Rejon autonoma a łegislasion speciałe|łegislasion speciałe]] par motivasion culturałi, giografiche, stòreghe o grasie a ła prezensa de na menoransa łenguistica. Łe altre 15 rejoni con statuto normal ("ordenario") łe ga podùo scominsiar el sò laoro sol che a partir da 'l [[1970]], mentre cuełe speciałi łe laorava dezà 'nte'l periodo tra el [[1945]] e 'l [[1948]] (ła rejon Friuli-Venesia Julia ła xe stà creà invese 'nte'l [[1963]]).
L'Itałia ła xe formà da 20 rejon e 5 de cueste ([[Friul-Venesia Julia]], [[Trentin-Alto Àdexe|Trentin-Alto Àdexe]], [[Vałe d'Aosta|Val d'Aosta]], [[Sardegna]] e [[Siciłia]]) łe gà avù derito a na particułare [[Rejon autonoma a łejislasion speciałe|łejislasion speciałe]] par motivasion culturałi, giografiche, stòreghe o grasie a ła prexensa de na menoransa łenguistica. Łe altre 15 rejon con statuto normal ("ordenario") łe ga podesto scominsiar el sò laoro sol che a partir dal [[1970]], mentre cuełe speciałi łe laorava dexà inte el periodo tra el [[1945]] el [[1948]] (ła rejon Friuli-Venesia Julia ła xe stà creà invese inte el [[1963]]).


== Istitusion e caràteri połìteghi ==
== Istitusion e caràteri połìteghi ==
=== Sistema de voto ===
=== Sistema de voto ===


Tute łe rejoni łe gà un sistema de voto magioritario, fora che el Trentin-Alto Àdeze e ła Val d'Aosta che łe gà ancora un sistema proporsional.
Tute łe rejon łe gà un sistema de voto magioritario, fora che el Trentin-Alto Àdexe e ła Val d'Aosta che łe gà ancora un sistema proporsional.


In tute le Rejon (a parte T-AA e VdA) se vota par el candidado Presidente, jutà da ła sò coalision połitega o partìo, e ghe vien dà un premio de majoransa dito de "guvernabiłità" a ła coalision (o partìo) che ła sostegneva 'l candidado che 'l ga ciapà pi' voti de tuti i altri.
In tute le Rejon (a parte T-AA e VdA) se vota par el candidado Presidente, jutà da ła sò coalision połitega o partìo, e ghe vien dà un premio de majoransa dito de "guvernabiłità" a ła coalision (o partìo) che ła sostegneval candidado chel ga ciapà pi' voti de tuti i altri.
I premi de majoransa e 'l sistema de voto e de elesion de i consejeri e de 'l Presidente, oltre al nùmaro de i stesi consejeri, i xe definìi co Lege Rejonałe, su ła baze de ła Lege Statałe "Tatarella", n. 43/1995.
I premi de majoransa el sistema de voto e de elesion de i consejeri e del Presidente, oltre al nùmaro de i stesi consejeri, i xe definìi co Lege Rejonałe, su ła baxe de ła Lege Statałe "Tatarella", n. 43/1995.


In Trentin-Alto Àdeze (Provinsia de Bolzan) e in Val d'Aosta no se vota mìa par el Presidente, ma propio par el Consejo, do che el Presidente el vien ciólto da i consejeri de i partìi ełezesti.
In Trentin-Alto Àdexe (Provinsia de Bolxan) e in Val d'Aosta no se vota mìa par el Presidente, ma propio par el Consejo, do che el Presidente el vien ciólto da i consejeri de i partìi ełexesti.


=== Istitusion de ła Rejon ===
=== Istitusion de ła Rejon ===


I organi istitusionali i xe ła '''Zonta Rejonałe''' con sora tuti el ''Presidente de ła Rejon'' (o anca ''Guvernador'') che ła xe el 'guverno' e 'l '''Consejo Rejonałe''' che'l xe el 'parlamento'.
I organi istitusionali i xe ła '''Xonta Rejonałe''' con sora tuti el ''Presidente de ła Rejon'' (o anca ''Guvernador'') che ła xe el 'guverno' el '''Consejo Rejonałe''' chel xe el 'parlamento'.


El Presidente el xe el raprezentante de tutta ła rejon, el nòmena ła Zonta, el promulga łe legi rejonałi, el indize i referendum su łe materie de conpetensa rejonal, el xe responsabile par ł'atuasion de'l federałismo fiscal.
El Presidente el xe el raprexentante de tutta ła rejon, el nòmena ła Xonta, el promulga łe leji rejonałi, el indixe i referendum su łe materie de conpetensa rejonal, el xe responsabile par ł'atuasion del federałismo fiscal.
Ła Zonta ła para vanti ła Rejon e ła derize e coordena el laoro de'l Consejo.
Ła Xonta ła para vanti ła Rejon e ła derixe e coordena el laoro del Consejo.
El Consejo Rejonal el xe l'organo legislativo de ła rejon, l'aprova łe legi e i regołamenti su łe materie de conpetensa rejonałe. L'aprova e modìfica el statudo rejonal.
El Consejo Rejonal el xe l'organo lejislativo de ła rejon, l'aprova łe leji e i regołamenti su łe materie de conpetensa rejonałe. L'aprova e modìfega el statudo rejonal.


Consejo e Presidente i xe łigà conforme el prinsipio "simul stabunt, simul cadent"('asieme i sta, asieme i casca'), che 'l vol dir che no i połe star in carga se no asieme.
Consejo e Presidente i xe łigà conforme el prinsipio "simul stabunt, simul cadent"('asieme i sta, asieme i casca'), chel vol dir che no i połe star in carga se no asieme.
Co łe dimisione de'l Presidente donca, anca el Consejo "el casca" e se indize nove ełesion.
Co łe dimisione del Presidente donca, anca el Consejo "el casca" e se indixe nove ełesion.


=== Dimande par na pi' granda autonomìa ===
=== Dimande par na pi' granda autonomìa ===


Tante rejoni del Setentrion łe ga dimandà e łe dimanda 'ncora ancò più autonomia e rispeto par łe rejon.
Tante rejon del Setentrion łe ga dimandà e łe dimanda 'ncora ancò più autonomia e rispeto par łe rejon.
Sta quistion ła xe causà da 'l senso de 'discriminasion' che ghe sarìa tra łe rejon a statudo ordenario e łe rejon speciałi, dovesto anca a ła pi' larga autonomìa fiscal che ste ultime łe ga e a łe sò pi' grande conpetense.
Sta quistion ła xe causà dal senso de 'discriminasion' che ghe sarìa tra łe rejon a statudo ordenario e łe rejon speciałi, dovesto anca a ła pi' larga autonomìa fiscal che ste ultime łe ga e a łe sò pi' grande conpetense.


Se ga provà a risolvar sto problema co ła reforma costitusional de 'l 2001 (l. Cost. n. 3/2001), indo' se ga volesto dar pi' conpetense a łe rejon a statudo ordenario, lasando a'l Stato sol che materie de intarese nasional (cofà Difesa, Polìtega èstara, Moneda, Raporti co l'UE, Justisia, Sicuresa e órdene pùblico,...) e dàndoghe a łe Rejon potestà o concorenta co 'l Stato, o "residual"(sol de le Rejon), par le materie no scriveste in Costitusion come de'l Stato o concorente tra Stato e Rejoni.
Se ga provà a risolvar sto problema co ła reforma costitusional del 2001 (l. Cost. n. 3/2001), indo' se ga volesto dar pi' conpetense a łe rejon a statudo ordenario, lasando al Stato sol che materie de intarese nasional (cofà Difesa, Polìtega èstara, Moneda, Raporti co l'UE, Justisia, Sicuresa e órdene pùblico,...) e dàndoghe a łe Rejon potestà o concorenta col Stato, o "residual"(sol de le Rejon), par le materie no scriveste in Costitusion come del Stato o concorente tra Stato e Rejoni.


Ła Lege 42/2009 po' ła gaveva stabilìo na autonomìa anca finansiaria de łe Rejoni (e de Provinsie e Comuni), ma ła xe rimanesta inatuada par el cascare de 'l guverno poco pi' vanti.
Ła Lege 42/2009 po' ła gaveva stabilìo na autonomìa anca finansiaria de łe Rejon (e de Provinsie e Comuni), ma ła xe rimanesta inatuada par el cascare del guverno poco pi' vanti.


Inte ła reforma de'l 2001 invese xera stà anca stabilìo che łe Rejon łe podese dimandar "forme e condisione particołar de autonomìa" inte el novo articoło 116 c.3.
Inte ła reforma del 2001 invese xera stà anca stabilìo che łe Rejon łe podese dimandar "forme e condisione particołar de autonomìa" inte el novo articoło 116 c.3.
Sto proceso el xe stà fato scominsiar da serte Rejoni sol inte el 2017, ma no ancora atuà fin in fondo.
Sto proceso el xe stà fato scominsiar da serte Rejon sol inte el 2017, ma no ancora atuà fin in fondo.


== Storia ==
== Storia ==


L'[[Itałia]] ła ga metesto łe rejon drento el sò [[ordinamento xuridego|ordenamento zurìdego]] co ła [[Costitusion deła Republica Itałiana|Costitusion deła República Itałiana]], 'nte'l 1º de zenaro de 'l [[1948]], che a i articołi 114 e 115 el prevedeva<ref>Łe vegnarà modificae da ła lexe costitusionałe de el [[18 de otobre]] del [[2001]], n. 3, "Modifighe al titoło V de ła parte seconda de ła Costitusion".</ref> in fati:
L'[[Itałia]] ła ga metesto łe rejon drento el sò [[ordinamento xuridego|ordenamento xurìdego]] co ła [[Costitusion deła Republega Itałiana|Costitusion deła Repúblega Itałiana]], inte el 1º de xenaro del [[1948]], che a i articołi 114 e 115 el prevedeva<ref>Łe vegnarà modificae da ła lexe costitusionałe de el [[18 de otobre]] del [[2001]], n. 3, "Modifighe al titoło V de ła parte seconda de ła Costitusion".</ref> in fati:
"''Ła República ła se riparte in Rejon, Provinsie e Comuni.''" Costitusion Itałiana, art. 114.
"''Ła Repúblega ła se riparte in Rejon, Provinsie e Comuni.''" Costitusion Itałiana, art. 114.


"''Łe Rejon łe xé costituie in enti autonomi co sò poderi e funsion secondo i prinsipi fisai nte ła Costitusion.''" Costitusion itałiana, art. 115
"''Łe Rejon łe xe costituie in enti autonomi co sò poderi e funsion secondo i prinsipi fisai nte ła Costitusion.''" Costitusion itałiana, art. 115




Łe rejon adotade co ła nàsita de ła República Itałiana, in númaro de 19, łe jera in gran parte enti teritoriałi del presedente [[Regno d'Itałia (1861-1946)|Regno d'Itałia]] denominadi "sircoscrision de desentramento statistico-aministrative". Sołe difarense, el [[Friuli]] e ła [[Venesia Giulia]] che łe xé stà unie 'nte ła rejon [[Friułi-Venesia Giulia]] e i [[Abrusi]] e el [[Mołixe|Mołize]] inserii 'nte ła rejon [[Abrusi e Mołixe|Abrusi e Mołize]]. Inte el [[1963]] ła rejon Abrusi e Mołixe xe stà da novo dividesta 'nte łe do rejon [[Abruso]] e [[Mołixe|Mołize]] portando a 20 el numaro de łe rejon.
Łe rejon adotae co ła nàsita de ła Repúblega Itałiana, in númaro de 19, łe jera in gran parte enti teritoriałi del presedente [[Regno d'Itałia (1861-1946)|Regno d'Itałia]] denominadi "sircoscrision de desentramento statistico-aministrative". Sołe difarense, el [[Friuli]] e ła [[Venesia Giulia]] che łe xe stà unie inte ła rejon [[Friułi-Venesia Giulia]] e i [[Abrusi]] e el [[Mołixe|Mołixe]] inserii inte ła rejon [[Abrusi e Mołixe|Abrusi e Mołixe]]. Inte el [[1963]] ła rejon Abrusi e Mołixe xe stà da novo dividesta inte łe do rejon [[Abruso]] e [[Mołixe|Mołixe]] portando a 20 el numaro de łe rejon.


== Rejon e Cavedałi Rejonałi Itałiani ==
== Rejon e Cavedałi Rejonałi Itałiani ==


{| cellspacing="2" cellpadding="1"
{| cellspacing="2" cellpadding="1"
<tr bgcolor="#FFD700"><th>Rejon<th>Capitałe rejonal<th bgcolor=white rowspan=21>[[Imàjine:Regions_of_Italy.png|right]]
<tr bgcolor="#FFD700"><th>Rejon<th>Capitałe rejonal<th bgcolor=white rowspan=21>[[Imàjine:Rejions_of_Italy.png|right]]
<tr><td>1. [[Abruso|Abruso]] <br />(Abruzzo)<td>[[Ł'Aquiła]] <br />(L'Aquila)
<tr><td>1. [[Abruso|Abruso]] <br />(Abruxxo)<td>[[Ł'Aquiła]] <br />(L'Aquila)
<tr><td>2. [[Vałe d'Aosta|Val d'Aosta]] <br />(Valle d'Aosta, {{fr}} ''Valleé d'Aoste'')<td>[[Aosta]] <br />({{fr}} ''Aoste'')
<tr><td>2. [[Vałe d'Aosta|Val d'Aosta]] <br />(Valle d'Aosta, {{fr}} ''Valleé d'Aoste'')<td>[[Aosta]] <br />({{fr}} ''Aoste'')
<tr><td>3. [[Puia|Puia]] <br />(Puglia)<td>[[Bari]]<br />
<tr><td>3. [[Puia|Puia]] <br />(Puglia)<td>[[Bari]]<br />
<tr><td>4. [[Baxiłicata|Baziłicata o Łucania]] <br />(Basilicata)<td>[[Potensa]] <br />(Potenza)
<tr><td>4. [[Baxiłicata|Baxiłicata o Łucania]] <br />(Basilicata)<td>[[Potensa]] <br />(Potenxa)
<tr><td>5. [[Całabria|Całabria]] <br />(Calabria)<td>[[Catanzaro]] <br />(Catanzaro)
<tr><td>5. [[Całabria|Całabria]] <br />(Calabria)<td>[[Catanxaro]] <br />(Catanxaro)
<tr><td>6. [[Canpania]] <br />(Campania)<td>[[Nàpułi|Nàpułi]] <br />(Napoli)
<tr><td>6. [[Canpania]] <br />(Campania)<td>[[Nàpułi|Nàpułi]] <br />(Napoli)
<tr><td>7. [[EmiłiaRomagna]] <br />(EmiliaRomagna)<td>[[Bułogna|Bułogna]] <br />(Bologna)
<tr><td>7. [[EmiłiaRomagna]] <br />(EmiliaRomagna)<td>[[Bułogna|Bułogna]] <br />(Bologna)
<tr><td>8. [[FriulVenesia Julia|FriulVenesia Julia]] <br />(FriuliVenezia Giulia, {{fur}} ''FriulVignesie Julie'', {{sl}} ''FurlanijaJulijska krajina'')<td>[[Trieste]] <br />({{fur}} ''Triest'', {{sl}}''Trst'')
<tr><td>8. [[FriulVenesia Julia|FriulVenesia Julia]] <br />(FriuliVenexia Giulia, {{fur}} ''FriulVignesie Julie'', {{sl}} ''FurlanijaJulijska krajina'')<td>[[Trieste]] <br />({{fur}} ''Triest'', {{sl}}''Trst'')
<tr><td>9. [[Łasio]] <br />(Lazio)<td>[[Roma]] <br />
<tr><td>9. [[Łasio]] <br />(Laxio)<td>[[Roma]] <br />
<tr><td>10. [[Łiguria]] <br />(Liguria)<td>[[Genoa|Zènoa]] <br />(Genova)
<tr><td>10. [[Łiguria]] <br />(Liguria)<td>[[Genoa|Xènoa]] <br />(Genova)
<tr><td>11. [[Łonbardia]] <br />(Lombardia)<td>[[Miłàn|Miłan]] <br />(Milano)
<tr><td>11. [[Łonbardia]] <br />(Lombardia)<td>[[Miłàn|Miłan]] <br />(Milano)
<tr><td>12. [[Marche]] <br /> <td>[[Ancona]] <br />
<tr><td>12. [[Marche]] <br /> <td>[[Ancona]] <br />
<tr><td>13. [[Mołize]] <br />(Molise)<td>[[Canpobaso]] <br />(Campobasso)
<tr><td>13. [[Mołixe]] <br />(Molise)<td>[[Canpobaso]] <br />(Campobasso)
<tr><td>14. [[Piemonte|Piemont]] <br />(Piemonte)<td>[[Turìn|Turin]] <br />(Torino)
<tr><td>14. [[Piemonte|Piemont]] <br />(Piemonte)<td>[[Turìn|Turin]] <br />(Torino)
<tr><td>15. [[Sardegna|Sardegna]] <br />(Sardegna, {{sc}} ''Sardinna'')<td>[[Cajari]] <br />(Cagliari, {{sc}} ''Casteddu'')
<tr><td>15. [[Sardegna|Sardegna]] <br />(Sardegna, {{sc}} ''Sardinna'')<td>[[Cajari]] <br />(Cagliari, {{sc}} ''Casteddu'')
<tr><td>16. [[Siciłia]] <br />(Sicilia)<td>[[Pałermo]] <br />(Palermo, {{scn}} ''Palermu)
<tr><td>16. [[Siciłia]] <br />(Sicilia)<td>[[Pałermo]] <br />(Palermo, {{scn}} ''Palermu)
<tr><td>17. [[TrentinAlto Àdexe|TrentinAlto Àdeze]] <br />(TrentinoAlto Adige, {{de}} ''TrentinoSüdtirol'', {{lld}} ''TrentinSüdtirol'')<td>[[Trénto|Trento]] <br />
<tr><td>17. [[TrentinAlto Àdexe|TrentinAlto Àdexe]] <br />(TrentinoAlto Adige, {{de}} ''TrentinoSüdtirol'', {{lld}} ''TrentinSüdtirol'')<td>[[Trénto|Trento]] <br />
<tr><td>18. [[Toscana|Toscana]] <br />(Toscana)<td>[[Firense]] <br />(Firenze)
<tr><td>18. [[Toscana|Toscana]] <br />(Toscana)<td>[[Firense]] <br />(Firenxe)
<tr><td>19. [[Onbria]] <br />(Umbria)<td>[[Perugia|Peruxa]] <br />(Perugia)
<tr><td>19. [[Onbria]] <br />(Umbria)<td>[[Perugia|Peruxa]] <br />(Perugia)
<tr><td>20. [[Vèneto]] <br />(Veneto)<td>[[Venesia]] <br />(Venezia)
<tr><td>20. [[Vèneto]] <br />(Veneto)<td>[[Venesia]] <br />(Venexia)
</table>
</table>


Version de le 17:28, 5 nov 2020

Ła forma de desentralixasion selta in Itałia ła xe cuela de dividar el teritorio nasional in Rejon, che insieme a Comuni, Provinsie e Stato "łe costituise ła República" (art. 114 Cost.).

Caràteri xenarałi

Łe rejon tute (a statudo ordenario e speciałe) łe ga autonomìa lejislativa, de aministrasion e finansiaria conforme a ła Costitusion, in particołare a i articołi 116 (par le rejon a statudo speciałe), 117, 118, 119 e in xenaral in tuto el Titulo V de ła II Parte de ła Costitusion (par łe rejon a statudo ordenario). Łe połe lejiferar su łe materie atribuìe lore da ła Costitusion o da i sò propi statudi speciałi adotadi dal Parlamento co Lege Costitusional. Łe dispone de conpartecipasion al xetito fiscal del sò propio teritorio su ła base de łe materie gestìe e aministrade e de finanse propie, conforme al articolo 119 Cost. e a łe Leji Statałi in materia de "coordenamento de ła finansa pùblica".

Ordenamento teritorial

Cuaxi tute łe rejon łe xe almanco divixe, oltre che in Comuni, in Provinsie (sensa ła Val d'Aosta) e senpre cuaxi tute łe xe ła forma più granda de autoguverno łocal (sensa el Trentin-Alto Àdexe, 'ndo che łe do provinsie łe xe autònome ł'una co chel'altra e łe costituise asieme ła rejon).

L'Itałia ła xe formà da 20 rejon e 5 de cueste (Friul-Venesia Julia, Trentin-Alto Àdexe, Val d'Aosta, Sardegna e Siciłia) łe gà avù derito a na particułare łejislasion speciałe par motivasion culturałi, giografiche, stòreghe o grasie a ła prexensa de na menoransa łenguistica. Łe altre 15 rejon con statuto normal ("ordenario") łe ga podesto scominsiar el sò laoro sol che a partir dal 1970, mentre cuełe speciałi łe laorava dexà inte el periodo tra el 1945 el 1948 (ła rejon Friuli-Venesia Julia ła xe stà creà invese inte el 1963).

Istitusion e caràteri połìteghi

Sistema de voto

Tute łe rejon łe gà un sistema de voto magioritario, fora che el Trentin-Alto Àdexe e ła Val d'Aosta che łe gà ancora un sistema proporsional.

In tute le Rejon (a parte T-AA e VdA) se vota par el candidado Presidente, jutà da ła sò coalision połitega o partìo, e ghe vien dà un premio de majoransa dito de "guvernabiłità" a ła coalision (o partìo) che ła sostegneval candidado chel ga ciapà pi' voti de tuti i altri. I premi de majoransa el sistema de voto e de elesion de i consejeri e del Presidente, oltre al nùmaro de i stesi consejeri, i xe definìi co Lege Rejonałe, su ła baxe de ła Lege Statałe "Tatarella", n. 43/1995.

In Trentin-Alto Àdexe (Provinsia de Bolxan) e in Val d'Aosta no se vota mìa par el Presidente, ma propio par el Consejo, do che el Presidente el vien ciólto da i consejeri de i partìi ełexesti.

Istitusion de ła Rejon

I organi istitusionali i xe ła Xonta Rejonałe con sora tuti el Presidente de ła Rejon (o anca Guvernador) che ła xe el 'guverno' el Consejo Rejonałe chel xe el 'parlamento'.

El Presidente el xe el raprexentante de tutta ła rejon, el nòmena ła Xonta, el promulga łe leji rejonałi, el indixe i referendum su łe materie de conpetensa rejonal, el xe responsabile par ł'atuasion del federałismo fiscal. Ła Xonta ła para vanti ła Rejon e ła derixe e coordena el laoro del Consejo. El Consejo Rejonal el xe l'organo lejislativo de ła rejon, l'aprova łe leji e i regołamenti su łe materie de conpetensa rejonałe. L'aprova e modìfega el statudo rejonal.

Consejo e Presidente i xe łigà conforme el prinsipio "simul stabunt, simul cadent"('asieme i sta, asieme i casca'), chel vol dir che no i połe star in carga se no asieme. Co łe dimisione del Presidente donca, anca el Consejo "el casca" e se indixe nove ełesion.

Dimande par na pi' granda autonomìa

Tante rejon del Setentrion łe ga dimandà e łe dimanda 'ncora ancò più autonomia e rispeto par łe rejon. Sta quistion ła xe causà dal senso de 'discriminasion' che ghe sarìa tra łe rejon a statudo ordenario e łe rejon speciałi, dovesto anca a ła pi' larga autonomìa fiscal che ste ultime łe ga e a łe sò pi' grande conpetense.

Se ga provà a risolvar sto problema co ła reforma costitusional del 2001 (l. Cost. n. 3/2001), indo' se ga volesto dar pi' conpetense a łe rejon a statudo ordenario, lasando al Stato sol che materie de intarese nasional (cofà Difesa, Polìtega èstara, Moneda, Raporti co l'UE, Justisia, Sicuresa e órdene pùblico,...) e dàndoghe a łe Rejon potestà o concorenta col Stato, o "residual"(sol de le Rejon), par le materie no scriveste in Costitusion come del Stato o concorente tra Stato e Rejoni.

Ła Lege 42/2009 po' ła gaveva stabilìo na autonomìa anca finansiaria de łe Rejon (e de Provinsie e Comuni), ma ła xe rimanesta inatuada par el cascare del guverno poco pi' vanti.

Inte ła reforma del 2001 invese xera stà anca stabilìo che łe Rejon łe podese dimandar "forme e condisione particołar de autonomìa" inte el novo articoło 116 c.3. Sto proceso el xe stà fato scominsiar da serte Rejon sol inte el 2017, ma no ancora atuà fin in fondo.

Storia

L'Itałia ła ga metesto łe rejon drento el sò ordenamento xurìdego co ła Costitusion deła Repúblega Itałiana, inte el 1º de xenaro del 1948, che a i articołi 114 e 115 el prevedeva[1] in fati:

"Ła Repúblega ła se riparte in Rejon, Provinsie e Comuni." Costitusion Itałiana, art. 114.

"Łe Rejon łe xe costituie in enti autonomi co sò poderi e funsion secondo i prinsipi fisai nte ła Costitusion." Costitusion itałiana, art. 115


Łe rejon adotae co ła nàsita de ła Repúblega Itałiana, in númaro de 19, łe jera in gran parte enti teritoriałi del presedente Regno d'Itałia denominadi "sircoscrision de desentramento statistico-aministrative". Sołe difarense, el Friuli e ła Venesia Giulia che łe xe stà unie inte ła rejon Friułi-Venesia Giulia e i Abrusi e el Mołixe inserii inte ła rejon Abrusi e Mołixe. Inte el 1963 ła rejon Abrusi e Mołixe xe stà da novo dividesta inte łe do rejon Abruso e Mołixe portando a 20 el numaro de łe rejon.

Rejon e Cavedałi Rejonałi Itałiani

RejonCapitałe rejonal
File:Rejions of Italy.png
1. Abruso
(Abruxxo)		Ł'Aquiła
(L'Aquila)
2. Val d'Aosta
(Valle d'Aosta, (FR) Valleé d'Aoste)		Aosta
( (FR) Aoste)
3. Puia
(Puglia)		Bari
4. Baxiłicata o Łucania
(Basilicata)		Potensa
(Potenxa)
5. Całabria
(Calabria)		Catanxaro
(Catanxaro)
6. Canpania
(Campania)		Nàpułi
(Napoli)
7. EmiłiaRomagna
(EmiliaRomagna)		Bułogna
(Bologna)
8. FriulVenesia Julia
(FriuliVenexia Giulia, (FUR) FriulVignesie Julie, (SL) FurlanijaJulijska krajina)		Trieste
( (FUR) Triest, (SL) Trst)
9. Łasio
(Laxio)		Roma
10. Łiguria
(Liguria)		Xènoa
(Genova)
11. Łonbardia
(Lombardia)		Miłan
(Milano)
12. Marche
Ancona
13. Mołixe
(Molise)		Canpobaso
(Campobasso)
14. Piemont
(Piemonte)		Turin
(Torino)
15. Sardegna
(Sardegna, (SR) Sardinna)		Cajari
(Cagliari, (SR) Casteddu)
16. Siciłia
(Sicilia)		Pałermo
(Palermo, (SCN) Palermu)
17. TrentinAlto Àdexe
(TrentinoAlto Adige, (DE) TrentinoSüdtirol, (LLD) TrentinSüdtirol)		Trento
18. Toscana
(Toscana)		Firense
(Firenxe)
19. Onbria
(Umbria)		Peruxa
(Perugia)
20. Vèneto
(Veneto)		Venesia
(Venexia)

Notasion

  1. ↑ Łe vegnarà modificae da ła lexe costitusionałe de el 18 de otobre del 2001, n. 3, "Modifighe al titoło V de ła parte seconda de ła Costitusion".
Controło de autoritàLCCN (EN) sh2002002378
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Rejon_de_Itàlia&oldid=904657"